Subotička sinagoga - druga najveća sinagoga u Evropi

Sinagoga je građena sredstvima subotičke jevrejske zajednice, u periodu kada je ona bila u svom zenitu.

Prilikom rekonstrukcije unutrašnjosti, na obnovljene klupe vraćena su njihova imena, na mestima koja su im tada pripadala, a na koja se najveći broj njih nije vratio iz koncentracionih logora u koje su odvedeni 1944. godine.

 

Zgrada Sinagoge, 1975. godine proglašena je za spomenik kulture, dok je 1990. utvrđena za nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja, pre svega zbog arhitektonskih inovacija.

Pre rekonstrukcije, organizacija „World monument watch“ je tri puta zaredom Sinagogu uvrštavala među stotinu najugroženijih spomeničkih objekata u svetu.
 

Vitraži u stilu mađarske varijante secesije, originalno su izrađeni u ateljeu Mikše Rota u Budimpešti, a obnovljeni u Ateljeu Stanišić u Somboru.

Tipična za secesiju, floralna dekoracija u vidu paunovog pera, lale, stilizovane ruže ili ljiljana nalazi se kako na vitražima, tako i na fasadama i u unutrašnjosti, na oslikanim zidovima.
 

Na četiri manje kupole, koje simbolišu četiri strane sveta, oslonjena je centralna velika kupola, koja simbolizuje univerzum. Kupola nad centralnim delom obogaćena je konstruktivnim inovacijama, tako da počiva na gvozdenoj konstrukciji, koju nosi osam gvozdenih stubova.

Zamisao arhitekata je bila da unutrašnji prostor, koncipiran kao šator, asocira na starozavetna vremena, te da blistava harmonija boja u vernicima pobudi osećanje radosti.
 

Sinagoga u Subotici je sagrađena 1902. godine, po projektu budimpeštanskih arhitekata Marcela Komora i Deže Jakaba, saradnika arhitekte Edena Lehnera, tvorca mađarske varijante secesije. Sinagoga je jedno od najvrednijih srednjeevropskih ostvarenja ove vrste sakralne arhitekture.
 

Sinagoga je mogla da primi skoro 1.500 vernika. Izvorno je u prizemlju bilo 950 mesta za sedenje za muškarce, a na galeriji još 530 za žene. Predstavlja drugu najveću Sinagogu u Evropi.

 

U svom punom sjaju i funkciji bila je do početka Drugog svetskog rata, nakon čega su usledile decenije propadanja. Najveći broj subotičkih Jevreja život je izgubio u holokaustu, tako da danas, između ostalog, predstavlja uspomenu na njih. Osim interventnih ulaganja, većih zahvata na objektu nije bilo sve do početka novog milenijuma.

Restauraciju je finansirala Vlada Mađarske sa više od dva miliona evra, pod nadzorom stručnjaka Republičkog i Međuopštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Prethodno su obnovljene sve četiri fasade zgrade i kupola, sredstvima Grada Subotica, Pokrajine Vojvodina, Republike Srbije i međunarodnih donatora.
 

Obnovljena Sinagoga nakon restauracije dobila je novu namenu. Prvenstveno služi kao turistička destinacija, ali i kao pozornica kulturnim dešavanjima. Članovi subotičke jevrejske zajednice prilikom većih verskih praznika i komemoracija je koriste u izvornoj funkciji verskog objekta.