Trideset godina od Titove smrti, njegovo nasljeđe još je živo na Bakanu naslov je teksta u današnjem Independentu, povodom trideste godišnjice smtri Josipa Broza Tita. U zavisnosti od toga sa kim razgovarate, on je bio “mađioničar u samopromovisanju” ili čovjek koji je trijumfalno vodio bivšu Jugoslaviju tokom zlatnih godina.
Titovi kritičari sa prezirom govore o Brozovoj sklonosti ka kubanskim cigaretama i viskiju, dok su sa druge strane podržavaoci uporni u tome da je sve što imao pripadalo narodu. Uoči 30 godišnjice njegove smrti zaostavština Josipa Broza Tita jdna je od glavnih tema polemike u balkanskim državama.
Ratovi 90-tih, koji su razbili njihovu bivšu zemlju i bolna tranzicija u tržišnu ekonomiju koja je osiromašila milione, učinila je da se Titova komunistička era danas sve više priziva sa nostalgijom, kao najbolji period istorije, naročito kod starijih.
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija prestala je da postoji prije skoro dvadeset godina, ali jedna stvar i dalje ujedinjuje ljude: od Slovenije do Makedonije, svi se sjećaju gdje su bili 4. maja 1980., kada je 35-ogodišnji vladar komunističke Jugoslavije umro u 88. godini.
“Normalno je da ljudi budu nostalgični,“ rekao je za Independet Titov 63-godišnji unuk Josip Joška Broz.
„Bilo je to vrijeme bezbjednosti i sigurnosti vrijeme, otac familije je od svog rada mogao da izdržava cijelu porodicu, obrazovanje i zdravstvena zaštita bili su besplatni za sve. Jugoslavija je imala veoma dobru reputaciju u cijelom svijetu", pojasnio je.
U Beogradu su u muzejima održali seriju izložbi sa Titovom zaostavštinom koji su privukle hiljade ljudi iz Srbije i drugih bivših jugoslovenskih republika.
“Sve se okrenulo naglavačke 1980., naročito od 90- tih na ovamo i toliko laži je izgovoreno o Titu, mladi ljudi su zbunjeni. Istorija bi trebalo da sudi o njegovim djelima“, kaže Joška Broz, penzioner iz Beograda.
Porodica Broz nije u nasljedstvo od Tita dobila ništa, iako je bivši jugoslovenski lider često osuđivan zbog njegovog raskošnog stila života, uključujući i druženje sa filmskim zvijezdama. Njegov specifičan stil vođenja spoljne politike “ni sa Istokom ni sa Zapadom” takođe je često ismijavan.
“Ali nije uzeo ništa. Želio je da sve, kuće, umjetnine, slike i brojni pokloni od stranih gostiju, pripadnu njegovom narodu.Naravno danas ne znamo gdje je sve to zavšrilo, možda kod mnogobrojnih lokalnih tajkuna,“ kaže Joška Broz.
Nema misterije?
Deceniju nakon njegove smrti, bivša federacija raspala se u krvi. To je dovelo i do kolapsa sistema socijalnog osiguranja, od kojeg se osiromašene Bosna i Hercegovina i Srbija tek sada sporo oporavljaju.Valjana medicinska njega privilegija je samo bogatih u privatnim klinikama, dok su čak i državni univerziteti naplaćuju visoke školarine iako je većina njih osnovana u Titovom periodu.
“Bio je to period kada je Bog hodao po Zemlji, siguran posao, dobra plata, ljetovanja u inostranstvu ili u Hrvatskoj", kaže 55-togodišnja Gordana Majstorović, banakrska službenica i priznaje da je nostalgična za tim periodom.
Jedna od učinjenih nepravdi nakon Titove smrti je izolacija njegove udovice Jovanke Broz, kojoj je bilo dozvoljeno da uzme samo nekoliko uspomena, ali ne i nakit, dokumenta ili čak fotografije iz njihovog zajedničkog života.
Za istoričara Predraga Markovića, nema misterije o Titu, njegovoj međunarodnoj ili domaćoj poziciji, ili o njegovoj harizmi.
