Parcela na kojoj je Hram Svetog Save, najveća pravoslavna crkva u okviru Srpske pravoslavne crkve (SPC), nalazi se u vlasništvu države. Javno dostupni podaci katastra nepokretnosti pokazuju da se Hram Svetog Save na Vračaru, u centru Beograda, nalazi na zemljištu koje je državna svojina. SPC na toj parceli ima pravo korišćenja.
Pročitajte i ovo: Kolika je vrijednost crkvene imovine u Crnoj Gori?Pitanje imovine pravoslavne crkve aktuelizovano je pošto se SPC u Crnoj Gori protivi donošenju zakona koji predviđa da će država postati vlasnik svih verskih objekata i zemljišta koji su bili u državnoj svojini ili su izgrađeni zajedničkim ulaganjima građana do 1. decembra 1918, a za koje ne postoje dokazi o pravu svojine verskih zajednica.
Podsetimo, SPC u Crnoj Gori pozvala je crnogorsku Vladu da povuče iz procedure Predlog zakona o slobodi veroispovesti, a sam zakonski akt nazvan je "otimačinom".
"Više nego jasno je da se Predlogom zakona priprema otimanje hramova i pljačka crkvene imovine, i to sa zlokobnim i nesagledivim posledicama", kazao je episkop budimljansko-nikšićki vladika Joanikije 15. juna, na Trojčindanskom saboru ispred Hrama Hristovog vaskrsenja u Podgorici, na kome se okupilo više hiljada ljudi u znak podrške SPC.
Vaš browser nepodržava HTML5
Sabor SPC u Podgorici: Vlada da povuče zakon
Pravo korišćenja, ne i vlasništva
Istovremeno, u Srbiji su u državnoj svojini pojedine parcele na kojima su verski objekti SPC. Na državnim parcelama su neke od beogradskih crkava, važne zbog svog kulturno-istorijskog značaja. Na tom zemljištu SPC ima pravo korišćenja, ali ne i vlasništva.
Kako je došlo do takve imovinsko-pravne situacije, objašnjava Mile Antić iz Mreže za restituciju. Antić podseća na proces nacionalizacije imovine koji je sproveden nakon Drugog svetskog rata, i koji je prema njegovim rečima, omogućio državi da upostavi kontrolu nad verskim zajednicama.
"Ne treba gledati samo taj formalni cilj se imovina nacionalizuje i da postane opštenarodna, već je cilj bio i da partija na vlasti ima kontrolu. E to se u Srbiji ništa nije promenilo", kaže Antić i dodaje da su veze države i Crkve ostale jake do danas.
Pročitajte i ovo: SPC poresko mezimčeMogućnost da verske zajednice povrate svoju imovinu otvorena je 2006. godine, kada je donet Zakon o restituciji imovine crkvama i verskim zajednicama.
"Zakon je dao mogućnost i prava Srpskoj pravoslavnoj crkvi, kao i drugim verskim zajednicama, da kao vlasnici 'gazduju', odnosno raspolažu tom imovinom, u skladu sa zakonom. A to podrazumeva da vi kao vlasnik imate imovinu kao privilegiju, ali istovremeno imate i sve obaveze", pojašnjava Antić.
Prema podacima katastra, Srpska pravoslavna crkva zavedena je kao "držalac objekta", odnosno Hrama Svetog Save koji se nalazi na parceli u katastarskoj opštini Vračar, a u opisu svojine navode se "drugi oblici". U opisu pravnog statusa Hrama stoji da je u pitanju "objekat koji ima odobrenje za gradnju, a nema odobrenje za upotrebu". Zabeležba da za objekat nije izdata upotrebna dozvola upisana je 25. juna 2007. godine.
U elektronskoj bazi katastra stoji da je država vlasnik i javnog parka oko Hrama koji se prostire na 8122 kvadratna metra, na kom Srpska pravoslavna crkva ima pravo korišćenja. Starešinstvo Hrama Svetog Save nije odgovorilo na pitanja RSE koja se tiču imovinsko-pravnih odnosa na parceli.
