Homoseksualcima i biseksualnim muškarcima su tokom krize HIV/AIDS-a 1980-ih godina širom svijeta nametnuta ograničenja na darivanje krvi.
Trenutno je doživotno ili na neodređeno vrijeme LGBT+ osobama, posebno muškarcima koji su imali odnos s drugim muškarcima, zabranjeno darivati krv u Sloveniji, Hrvatskoj, na Kosovu, Islandu, Ukrajini, Maleziji, Singapuru i Trinidadu i Tobagu.
Najmanje 17 država sad nema nikakva ograničenja, uključujući Crnu Goru, Argentinu, Italiju, Rusiju, Južnoafričku Republiku, Španjolsku i, od ove godine, Mađarsku.
U nekim zemljama, poput Sjedinjenih Američkih Država, Srbije, Francuske, Danske ili Australije, ograničenja se odnose na razdoblje od posljednjeg seksualnog odnosa - ponegdje se u zakonima i/ili pravilnicima precizira da je riječ o analnom i/ili oralnom seksu – a koji može trajati od tri mjeseca u Australiji do godinu u Austriji.
Pripadnici LGBT zajednice godinama se bore protiv različitih oblika diskriminacije, a 17. maj se obilježava kao Međunarodni dan borbe protiv homofobije.
Olakšavanje ograničenja zbog korona virusa
Neke zemlje su, suočene s praznijim zalihama krvi tokom pandemije bolesti COVID-19, izazvane novim korona virusom SARS-Cov-2, počele ublažavati decenijama stare restrikcije.
Sjedinjene Američke Države i Sjeverna Irska su vrijeme obveznog celibata u aprilu 2020. skratile sa 12 na tri mjeseca, na razdoblje kakvo je propisano u Ujedinjenoj Kraljevini. Međutim, u Britaniji je muškarcima koji su imali seks s drugim muškarcima koji su se oporavili od COVID-a 19 zabranjeno darivanje krvi, točnije plazme za pokusna ispitivanja tokom proizvodnje potencijalnog lijeka ili vakcine protiv te bolesti.
U Danskoj je do marta vrijedila doživotna zabrana, ali je u martu propisano apstinencijsko razdoblje od četiri mjeseca. Francuska je 2016. ukinula doživotnu zabranu, a 2020. godine je skratila apstinencijsko razdoblje za gay i biseksualne muškarce sa 12 na četiri mjeseca. Austrija je u decembru 2019. također ukinula doživotnu zabranu i uvela obvezni 12-mjesečni period apstinencije.
Brazilski vrhovni sud je početkom maja 2020. dvanaestomjesečni period obvezne apstinencije od seksa za LGBT+ osobe koje žele darivati krv proglasio neustavnim.
Greška servera
Greška na serveru. Molimo obratite se timu sa podšku.
Molim koristite naš pretraživač kako biste pronašli traženi sadržaj
Ko može dobrovoljno dati krv na Balkanu?
U Sloveniji Zavod za transfuzijsku medicinu na internetskim stranicama navodi da je “transfuzijska pozicija da muškarci koji su imali seksualni odnos s drugim muškarcima nikada ne bi trebali dati krv”.
“Svrha ove mjere je zaštititi zdravlje primatelja transfuzije. Položaj se temelji na kriteriju koji je usvojen u Europskoj zajednici, a koji predviđa da ljudi koji su zbog svog seksualnog ponašanja izloženi većem riziku od razvoja teških zaraznih bolesti krvnih žila trajno odbija da darivaju krv”, navodi se, između ostalog, u pojašnjenju za takvu odluku.
U Hrvatskoj, također članici Europske unije, vrijedi isto pravilo.
“Trajno se odbijaju osobe koje su zbog svog ponašanja ili aktivnosti izložene riziku dobivanja zaraznih bolesti koje se mogu prenijeti krvlju, a to su ovisnici o alkoholu ili drogama, muškarci koji su u životu imali spolne odnose s drugim muškarcima, žene i muškarci koji su imali spolni odnos s prostitutkama, osobe koje često mijenjaju seksualne partnere (promiskuitetne osobe), osobe koje su uzimale drogu intravenskim putem, osobe koje su liječene zbog spolno prenosivih bolesti (sifilis, gonoreja), osobe koje su HIV-pozitivne, te seksualni partneri gore navedenih osoba”, navodi Hrvatski zavod za transfuzijsku medicinu.