“Tito je bio jedan od najvećih mađioničara u samopromociji, komunistički dikatator popularan na Zapadu,“ kaže Marković.
“Bio je obožavan od Britanaca zbog njegove antifašističke borbe u II svjetskom ratu, kod mnogih drugih zbog njegovog otpora Staljinu, a kod njegovog naroda zbog visokog životnog standarda, slobode da putuju i života u veoma mekom ili liberlanom diktarorskom poretku. Socijalizam je bio veoma ugodan sistem, radio si malo ali si bio zaštićen na svaki mogući način,“ objašnjava Marković.
Sa druge strane, Tito je sprovodio blagu represiju prema disidentima, kreirao kult ličnosti, i izbrisao podjele u Jugoslaviji gurajući ih pod tepih .
"Međunacionalna mržnja bila je nevidljiva sve dok je bilo para. Kasnije su uništili zemlju, a kada se govori o dimenzijama njegovih nasljednika može se reći da su patuljci, kada ih uporedite sa Titom.”
“To je kao da upoređujete De Gola i Nikolu Sarkozija”, kaže Mraković i dodaje da je “to razlog zbog kojeg je nostalgija počela, to je nostalgija za stvarnom državom a ne ovim banana ili šljiva repubilikama koje imamo sada“.
Učiti iz Titovih grešaka
Za istoričare, ima lekcija koje bi lideri Evropske unije mogli da nauče iz Tirovih grešaka. Jedna od njih vraća nas u 1974.godinu, kada je stvoren komplikovani sitem glasanja za šest bivših republika i pravom veta da bi se odluke donosile konsenzusom. Tako komplikovan sitem donošenja odluka paralizovao je bivšu Jugolaviju i uveo je u separtizam.
Ali život nije bio lak za one koji su se suprostavili Titu, uprkos ružičastim sjećanjima miliona u regionu. Pedesetsedmogodišnji Aleksa Đilas, kaže da je Tito bio “moćan čovjek, sa jakom ličnom željom za vlašću, proizvod specifičnih postratovskih okolnosti “.
Po njegovom mišljenju pored ličnog kulta u zemlji to je pomoglo kreiranju i Titovog kulta u inostranstvu.
Đilas je sin najpozantijeg jugoslovenskog disidenta Milovana Đilasa, koji je proveo godine u zatvoru zbog kritike protiv komunističkog diktatora. Milovan Đilas bio je jedan od Titovih najbiliskijih saradnika za vrijeme antifašističkog pokreta u II svjetskom ratu, ali je pao u nemilost tokom 50-tih .
“U svakom slučaju Tito je bio vegetarijanski diktator. Čistke nijesu bile krvave, ljudi su sklanjani da bi bili zaboravljeni, u cilju da on ostane na vlasti”, kaže Aleksa Đilas koji je i sam proveo šest godina u egzilu.
Ipak on dodaje da se Titu mora odati priznanje za nekoliko ostvarenih ciljeva uključujući i socijalnu pravdu i učešće radnika u donošenju odluka.
Ali za mnoge bivše jugoslovene ne treba ići duboko u prošlost kada je riječ o Titu .Godinam već muzejske postavke o Titu omogućavaju podsjećanje na njihovu mladost. Za mlade to izgleda kao putovanje kroz vrijeme.
Kao za Marinu Janković dvadesetdvogodišnju studentkinju koja je posjetila jednu od izložbi o Titu:
“Još uvjek mi nije jasno kako je život izledao tokom tog perioda i ponekad mi se čini da priče koje sam čula od djedova i baka kao i od roditelja su samo uspomene na njihovu lijepu mladost."
*****
Pročitajte i ovo:
Fenomen "Titomanije"
Istine i zablude o Titu
Tito - 30 godina poslije
U Mostu RSE o Josipu Brozu Titu povodom tridesete godišnjice njegove smrti govorila su dva ugledna istoričara: Latinka Perović iz Srbije i Tvrtko Jakovina i Hrvatske.