Slična je situacija i sa parcelom u katastarskoj opštini Stari grad na kojoj je Saborna crkva u Beogradu. Prema podacima katastra, i ta parcela je u državnom vlasništvu, dok na njoj SPC ima pravo korišćenja. Za zgradu Saborne crkve navodi se da ima 814 kvadrata, u opisu načina korišćenja zgrade stoji podatak da je to "zgrada Srpske pravoslavne crkve". Za crkvu postoji zabeležba da je upisana kao kulturno dobro, dok se u opisu svojine navode "drugi oblici".
Država je vlasnik i parcele na kojoj se nalazi Crkva svetog Marka na Tašmajdanu. Prema katastarskim podacima, korisnik te parcele je Grad Beograd, a pravo korišćenja ima i Srpska pravoslavna crkva. Sama zgrada crkve nalazi se u privatnom vlasništvu, odnosno u vlasništvu SPC.
Kako je moguće da trinaest godina nakon donošenja zakona nije jasno šta je državno, a šta crkveno?
Mile Antić kaže da je za takvu situaciju, pored ostalih, odgovoran Republički geodetski zavod.
Mile Antić
"Katastar je potpuno nepouzdana baza podataka, netransparentni su i više pažnje posvećuju vrlo spornim prinicipima koji kažu – ti si korisnik, a kao korisnik, onda si i vlasnik. Međutim, to nije istina", pojašnjava Antić i dodaje da odgovornost za to što u pojedinim slučajevima nije potpuno jasno šta je crkveno, a šta državno, snose i crkveni velikodostojnici.
"Ta situacija objašnjava inerciju i potpunu neinventivnost, nezanje, da ne kažem i lenjost onih koji zastupaju crkvu, da sprovedu restituciju građevinskog zemljišta čak i tamo gde su izgrađani najznačajniji, najpoznatiji ili najstariji objekti pre svega SPC", kaže Antić.
On tvrdi da se i veliki broj crkvenih velikodostojnika, među kojima je i mitropolit Crnogorsko-primorske eparhije Amfilohije Radović, svojevremeno protivio donošenju zakona o resituciji.
"Bili su apsolutno protiv restitucije, odnosno zalagali su se da se restitucija desi što kasnije, kako bi bili na državnom budžetu", tvrdi Antić.
Zato, kako kaže, sa velikom zadrškom posmatra dešavanja u Crnoj Gori, jer se upravo Amfilohije Radović pojavljuje kao zaštitnik imovine SPC, dok je na drugoj strani aktuelna Vlada Crne Gore.
SPC budžetski korisnik, ali porez ne plaća
SPC je u Srbiji najveći pojedinačni dobitnik sredstava iz republičkog budžeta, iz linije 481 namenjene nevladinim organizacijama. Među najvećim dotacijama iz budžeta koje su namenjene SPC je novac za izgradnju Hrama Svetog Save.
Pročitajte i ovo: A od države, milion evra za SPCNa pitanje RSE koliko je novca Vlada Srbije do sada izdvojila za Hram, u martu ove godine je iz Generalnog sekratarijata stigao odgovor da je "na ime obezbeđivanja pomoći za nastavak radova na izgradnji i uređenju Spomen-hrama Svetog Save u Beogradu Vlada Republike Srbije odobrila pomoć Arhiepiskopiji beogradsko-karlovačkoj u ukupnoj visini od dve milijarde i 383 miliona dinara", što je preko 20 miliona evra.
Srpska pravoslavna crkva oslobođena je plaćanja poreza na svoju delatnost, a takva mogućnost dozvoljena je Zakonom o crkvama i verskim zajednicma gde je predviđeno da crkve i verske zajednice mogu biti potpuno ili delimično oslobođene poreskih i drugih obaveza, u skladu sa zakonima kojima se uvodi odgovarajući javni prihod.
Pročitajte i ovo: Kupuje li država lojalnost Srpske pravoslavne crkve?Isti zakon predivđa da se sredstva za zdravstveno i penzijsko i invalidsko osiguranje sveštenika odnosno verskih službenika mogu obezbediti u budžetu Republike Srbije, u skladu sa zakonom.
Sa druge strane, crkve i verske zajednice završni račun o svom poslovanju podnose samo u okviru same crkve, dok ih država ne obavezuje na to.
Patrijarh Irinej je početkom 2017. godine u jednom intervjuu izjavio da će crkva plaćati porez kada država vrati crkvi njenu celokupnu imovinu u procesu restitucije.