Piše: Mike Eckel
U prvoj polovini septembra 2022., tanker sa grčkom zastavom isplovio je prema istoku u Baltičko more iz holandske luke u Rotterdamu preko kanala kojim sedmično prođu na desetine brodova na putu za glavne njemačke, ruske i druge velike luke u Baltičkom moru.
Podaci koji prate pomorski saobraćaj pokazuju da se tanker zaustavio istočno od danskog ostrva, kružio gotovo sedam dana na istoj lokaciji i onda nastavio plovidbu prema istoku.
Dvije sedmice kasnije, desio se niz podvodnih eksplozija na gotovo istoj lokaciji uništavajući dijelove gasovoda Sjeverni tok 1 i 2, glavnom rutom kojom se perko Njemačke Evropa snabdijeva ruskim prirodnim gasom.
Otkrića o tankeru i putanji kojom se kretao do koji su prvo došle finske novine a nešto kasnije početkom marta i istraživački izvještaj javnog emitera u Danskoj.
Zajedno sa otkrićima da je njemačka policija pretražila jahtu koju su u njemačkoj luci iznajmili ljudi koji su pokazali ukrajinske pasoše, detalji pružaju dodaju nove detalje u misterioznoj slagalici kojom se slaže slika onoga što je uzrokovalo podvodne eksplozije i ko bi za njih mogao biti odgovoran, ali ne daju rješenje.
Evo šta treba znati:
Šta se zaista desilo sa gasovodima?
Godinama gasovodi koje koristi Rusija bili su predmet sporenja između Evrope i Sjedinjenih Država koje su upozoravale da se preko njih produbljuje zavisnost Evrope od ruskog energenta. Ukrajina je takođe bila glasan i uporan kritičar projekta; Kijev je mogao da izgubi vrijedne prihode od ruskog gasa u Evropi koji se pumpaju kroz razgranatu ukrajinsku mrežu gasovoda.
Pročitajte i ovo: Evropa istražuje 'napade' na ruske gasovode prema EvropiSnabdijevanje prirodnim gasom bilo je ograničeno od početka ruske invazije na Ukrajinu u februaru 2022., što je dovelo do drastičnog odmaka gotovo svih evropskih zemalja od ruske energije. Gasovodi u vrijeme eksplozija nisu bili u funkciji, ali su bili ispunjenom gasom.
Švedski naučnici su 27. septembra rekli da su detektovali seizmološke talase od eksplozija dan ranije koji su bili vezani za lokaciju na dnu Baltika dublje od 100 metara ispod površine.
Danska vojska je kasnije objavila video na kojem se vidi izbijanje mjehura vode na površinu more na lokaciji.
Vlasti sa zapada konačno su zaključile da je gasovod djelimično uništen eksplozijama. Američki zvaničnici su eksplozije okarakterisali kao sabotažu, a evropske su kasnije rekle je sofisticirana izvedna incidenta, naročito na dubinama na kojima je postavljen eksploziv, ukazuju na državne aktere koji imaju pristup kompleksnoj ronilačkoj opremi i detonatorima.
Da li je upleten grčki tanker?
U februaru, finske novine Verkkouutiset objavile su izvještaj koji se bazira na praćenju podataka o pomorskom saobraćaju, kao i avioni, većina komercijalnih brodova širom svijeta nosi transmitere koji omogućavaju matičnim kompanijama ili osiguravajućim društvima i agencijama za provođenje zakova prate njihovo kretanje.
Podaci pohranjeni u tankeru Minerva Julie, dugom 183 metra za transport nafte i hemikalija sa istaknutom grčkom zastavom koji je isplovio iz luke u Rotterdamu 12. septembra prema Baltiku sjeverno od danskog ostrva Bornholm, pokazuju da je tri dana nakon toga prestao da se kreće prema istoku.
Podaci za sedmicu nakon toga pokazuju da se brod kretao naprijed-nazad da uključenim i isključenim motorima u velikoj blizini lokacije gdje su se desile eksplozije dvije sedmice kasnije.
Prema danskom javnom emiteru TV2, brod je plutao u krugu od 500 metara od lokacije nekoliko puta i preplovio preko gasovoda više od 29 puta.
Brod je onda nastavio da se kreće prema istoku, 14. septembra zaustavio se u Talinu u glavnom gradu Estonije, a zatim otplovio prema Sankt Peterburgu u Rusiji.
