Autor: Rostislav Hotin (Radio Svoboda), priredila Anamaria Ramač Furman
Prilično udaljene zemlje jedna od druge – Avganistan i Ukrajina – imaju mnogo toga zajedničkog. Konkretno – obe zemlje su postale žrtve agresivne politike Kremlja. Avganistan je bio okupiran od 1979. do 1989. godine od strane sovjetske vojske. A ruske snage i proruski separatisti podržavani od strane Moske više od godinu dana vrše agresiju protiv Ukrajine kojoj su prethodno silom oduzeli Krim. Koje su zajedničke crte rata u Avganistanu i u Ukrajini i da li će se sve završiti istim ishodom – porazom Kremlja?
1. Revolucija ili prevrat?
Sovjetski Kremlj je tvrdio da se 1978. godine u Avaganistanu desila narodna socijalistička revolucija, iako je zapravo vlast u Kabulu tada zauzela grupa prosovjetskih oficira iz Narodno-demokratske partije Avganistana koji su se ubrzo zatim međusobno posvađali. Ubijena su dva predsednika u roku od nekoliko meseci. U Avganistanu se desio klasičan vojni prevrat, a komunizam je bio stran većini stanovnika Avganistana. Ipak, Kremlj je u decembru 1979. godine poslao vojsku u Avganistan radi podrške “socijalne revolucije”.
Ukrajinsku Revoluciju dostojanstva koja se desila 2014. godine Kremlj je doživeo kao prevrat, а ne kao izraz volje naroda. Upravo ovakvo tumačenje dešavanja na Majdanu omogućilo je Kremlju okupaciju i aneksiju Krima i slanje vojske na istok Ukrajine.
2. Američke rakete u Avganistanu i NATO baze u Ukrajini
Avganistanska kampanja SSSR-a odigravala se za vreme Hladnog rata, а danas mnogi govore o novom Hladnom ratu Rusije Vladimira Putina sa Zapadom. Krajem 1970-ih godina Kremlju Leonida Brežnjeva se činilo da Vašington hoće da rasporedi u Avganistanu rakete srenjeg dometa koje bi ugrožavale sovjetsku Srednju Aziju. Ovakve planove SAD zapravo nisu imale.
Putinovom Kremlju se činilo da Ukrajina samo što nije ušla u NATO te da će se američke (NATO) baze pojaviti na ukrajinskoj teritoriji. Planove o razmeštanju NATO snaga u Ukrajini nemaju ni Kijev, ni Zapad, аli želja da se ne pušta Ukrajina u NATO i NATO u Ukrajinu poslužila je kao jedan od glavnih motiva za agresivno delovanje Putina protiv Ukrajine.
3. Mesec dana i pola meseca
Vojnik SSR-a se povlači iz Avganistana 1989. godine
Sovjetski vojni stratezi su mislili da operacija u Avganistanu neće dugo trajati. Maršal Sergej Sokolov, koji je u decembru 1979. godine imenovan za vođu operacije, smatrao je da će sa svime izaći na kraj u roku od mesec dana. Isto tako je i šef sovjetske diplomatije Andrej Gromiko izjavljivao da je period u trajanju od jednog meseca dovoljan da bi se “sve rešilo i otišlo” iz Avganistana. Ali kao rezultat - sovjetska vojna kampanja u Avganistanu trajala je više od 9 godina.
Putinova Rusija je isto tako smatrala da će se brzo izboriti sa Ukrajinom, а neki ruski političari i zvanični mediji su pominjali period od dve nedelje za koje će uspeti da uzmu pod kontrolu celu “Novorosiju” ili čak da dopru do Kijeva, pа i do Lavova. Ratna dešavanja na istoku Ukrajine traju već više od godinu dana i ruska vojska i snage separatista nisu uspeli da se značajnije probiju u unutrašnjost Ukrajine. Često se pominje mogućnost da će se konflikt na Donbasu pretvoriti u trajni zamrznuti konflikt.
4. Broj
U operaciji Moskve u Avganistanu i današnjoj operaciji protiv Ukrajine upotrebljena je približno jednaka količina trupa. SSSR je u Avganistanu imao u različitim periodima od 80.000 do 105.000 vojnika. Ako saberemo broj ruskih trupa koje su danas aktivne u Ukrajini, nakupiće se blizu 100.000 – u Krimu, na Donbasu i duž ukrajinsko-ruske granice. Plus oko 30.000 od strane Rusije naoružanih separatista organizacija “DNR” i “LNR”, koje su u Ukrajini proglašene za terorističke.