Latinka Perović: Istorijska ličnost ne bira okolnosti u kojima će delovati, vrlo često okolnosti nju nalaze. I mislim da on spada u takve istorijske ličnosti koje je istorija uoči Drugog svetskog rata, tokom Drugog svetskog rata, i 1948. godine na izvestan način našla. Njegov raskid sa Staljinom 1948. je bio veliki iskorak. Taj proboj u ideološkom i vojno-političkom monolitu istočnog bloka, naročito posle blokovske podele sveta, bio je važan trenutak koji je celu Jugoslaviju deprovincijalizovao, otvorio je prema svetu i na neki način je humanizovao.
Tvrtko Jakovina: On je po svom opsegu, zamahu koji je jugoslavenska diplomacija imala, po brojnosti susreta bio vrlo važnom svjetskom figurom. Kao povjesničar koji se bavi razdobljem hladnoga rata, ja mogu reći da je to jedina povijesna ličnost koju ja, zapravo, mogu istraživati a da budem u koraku sa svijetom, jer je to vjerojatno jedini puta kada je i moj narod bio u nekakvoj špici svjetskih događanja što u svjetlu svega što se kasnije događalo na ovom području izgleda gotovo poput znanstvene fantastike.
Latinka Perović važi za najboljeg poznavaoca moderne srpske istorije. Jedan od je od rijetkih lokalnih istoričara koji govori o odgovornosti Srbije za protekli rat i potrebi da se srpsko društvo suoči sa istinom o tom ratu. O njenoj objektivnosti kao istoričara govori i činjenica da pozitivno ocjenjuje Titovu istorijsku ulogu, iako ju je Tito smijenio 1971. godine kada se kao mladi komustički funkcioner zalagala za demokratizaciju partije.
Tvrtko Jakovina je profesor na Odsjeku za istoriju Filozofoskog fakuleta u Zagrebu. Predaje svjetsku istoriju 20. vijeka. Njegova uža specijalnost je hladni rat. Objavio je knjigu “Američki komunistički saveznik, Titova Jugoslavija i Sjedinjene Američke Države”. To je bila i njegova doktorska teza. Kao gost držao je predavanja o Jugoslaviji i Titu na američkim i evropskim univerzitetima i institutima.
Ceo razgovor možete pročitati OVDJE
Titovi kritičari sa prezirom govore o Brozovoj sklonosti ka kubanskim cigaretama i viskiju, dok su sa druge strane podržavaoci uporni u tome da je sve što imao pripadalo narodu. Uoči 30 godišnjice njegove smrti zaostavština Josipa Broza Tita jdna je od glavnih tema polemike u balkanskim državama.
Ratovi 90-tih, koji su razbili njihovu bivšu zemlju i bolna tranzicija u tržišnu ekonomiju koja je osiromašila milione, učinila je da se Titova komunistička era danas sve više priziva sa nostalgijom, kao najbolji period istorije, naročito kod starijih.
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija prestala je da postoji prije skoro dvadeset godina, ali jedna stvar i dalje ujedinjuje ljude: od Slovenije do Makedonije, svi se sjećaju gdje su bili 4. maja 1980., kada je 35-ogodišnji vladar komunističke Jugoslavije umro u 88. godini.
“Normalno je da ljudi budu nostalgični,“ rekao je za Independet Titov 63-godišnji unuk Josip Joška Broz.
„Bilo je to vrijeme bezbjednosti i sigurnosti vrijeme, otac familije je od svog rada mogao da izdržava cijelu porodicu, obrazovanje i zdravstvena zaštita bili su besplatni za sve. Jugoslavija je imala veoma dobru reputaciju u cijelom svijetu", pojasnio je.
U Beogradu su u muzejima održali seriju izložbi sa Titovom zaostavštinom koji su privukle hiljade ljudi iz Srbije i drugih bivših jugoslovenskih republika.
“Sve se okrenulo naglavačke 1980., naročito od 90- tih na ovamo i toliko laži je izgovoreno o Titu, mladi ljudi su zbunjeni. Istorija bi trebalo da sudi o njegovim djelima“, kaže Joška Broz, penzioner iz Beograda.