Pomorski stručnjaci su rekli da nije bilo sasvim neuobičajeno da se brod zaustavi na polovini putovanja i pluta na jednoj lokaciji neko vrijeme, na primjer, da bi sačekao nova naređenja o plovidbi iz korporacije u čijem je vlasništvu.
Vlasnik grčkog tankera sa sjedištem u Atini, Minerva Marine, nije odmah odgovorila na upit Radija Slobodna Evropa (RSE) za komentar.
Ali kompanija je izdala saopštenje kao odgovor na ranije upite medija, potvrđujući da je brod plutao na jednoj lokaciji prema podacima o pomorskom kretanju i rekla kako je čekao naređenja za dalju plovidbu.
Danska TV2 takođe je naglasila pređašnje izvještaje ruskog novinara Aleksandra Nevzorova u kojima se navodi da se jedan od suvlasnika Minerva Marine u prošlosti sreo sa visokim ruskim zvaničnicima među kojima je bio i predsjednik Vladimir Putin. A ukrajinski zvaničnici su procijenili da je kompanija prevozila ruski ugalj i naftu i da je prekršila sankcije Evropske unije.
Rusija je negirala da ima ikakve veze sa eksplozijama.
Šta su njemačke vlasti radile sa iznajmljenom jahtom?
Prošlog januara, njemačke federalne vlasti pretražile su jedrilicu koja je bila iznajmljena u njemačkoj luci Rostock. Brod je kasnije identifikovan pod imenom Andromeda, jedrilica od 15 metara.
Pretraživanje jedrilice, kako su 8. marta rekli njemački istražioci u e- mail poruci RSE, izvedeno je na osnovu sumnji da "sporno plovilo možda korišteno za prijenos eksplozivne naprave" koja se dovodi u vezu sa eksplozijama.
- Ukrajina 'nije uključena u ekscese na plinovodima', Rusija - čin 'skretanja pozornosti'
- Sjeverni tok sabotirala proukrajinska grupa, saopštili američki zvaničnici
"Procjena pronađenih tragova i predmeta je u toku", navodi se. "Pouzdane izjave, naročito u vezi upletenosti države, trenutno ne mogu da se daju."
Satelitski snimak na kojem se vide curenja na gasovodu Sjeverni tok, 29. septembar 2022. Roscosmos/Handout via REUTERS
Njemački mediji, među kojima su Der Spiegel i Die Zeit izvijestili su da je Andromedu iznajmila grupa od šestoro ljudi, od kojih su neki pokazali ukrajinske pasoše kako bi se identifikovali i isplovili iz njemačke luke Rostock 6. septembra. Subjekt koji je iznajmio brod bila je poljska kompanija u vlasništvu dvojice Ukrajinaca, napisao je Die Zeit.
Istražioci su takođe našli tragove eksploziva na stolu kabine u jedrilici.
Dei Zeit, koji je sarađivao da njemačkim emiterom ARD-om i drugim medijima, nije precizirao izvore izvještaja, ali je naveo da su izvoli došli iz nekoliko država.
List Sueddeutsche Zeitung izvijestio je 12. marta da su neki iz grupe možda pokazali bugarske pasoše.
Vjeruje se da je jedrilica Andromeda, koja je dovoljno mala da ne nosi uređaje za pomorsko praćenje, napustila Rostock 6. septembra i dva puta se zaustavila tokom narednih dana: u drugoj njemačkoj luci, Wiek i na danskom ostrvu Christianso, napisali su Die Zeit i The Wall Street Journal.
Ostrvo Chistianso je locirano oko 30 kilometara sjeverno od Bornholma.
Nema poznatih indikacija o vezi između tankera Minerva Julia i jedrilice Andromeda.
Ko je podmetnuo eksplozije?
Odgovor na ovo putanje još uvijek je poprilično nejasan.
Njemački mediji su izvijestili da nedugo nakon eksplozija, neimenovana zapadna obavještajna agencija konumicirala je sa evropskom bezbjednosnom agencijom da je odgovorna ukrajinska grupa komandosa.
Ali prema navodima Sueddeutsche Zeitungu, obavještajne informacije, koje su došle iz CIA-e, zasnivale su se na "upadima u ruske komunikacije" i odbačene su.