5. Tajni ratovi
Rat u Avganistanu odneo je život preko 15.000 sojvetskih vojnika i podaci o žrtvama ili toku vojnih operacija bili su tajni. Za većinu sovjetskih građana činjenica da se dešavaju aktivne ratne operacije je bila nepoznata. Međutim ljudi su znali za letove takozvanih “crnih lala” (nezvanični naziv za vojni avion koji se koristio za prevoz tela vojnika poginulih u ratu, prvi put upotrebljen za vreme rata u Avganistanu za avion An_12) i za grobnice vojnika u sanducima od cinka koje nije bilo dozvoljeno otvarati. Upravo je veliki broj žrtava bio jedan od razloga zapovlačenje sovjetskih trupa iz Avganistana.
Danas se u Rusiji boravak njenih trupa na Istoku Ukrajine drži u tajnosti. Zvanično su ruski vojnici navodno na “odmoru” ili “službenom putu”. Potpunom tajnom obavijena je informacija o takozvanom “teretu-200” (uslovni kodirani znak u vojsci kod avioprevoza tela poginulog vojnika do mesta pokopa, koristi se od vremena rata u Avganistanu unutar sovjetsjke, kasnije ruske armije, a od početka sukoba na istoku Ukrajine i u ukrajinskoj armiji), а sahrana barem stotine ruskih vojnika koji su poginuli u Ukrajini obavljena je tajnom i mesto njihove pogibije nije navedeno.
6. Ukrajinski mudžahedini
Borci dobrovoljačkog bataljona “Donbas” kod Mariuopolja
Snage avganistanskog otpora protiv ruske okupacije sastojale su se od mudžahedina. Oni su bili loše naoružani, nisu se odlikovali visokom disciplinom, ali kasnije su stekli ratno iskustvo. Mudžahedini su vodili partizanski način ratovanja i odlikovali su se visokim borbenim duhom.
U Ukrajini borci dobrovoljačkih bataljona u Donbasu su takođe loše naoružani, takođe ponekad imaju problema sa vojnom koordinacijom ili disciplinom, ali imaju visok entuzijazam i vojni duh. Kao i Avganistanci, “ukrajinski mudžahedini” brane svoju zemlju od okupatora i za njih je to svetinja. I jedni i drugi su dobrovoljno otišli u rat.
Avganistanske mudžahedine je podržavalo lokalno stanovništvo. U Ukrajini je volonterski pokret dobio masovni karakter.
7. “Stinger” i “Javelin”
Mudžahedin sa raketom Stinger 1991. godine
Zapad i neke muslimanske zemlje obezbeđivali su avganistanskim mudžahedinima oružje, ali uglavnom nedovoljno. Mudžahedini su ratovali oružjem sovjetskog tipa, koje su SAD i Saudijska Arabija kupovale u arapskim zemljama (Egiptu), Izraelu (koji je zaplenio mnogo primeraka u toku ratovanja sa Arapima). Zbignjev Bžežinski je podsećao na tajne kupovine sovjetskog oružja za mudžahedine u komunističkoj Čehoslovačkoj, kao i na to da su sami sovjetski vojnici ponekad prodavali naoružanje na teritoriji samog Avganistana.
Međutim, prelomni trenutak bila je 1985. godina kada su SAD odlučile da obezbede prenosne rakete “Sringer” uz pomoć kojih su mudžahedini mogli da ruše sovjetske helikoptere Mi-24 i avione Su-25. SAD su, prema zapadnim podacima, dostavili barem 250 “Stingera” i najmanje 500 raketa za njih, а prema nekim podacima – i do 2.000 raketa. To je preokrenulo tok ratnih dejstava, a časopis Foreign Policy je nazvao drugu polovinu 1980-ih godina “еfekat Stingera”.
Američki vojnik puca iz Javelina
Zapadu se danas ne žuri da da Ukrajini smrtonosno oružje radi suprotstavljanja ruskoj agresiji. Dostavlja se nesmrtonosno oružje – pretežno komunikacioni sistemi, bespilotne letelice, uređaji za noćno osmatranje, kao i konzervirana hrana, vojne čizme, uniforma i slično. Ipak, mnogi stručnjaci ističu da bi tok ratnih dejstava na Donbasu mogao da prelomi dostavu američkih raketnih kompleksa “Javelin”, koji imaju bojevu glavu sa samonavođenjem i koji su sposobni da probiju savremeni oklop. To bi pomoglo ukrajinskim snagama da unište tenkove, oklopne transportere i druga oklopna vozila ruskih i separatističkih snaga i moglo bi kardinalno da promeni situaciju u ratnoj zoni.
8. “Pravoslavni Taliban”
Upad SSSR-a u Avganistan imao je izrazit ideološki karakter – širenje komunizma i pomoć socijalističkoj “revoluciji”. Iako avganistanski stručnjaci kažu da jе za Avganistance i dalje primaran njihov plemenski i religijski identitet.