Porodica Broz nije u nasljedstvo od Tita dobila ništa, iako je bivši jugoslovenski lider često osuđivan zbog njegovog raskošnog stila života, uključujući i druženje sa filmskim zvijezdama. Njegov specifičan stil vođenja spoljne politike “ni sa Istokom ni sa Zapadom” takođe je često ismijavan.
“Ali nije uzeo ništa. Želio je da sve, kuće, umjetnine, slike i brojni pokloni od stranih gostiju, pripadnu njegovom narodu.Naravno danas ne znamo gdje je sve to zavšrilo, možda kod mnogobrojnih lokalnih tajkuna,“ kaže Joška Broz.
Nema misterije?
Deceniju nakon njegove smrti, bivša federacija raspala se u krvi. To je dovelo i do kolapsa sistema socijalnog osiguranja, od kojeg se osiromašene Bosna i Hercegovina i Srbija tek sada sporo oporavljaju.Valjana medicinska njega privilegija je samo bogatih u privatnim klinikama, dok su čak i državni univerziteti naplaćuju visoke školarine iako je većina njih osnovana u Titovom periodu.
“Bio je to period kada je Bog hodao po Zemlji, siguran posao, dobra plata, ljetovanja u inostranstvu ili u Hrvatskoj", kaže 55-togodišnja Gordana Majstorović, banakrska službenica i priznaje da je nostalgična za tim periodom.
Jedna od učinjenih nepravdi nakon Titove smrti je izolacija njegove udovice Jovanke Broz, kojoj je bilo dozvoljeno da uzme samo nekoliko uspomena, ali ne i nakit, dokumenta ili čak fotografije iz njihovog zajedničkog života.
Za istoričara Predraga Markovića, nema misterije o Titu, njegovoj međunarodnoj ili domaćoj poziciji, ili o njegovoj harizmi.
“Tito je bio jedan od najvećih mađioničara u samopromociji, komunistički dikatator popularan na Zapadu,“ kaže Marković.
“Bio je obožavan od Britanaca zbog njegove antifašističke borbe u II svjetskom ratu, kod mnogih drugih zbog njegovog otpora Staljinu, a kod njegovog naroda zbog visokog životnog standarda, slobode da putuju i života u veoma mekom ili liberlanom diktarorskom poretku. Socijalizam je bio veoma ugodan sistem, radio si malo ali si bio zaštićen na svaki mogući način,“ objašnjava Marković.
Sa druge strane, Tito je sprovodio blagu represiju prema disidentima, kreirao kult ličnosti, i izbrisao podjele u Jugoslaviji gurajući ih pod tepih .
"Međunacionalna mržnja bila je nevidljiva sve dok je bilo para. Kasnije su uništili zemlju, a kada se govori o dimenzijama njegovih nasljednika može se reći da su patuljci, kada ih uporedite sa Titom.”
“To je kao da upoređujete De Gola i Nikolu Sarkozija”, kaže Mraković i dodaje da je “to razlog zbog kojeg je nostalgija počela, to je nostalgija za stvarnom državom a ne ovim banana ili šljiva repubilikama koje imamo sada“.
Učiti iz Titovih grešaka
Za istoričare, ima lekcija koje bi lideri Evropske unije mogli da nauče iz Tirovih grešaka. Jedna od njih vraća nas u 1974.godinu, kada je stvoren komplikovani sitem glasanja za šest bivših republika i pravom veta da bi se odluke donosile konsenzusom. Tako komplikovan sitem donošenja odluka paralizovao je bivšu Jugolaviju i uveo je u separtizam.
Ali život nije bio lak za one koji su se suprostavili Titu, uprkos ružičastim sjećanjima miliona u regionu. Pedesetsedmogodišnji Aleksa Đilas, kaže da je Tito bio “moćan čovjek, sa jakom ličnom željom za vlašću, proizvod specifičnih postratovskih okolnosti “.
Po njegovom mišljenju pored ličnog kulta u zemlji to je pomoglo kreiranju i Titovog kulta u inostranstvu.