Pročitajte i ovo: Misterija curenja gasa u ruskim gasovodimaThe New York Times je citirao neimenovane američke zvaničnike, izvijestio je 6. marta da su obavještajni podaci sugerisali da je "proukrajinska grupa" odgovorna i da je eksploziv najvjerovatnije postavljen uz pomoć "iskusnih ronilaca koji, kako se čini, nisu radili za vojne ili obavještajne službe".
"Procjena novih obavještajnih podataka koji su sakupljeni sugeriše (da su mogući počinioci) protivnici ruskog predsjednika Vladimira Putina, ali ne preziziraju članove grupe ili ko je upravljao ili platio operaciju", stoji u izvještaju.
Ukrajinska vlada je prethodno porekla bilo kakvu uključenost u eksplozije. Naročito novi izvještaji iz magazina Times, izazvali su odgovor Mihajla Podoljaka, savjetnika ukrajinskog predsjednika Volodimira Zelenskog, koji je ponovio da Ukrajina nema nikakve veze sa incidentom.
Londonski list, The Times, u međuvremenu, istog dana kada su njemački istražioci potvrdili pretres jedrilice Andromeda, ukazao je ja "uticajnu figuru" koja je platila operaciju sabotaže u koju su bili "uključeni jahta, elitni ronioci, krivotvoreni pasoši i nabavka eksploziva u plastelinu koji je dostupan jedino gasnoj i naftnoj industriji sa posebnim dozvolama i po visokim cijenama".
"Ako pogledate detalje, kao što su da oni odlaze tamo malom jedrilicom tokom septembarskih uslova na ovo područje, sve to izgleda pomelo avanturistički", rekao je Julian Pawlak, istraživač na njemačkom Institutu za odbranu i strateške studije u Hamburgu.
Pawlak je takođe naveo ranije izvještaje evropskih zvaničnika koji su rekli da bi trebalo nekoliko kilograma eksploziva da se izazove šteta koja je zabilježena na gasovodu.
"Kako bi ovo moglo da se napravi je interesantno, veoma interesantno", rekao je on za RSE.
"Čini se da je to bila profesionalna grupa sa profesionalnim ličnim dokumentima i svim ostalim, a ipak izgleda da nisu bili toliko profesionalni", rekao je Pawlak. "Ostavili su tako očite dokaze na stolu?"
Šta je sa istraživačkim novinarem Seymourom Hershom?
Početkom februara, Hersh, nagrađivani američki istraživački novinar objavio je tekst na svom blogu na Substacku u kojem tvrdi da su gasovod Sjeverni tok bombardovale Sjedinjene Države.
Članak od 8. februara privukao je pažnju, brzo su ga prihvatili ruski zvaničnici, ali je takođe privukao mnogobrojne kritike zbog, između ostalog, oslanjanja na samo jedan anonimni izvor.
Istraživači otvorenog koda iz Bellingcata i drugih istraživačkih grupa takođe su ukazivali na podatke pomorskog saobraćaja i druge detalje kako bi potvrdili da je Hershov članak imao velike nedostatke.
U intervjuu objavljenom 13. marta, Nikolaj Patrušev, šef Putinovog Savjeta bezbjednosti i koji je poznat po tome da se zalaže za teorije zavjere o Zapadu, ponovo je negirao uključenost Rusije i sugerisao, bez davanja dokaza, da iza eksplozija stoje Sjedinjene Države ili Velika Britanija.
Drugi koji su irazili sumnju da su Sjedinjene Države odgovorne ukazali su na izjavu američkog predsjednika Joe Bidena, koji je samo nekoliko dana prije invazije Rusije na Ukrajinu 24. februara 2022. rekao: "Ako Rusija izvrši invaziju, to znači da tenkovi i vojska prelazi ponovo granicu Ukrajine, onda više neće biti Sjevernog toka 2. Mi ćemo to okončati".
Glasnogovornica za nacionalnu bezbjednost Bijele kuće Adrienne Watson odbacila je navode iz Hershovog članka kao "lažne i sasvim izmišljene".
Bivši poljski ministar inostrani poslova Radoslaw Sikorski u međuvremenu je objavio fotografiju mjesta eksplozije na Twitteru istog dana kada su se izvještaji pojavili, napisao je "Hvala SAD". Kasnije je taj tweet obrisao.