U Srbiji se nastavljaju sudski procesi rehabilitacije saradnika nacista u vreme Drugog svetkog rata. Nekoliko meseci nakon rehabilitacije četničkog vođe Draže Mihailovića, počinje proces Milanu Nediću, predsedniku kolaboracionističke Vlade od 1941-1945. godine.
Povodom početka sudskog procesa rehabilitacije Nedića, predsednika Vlade u okupiranoj Srbiji u vreme Drugog svetskog rata, mala protestna kolona vojvođanskih antifašista išla je peške 30 kilometara od Pančeva do zgrade suda u Beogradu. Poručuju da se ne sme rehabilitovati čovek koji je, između ostalog, odgovoran za holokaust u Beogradu.
"Pokušavaju da od zločinaca, kvsilinga, fašista naprave nešto što nikada nije bio - nevina osoba. Za vreme njegove vlade Narodnog spasa ubijeno je više od 90 od 100 članova jevrejske zajednice u ovoj zemlji. Od Svilare Pančevo gde smo danas bili, do Starog Sajmišta, Banjice, Topovskih šupa, pa sve do Niša i gore do Kikinde i Zrenjanina. U masovnim streljanjima ubijani su Jevreji, Jevrejke, Romi, Romkinje, antifašiti, antifašistkinje u tadašnjoj Nedićevoj Srbiji", kaže Srđan Papić Đurić.
Na pitanje da li je obeshrabrujući neznatan broj učesnika kolone antifašista, Nebojša Milikić ističe: "Jeste obeshrabrujuće, ali na neki način i logično s obzirom na ukupnu apatiju, deprimiranost u društvu."
Nenad Porobić tvrdi da njihov protest neće uticati na javno mnjenje, ali može da otvori dijalog u društvu kao što se to dogodilo u procesu rehabilitacije Draže Mihailovića.
Jedna od prolaznica je na trenutak zastala: "Ja sam u to doba živela. I znam da je mnogima pomogao. Ali, je bio sa Nemcima, prema tome, nema oproštaja."
Na pitanje "šta je to dobro činio", ona odgovara da je puno njih preko veze spasao, da odu, pobegnu, čak i komuniste... ali je sarađivao sa Nemcima, ponavlja, i to se ne može oprostiti.
Milan Nedić
U srpskoj javnosti, kako političkoj, tako i stručnoj, pa i široj, ocene o istorijskoj ulozi Milana Nedića su sasvim oprečne. Nedić je za jedne spasilac srpskog naroda, srpska majka, za druge kvisling koji je servisirao Nemce u svim njihovim zločinima. Svojevremeno je u Srbiji, na talasu antikomunizma, otvoren slučaj Nedić provokativnom predstavom u Zvezdara teatru poznatog dramaturga Siniše Kovačevića, a u glavnoj roli čuvenog glumca Bate Stojkovića:
" 'Oće pile da brani pevca od jastreba. E, ludi Srbi, e, ludi Srbi... Osnovao sam vladu Narodnog spasa rešen da srpski narod povedem pravim, narodnim putem. A to je, da gleda svoje interese, i da se kloni samouništenja."
Danas, Kovačević kaže da je njegov Nedić dramski lik i da nije na njemu da daje konačne sudove: da ne zna da li treba ili ne da bude rehabilitovan, da je njegov lik u drami bio čovek koji je doživeo ličnu tragediju prilikom dizanja u vazduh Smedereva, da je imao Hrvata za zeta.
"Njega jesu zvali srpska majka, ni jedan sprski vojnik, za razliku od hrvatskih, bošnjačkih, austrijskih, od francuskih, nije bio na istočnom frontu", ističe Siniša Kovačević.
Na pitanje o holokaustu, Kovačević kaže da je to strašno, ali da je pitanje da li je Nedić o tome znao. Srbija kao država, kao vojska nije u tome učestvovala. "Opet, to ga ne oslobađa odgovornosti", smatra Kovačević.
"Naravno da je znao", kaže istoričarka Branka Prpa.
"Znao je ceo Beograd. Krike iz kamione u kojima su gušeni Jevreji i prevoženi do Jajinaca, čuli su Beograđani... svi su znali da su to kamioni smrti", kaže Prpa.
(RSE/Foto: Vesna Anđić)
Protest protiv rehabilitacije generala Milana Nedića
Nasuprot onima koji tvrde da je Nedić neopravdano proglašen izdajnikom ili onima koji stavljaju znak pitanja na njegovu istorijsku ulogu u Srbiji, nalazi se grupa istoričara koji nemaju nikakve sumnje u to da je Nedić saradnik okupatora koji je omogućio Nemcima, između ostalog, da istrebe Jevreje.
Dokumente o tome je sabrala i izdala nedavno preminula poznata istoričarka Olivera Milosavljević. Logor Staro Sajmište jeste bio preko reke Save, u to vreme u Nezavisnoj državi Hrvatskoj (NDH), ali oni su tamo po Nedićevim spiskovima odvođeni, ne samo Jevreji, već i Romi i antifašisti.
Kroz Beograd je prolazio kamion zvani "Dušegupka", prvi Hitlerov eksperiment za masovno gušenje Jevreja u logorima smrti širom Evrope.
Nedić je vladao Srbijom u kojoj se to dešavalo a bio, zna se, pre toga godinama opčinjen Hitlerovim nacizmom.
Ni uz najbolju volju se Milan Nedić ne može svrstati među spasioce srpskog naroda i srpstva. On je bio u apsolutnoj i neupitnoj kolaboraciji sa nemačkim okupatorima.
"Servisiao je Nemce, pre svega, punio logore", kategorična je istoričarka Branka Prpa.
Branka Prpa
Na pitanje da li se rehabilitacije onih koji su sarađivali sa Nemcima događaju na talasu antikomunizma ili je to odnos prema fašizmu u današnjoj Srbiji, Prpa odgovara: "To je odnos prema fašizmu zakamufliran u antikomunizam. Ovo što imamo danas su pristaše te ideologije. Mi moramo osvestiti njihovu prisutnost u ovom društvu. Jasno, bez dilema i eufemizama."
Podnosioci zahteva za rehabilitaciju Milana Nedića su Srpski liberalni savet, Udruženje političkih zatvorenika i žrtava komunističkog režima i porodica Nedić.
Sud je dugo odbijao da započne proces rehabilitacije argumentujući tvrdnjom da ne može da bude rehabilitovan neko ko nije bio osuđen.
Milanu Nediću nikada nije suđeno, zbog toga što je, po zvaničnoj verziji, 4. februara 1946. godine izvršio samoubistvo skokom sa prozora istražnog zatvora.
Stoga, podnosioci zahteva će pred sudom pokušati da ospore uredbu FNRJ kojom je Nedić, bez presude, proglašen za ratnog zločinca.
Milan Nedić je napustio Srbiju krajem 1945. godine, ali je ubrzo uhapšen u Austriji i vraćen u Jugoslaviju.
Pre Milana Nedića, u Srbiji je rehabilitovan četnički vođa Draža Mihailović. To su samo neke iz serije rehabilitacija u Srbiji poslednjih godina koja dovode u pitanje njenu antifašističku poziciju u današnjoj Evropi.