U Bosni i Hercegovini vrijede različita pravila u dva entiteta, u Federaciji BiH i u Republici Srpskoj.
Zavod za transfuzijsku medicinu Republike Srpske navodi da među “stanja koja dovode do trajnog isključenja, između ostalih, spadaju i “visokorizično seksualno ponašanje: homoseksualno, biseksualno, promiskuitet, nepoznati partneri i prostitucija, kronični alkoholizam i narkomanija”.
U Federaciji BiH je slično pravilo vrijedilo do 2012. godine te je darivanje krvi do te godine bilo zabranjeno svim osobama koje imaju “povremene ili stalne kontakte s homoseksualcima”. Zavod za transfuzijsku medicinu FBiH povukao je upitnik koji su svi darivatelji krvi obvezni popuniti te se od tad kao eliminacijsko pitanje postavlja “da li ste u posljednjih 12 mjeseci imali spolni kontakt s osobom s povećanim rizikom?”
Crna Gora je još jedna zemlja regije Zapadnog Balkana u kojoj se postavljaju samo pitanja o rizičnim seksualnim praksama, koje mogu prakticirati svi bez obzira na seksualnu orijentaciju ili rodni identitet, ali izričite zabrane za homoseksualce i biseksualce nema. Isti slučaj je i u Sjevernoj Makedoniji.
U Srbiji su pravila različita od onih u drugim zemljama regije Zapadnog Balkana. Prema propisima koji vrijede u toj zemlji, da bi donator krvi bio netko tko ima seksualne odnose sa osobom istog spola, mora proći najmanje šest mjeseci od posljednjeg “analnog seksualnog odnosa”, kako je navedeno u “eliminacijskom pitanju” u upitniku koji popunjavaju darivatelji.
Zastarjela pravila za dobrovoljno davanje krvi?
Zakoni i pravilnici razlikuju se diljem svijeta, a doneseni su kako bi se smanjio rizik od prenošenja HIV-a, virusa koji uzrokuje AIDS. LGBT+ aktivisti smatraju da su takva pravila zastarjela, nepotrebna i diskriminatorna.
Primjerice, slovenski i hrvatski zavodi za transfuziju navode da će “zaštićeni seks vjerojatno spriječiti infekciju”, ali i da je “dokazano da takvo seksualno ponašanje povećava rizik od zaraze HIV-om i drugim spolnim bolestima koje se prenose krvlju” te da je “specifično seksualno ponašanje, a ne sama homoseksualnost, razlog koji klasificira muškarce koji su imali seks sa drugim muškarcem u visokorizičnu skupinu”.
Pri tome se, osim na svoje zakone, pozivaju na Direktivu Evropske komisije iz 2.0002. i 2004. godine, Europskog parlamenta i Vijeća Europske unije u pogledu određenih tehničkih zahtjeva za krv i krvne komponente i ističu da, prema njima kao i prema drugim rezolucijama, “prava primatelja krvi imaju prednost u odnosu na spremnost ili želju pojedinaca da darivaju krv”.
Evropski sud pravde u Strasbourgu donio je 29. aprila 2015. godine odluku da je “nesumnjivo riječ o diskriminaciji i stigmatizaciji ukoliko su kriteriji za darivanje krvi zasnovani na seksualnoj orijentaciji” te da “možda nisu poštovani principi proporcionalnosti ukoliko se muškarcu koji je imao seks s drugim muškarcem trajno zabrani darivanje krvi”.
Međutim, u odluci je ostavljeno vladama zemalja članica Europske unije da “mogu da odbiju homoseksualnog ili biseksualnog muškarca ukoliko je potencijalni darivatelj krvi u riziku da prenese neku infekciju” uključujući i doživotnu zabranu. Jedan od kriterija je i epidemiološka situacija vezana za HIV/AIDS, odnosno broj zaraženih ili oboljelih u pojedinim zemljama članicama.