Tema genocida u Srebrenici, ali i novije istorije u BiH, je na razini osnovnih opšteprihvaćenih fakata. Zna se da se desio, ali u detalje se ne ulazi. Razlog tome je što nema naučnog konsenzusa o tim događajima.
Srebrenički genocid, mračna strana svjetske istorije, u BiH još je mračnija. O tih devet dana jula, 1995. godine, tokom kojih je počinjen genocid, u BiH djeca ne uče. Srebrenički se genocid spomene tek usputno, u svim dijelovima BiH:
„Što se tiče našeg obrazovanja, historije Srebrenice, to do sada nismo još spominjali na časovima historije.“
„Učili smo o nastanku Republike Srpske, a Srebrenicu je spomenuta u par rečenica, ništa naročito. Ništa detaljnije nismo radili, nije spomenuto da se nešto desilo uopšte.“
„Možda smo nešto spominjali, u okviru demokratije u trećem razredu, da li je to bio genocid ili ne, ali u principu to je sve bilo prolazno. Nismo se nešto zadržavali na tome."
„Znamo svi da je tu bio genocid, da su mnogi ljudi ubijani od strane tih vojnika.“
Slično je i sa drugim događajima iz novije bosanskohercegovačke istorije.
„Jeste profesorica srpskog pričala malo o tome.“
„Što se tiče mog dosadašnjeg obrazovanja iz historije u srednjoj školi, to još nismo obradili.“
„Samo smo u prvom razredu kratko spomenuli Srebrenicu.“
Srebrenički genocid, kako navodi Amir Hasičić, predsjednik udruženja nastavnika istorije KS, ali i posljednji rat u BiH, pominju se u udžbenicima, ali oprezno:
„Generacije, koje se obrazuju po devetogodišnjem nastavnom planu i programu, izučavaju rat u BiH u sklopu kojeg je pomenut i genocid. Svi učenici u FBiH, koji prate nastavu po federalnom planu i programu, a to je šest kantona, izučavaju genocid u Srebrenici na taj način da se u tom udžbeniku pominje genocid u Srebrenici, kada se desio i da se desio. U srednjim školama, najviše pažnje historiji se posvećuje u gimnazijama. Tamo se više izučava o genocidu. Određena pažnja je posvećena izučavanju holokausta, u devetim razredima osnovne škole. Tek tada se upoznaju učenici sa terminom genocid i terminom holokaust, šta to podrazumjeva, šta su koncentracioni logori.“
Potočari
Nastavni planovi i programi rezultat su politike u entitetima i kantonima, podsjeća istoričar i autor udžbenika iz istorije Željko Vujadinović. Svaki period istorije zastupljen je u onoj mjeri koliko ima značaja na buduće događaje. Najaktuelnija za ovo vrijeme, kaže on, svakako je ona savremena, koja je prema nastavnim planovima predviđena za završne razrede osnovnih i srednjih škola. U usmjerenim školama, gdje se istorija izučava godinu ili dvije, rezervisana je za završni period. Što se tiče izučavanja posljednjih zbivanja, Vujadinović kaže:
„Prije nekoliko godina je usvojen načelni princip. Obzirom da ne postoje usaglašeni stavovi, niti o prirodi, niti o karakteru rata, niti o prirodi toga na koji način je i da li je SFRJ razbijena ili se ona raspala, onda je načelno dogovoreno da se posljednji događaji obrađuju na nivou faktografije. Pristupa se bez posebnih elaboracija i vrednosnih ocjenjivanja o karakteru tih zbivanja, već se one određuju na nivou činjenica. U školskim programima bi trebalo da bude zastupljeno gradivo koje je već naučno verifikovano. Kako to nije slučaj sa posljednjim zbivanjima, onda je odlučeno da se ona uglavnom izučavaju na nivou faktografije. Tako je u teoriji. U praksi, pretpostavljam, svaki nastavnik na određeni način daje neku svoju interpretaciju tih novih zbivanja.“
Sličnog je stava i direktor Instituta za istoriju u Sarajevu Husnija Kamberović. Nije iznenađen činjenicom da se genocid ne izučava, ali ni bitne činjenice iz proteklog rata:
„Kada istoričari budu spremni prihvatiti činjenicu da se u Srebrenici dogodio genocid, kada političari budu spremni prihvatiti činjenicu da se desio genocid, onda možemo govoriti o tome da se to dalje u društvu širi kroz obrazovni sistem. Danas, obično na kraju školske godine, kada đaci već imaju zaključene ocjene, eventualno se nešto doda oko toga da je devedesetih godina počeo rat u Jugoslaviji i da su se desili neki zločini. Mislim da postoji nužna potreba da se onome, što se dešavalo devedesetih godina, pristupa na jedan ozbiljniji način, ne navijački.“
Prijedlog Velike Britanije da se Rezolucijom o genocidu u Srebrenici u UN uvede i izučavanje genocida u svim zemljama članicama, za Vujadinovića predstavlja političko pitanje jer je za nauku još prerano:
„Stav oko srebreničkog genocida 1995. godine, naučno je još uvijek otvoren. Potreban je naučni pristup da bi se činjenice ispitale do kraja. Tek bi onda, naučno pouzdane i utvrđene istine, mogle da nađu i svoje određeno mjesto u obrazovnom sistemu. U skladu sa tim je Rezolucija više produkt određenog političkog trenutka, nego određenih naučno utvrđenih istina.“
Husnija Kamberović
Od istorijskih činjenica i zločina, uključujući i masovna stradanja i genocid u BiH, se izučava holokaust, ali i zločini počinjeni u Drugom svjetskom ratu u logorima koji su bili na teritoriji bivše Jugoslavije. Ali i to nije zadovoljavajućeg obima jer, kaže Kamberović, djeca koja dolaze na univerzitete, čisti su pokazatelj lošeg obrazovnog sistema:
„Mi na univerzitetu tek vidimo kakvi su nam đaci u srednjim školama. Dođu na univerzitet, a ne znaju ni temeljne činjenice iz naše prošlosti. Upisuju historiju, a ne znaju ni osnovne stvari iz historije. Možemo misliti kako je to tek sa onim đacima koji upisuju neke druge fakultete. To pokazuje da je naš sistem školstva jako loš. Bojim se da to neko namjerno radi, kako bi uništio temelje ovog društva.“
Genocid u Srebrenici, iako sudski dokazan, ostat će i dalje nepoznanica u obrazovnim strukturama BiH. Tek će se, kako stvari stoje, znati da se desio, a zašto, ko je kriv i okolnosti stradanja više od 7.000 muškaraca, sačekat će neka druga vremena ili bolju političku klimu.