Milicija DNR u Donjecku
Rat protiv Ukrajine takođe ima ideološki karakter – izgradnja “ruskog sveta” i stvaranje “Novorosije”. Mada – kao i u slučaju sa Avganistanom – Putinov Kremlj je precenio snagu proruskog raspoloženja stanovnika istoka Ukrajine. Separatiste u Donbasu u ideološkom smislu ponekad nazivaju fundamentalistima i “pravoslavnim Talibanima”. Jedan od vođa “LNR” jednom je izdao naređenje: žene neka ne dolaze u klubove i restorane već neka sede kod kuće i “vezu unakrsnim vezom”. Separatiste karakteriše i veoma netoleratan odnos prema Kijevskoj patrijaršiji, grkokatolicima i drugim konfesijama.
9. Izolacija i sankcije
Kao rezultat upada u Avganistan sovjetska Moskva se našla u međunarodnoj izolaciji. Većina zapadnih zemalja je bojkotovala letnju Olimpijadu 1980. u Moskvi upravo zbog sovjetske okupacije Avganistana. Kampanja u Avganistanu iscrpljivala je sovjetsku ekonomiju i svake godine je izvlačila tri milijarde dolara za ratne potrebe.
Koliko god bilo paradoksalno, ali za vreme SSSR bila je veća kolegijalnost u donošenju odluka i za upad u Avganistan zalagala su se trojica uticajnih članova Politbiroa – Andropov, Astinov i Gromiko, а generalni sekretar Brežnjev se u početku kolebao, da bi se na kraju ipak složio... Specifičnost današnje agresije protiv Ukrajine je u tome da se Kremlju rešenja donosi jedna osoba. Brežnjev je zbog rata u Avganistanu, prema podacima istoričara, bio je zabrinut zbog kraha svoje inicijative – “popuštanja”, а Vladimir Putin, kako se čini, se uopšte ne uzbuđuje ni zbog međunarodne izolacije Rusije, ni zbog sankcija EU i SAD protiv Moskve, niti zbog nove napetosti u odnosima Rusije i Zapada izazvane ratom u Ukrajini. Jedino što je on čekao bio je završetak Zimske Olimpijade u Sočiju 2014. godine da bi potom okupirao Krim i započeo rat na Donbasu.
Sergej Lavrov i Džon Keri
Zanimljivo je takođe, da su se razgovori o povlačenju sovjetskih trupa iz Avganistana odigravali prema “ženevskom formatu” između SSSR, SAD, Pakistana i tadašnje vlade Avganistana. Upravo je u “ženevskom formatu” počinjao pokušaj međunarodnog regulisanja ukrajinske krize između SAD, EU, Rusije i Ukrajine. I mada se danas stavlja akcenat na “normandijskom formatu”, ipak mnogi u Ukrajini smatraju da bi bolji učinak imao upravo “ženevski format”, u kome bi učestvovale i SAD.
10. Narkotici Avganistana i Donbasa
Rat u Avganistanu, kako smatraju mnogi stručnjaci, iznedrio je masovnu narkomaniju u Rusiji i drugim republikama. Iz Avganistana je redovno dostavljana marihuana u Dušanbe u farmaceutsku fabriku. O narko vezama proruskih avganskih snaga i nekih vođa sovjetskog kontingenta govori se i u filmu Džejmsa Bonda snimljenog krajem 1980-ih. Kružile su priče o tajnovitom nestanku dela “farmaceutskog tovara” na teritoriji SSSR.
Danas mnogi govore o narkomanskoj zavisnosti u Donbasu i povezanosti nekih ljudi iz rukovodstva organizacija “DNR” i “LNR” sa trgovinom drogom. Takođe se smatra da je trgovina drogom jedna od ključnih stavki prihoda ovih organizacija. Prema podacima ukrajinskih medija, gram heroina u Avganistanu košta jedan dolar, а prevezen u okupiran Donbas – već 100 dolara.
Ukrajinci su masovno glasali za nezavisnost na referendumu 1991. godine, između ostalog i zbog želje da izbegnu odbranu ciljeva imperijskog centra u dalekim i malorazumljivim kampanjama koje bi donele velike ljudske gubitke. Avantura sovjetskog Kremlja u Avganistanu ubrzala je raspad SSSR-a, iz kog je proistekla i nezavisna Ukrajina. Danas se u sukobima na istoku Ukrajine rađa zaista nezavisna Ukrajina. Kao i rat u Avganistanu, rat u Ukrajini će imati ozbiljne posledice i za samu Rusiju.