Đilas je sin najpozantijeg jugoslovenskog disidenta Milovana Đilasa, koji je proveo godine u zatvoru zbog kritike protiv komunističkog diktatora. Milovan Đilas bio je jedan od Titovih najbiliskijih saradnika za vrijeme antifašističkog pokreta u II svjetskom ratu, ali je pao u nemilost tokom 50-tih .
“U svakom slučaju Tito je bio vegetarijanski diktator. Čistke nijesu bile krvave, ljudi su sklanjani da bi bili zaboravljeni, u cilju da on ostane na vlasti”, kaže Aleksa Đilas koji je i sam proveo šest godina u egzilu.
Ipak on dodaje da se Titu mora odati priznanje za nekoliko ostvarenih ciljeva uključujući i socijalnu pravdu i učešće radnika u donošenju odluka.
Ali za mnoge bivše jugoslovene ne treba ići duboko u prošlost kada je riječ o Titu .Godinam već muzejske postavke o Titu omogućavaju podsjećanje na njihovu mladost. Za mlade to izgleda kao putovanje kroz vrijeme.
Kao za Marinu Janković dvadesetdvogodišnju studentkinju koja je posjetila jednu od izložbi o Titu:
“Još uvjek mi nije jasno kako je život izledao tokom tog perioda i ponekad mi se čini da priče koje sam čula od djedova i baka kao i od roditelja su samo uspomene na njihovu lijepu mladost."
*****
Pročitajte i ovo:
Fenomen "Titomanije"
Istine i zablude o Titu
Tito - 30 godina poslije
Most RSE: Istine i zablude o Titu
Most RSE: Istine i zablude o TituU Mostu RSE o Josipu Brozu Titu povodom tridesete godišnjice njegove smrti govorila su dva ugledna istoričara: Latinka Perović iz Srbije i Tvrtko Jakovina i Hrvatske.
Latinka Perović: Istorijska ličnost ne bira okolnosti u kojima će delovati, vrlo često okolnosti nju nalaze. I mislim da on spada u takve istorijske ličnosti koje je istorija uoči Drugog svetskog rata, tokom Drugog svetskog rata, i 1948. godine na izvestan način našla. Njegov raskid sa Staljinom 1948. je bio veliki iskorak. Taj proboj u ideološkom i vojno-političkom monolitu istočnog bloka, naročito posle blokovske podele sveta, bio je važan trenutak koji je celu Jugoslaviju deprovincijalizovao, otvorio je prema svetu i na neki način je humanizovao.
Tvrtko Jakovina: On je po svom opsegu, zamahu koji je jugoslavenska diplomacija imala, po brojnosti susreta bio vrlo važnom svjetskom figurom. Kao povjesničar koji se bavi razdobljem hladnoga rata, ja mogu reći da je to jedina povijesna ličnost koju ja, zapravo, mogu istraživati a da budem u koraku sa svijetom, jer je to vjerojatno jedini puta kada je i moj narod bio u nekakvoj špici svjetskih događanja što u svjetlu svega što se kasnije događalo na ovom području izgleda gotovo poput znanstvene fantastike.
Latinka Perović važi za najboljeg poznavaoca moderne srpske istorije. Jedan od je od rijetkih lokalnih istoričara koji govori o odgovornosti Srbije za protekli rat i potrebi da se srpsko društvo suoči sa istinom o tom ratu. O njenoj objektivnosti kao istoričara govori i činjenica da pozitivno ocjenjuje Titovu istorijsku ulogu, iako ju je Tito smijenio 1971. godine kada se kao mladi komustički funkcioner zalagala za demokratizaciju partije.
Tvrtko Jakovina je profesor na Odsjeku za istoriju Filozofoskog fakuleta u Zagrebu. Predaje svjetsku istoriju 20. vijeka. Njegova uža specijalnost je hladni rat. Objavio je knjigu “Američki komunistički saveznik, Titova Jugoslavija i Sjedinjene Američke Države”. To je bila i njegova doktorska teza. Kao gost držao je predavanja o Jugoslaviji i Titu na američkim i evropskim univerzitetima i institutima.
Ceo razgovor možete pročitati OVDJE