Zakoni koji regulišu oblast radnog prava u BiH se ne poštuju, a nema ni kazni za one koji prekrše temeljna prava zaposlenika. Iako je BiH ratifikovala Evropsku socijalnu povelju, analiza koju su uradile nevladine organizacije pokazuje da je BiH daleko od evropskih standarda.
Marinko Vukelić samo je jedan od radnika Fabrike alatnih mašina Jelšingrad iz Banje Luke koji je godinama radio bez nadoknade, a nedavno je, zajedno sa svojih 420 kolega, dobio otkaz i upućen na biro za biro za zapošljavanje:
„Šestoga avgusta su nam zaključene knjižice i još uvijek ništa nismo dobili sa biroa. Ne ostvarujemo još uvijek nikakva prava. Rekli su nam da ćemo ostvariti kad se uplati, a 11, 12 godina imamo neuplaćenog staža.“
RSE: I koliko su vam još u Jelšingardu ostali dužni ostali plata?
Vukelić: Pa negdje preko 50, plus ovih sedam mjeseci što nismo dobili ništa osim prevoza.
Direktor nevladine organizacije Inicijativa i civilna akcija Vesna Vukmanić naglašava da slaba kaznena politika u oblasti radnog prava dovodi do toga da poslodavci u BiH i u javnim i u privatnim preduzećima radije plaćaju kazne nego da poštuju zakone prema zaposlenicima. Prema procjenama Međunarodne organizacije rada, država zbog ovoga gubi godišnje 38 miliona evra:
„Problem su inspekcije, neplaćanje doprinosa od strane poslodavaca i jako loša praksa inspekcija koje ne kažnjavaju poslodavce koji ne plaćaju.“
Prava koja se odnose na slobodu udruživanja i sindikalnog djelovanja u Bosni i Hercegovini su načelno usklađena sa standarima iz Evropske povelje. Međutim praksa pokazuje brojna kršenja i prepreke u ostvarivanju ovih prava, kaže predsjednik Granskog sindikata kože i tekstila i obuće RS Danko Ružičić:
„Poslodavci zabranjuju sindikalno djelovanje i organizovanje u preduzeću, tako da oko 7.000 radnika u oko 70 preduzeća prima od vlade ovu subvenciju od 50 maraka po radniku mjesečno, a mi od tih 70 kompanija imamo svega u dvadesetak formiran sindikat. Ima čak direktnih prijetnji fizičkih meni i mojim saradnicima kad dođemo u preduzeće na zahtjev radnika koji tamo rade da formiramo sindikat.“
Kada se govori o žaštititi pojedinih kategorija stanovništva kao što su žene, djeca i mladi, osobe starije od 65 godina, te osobe sa invaliditetom, u BiH postoje brojna kršenja ili prepreke u ostvarivanju prava i standarda koje daje Evropska socijalna povelja.
Tanja Slijepac, iz banjalučkog Helsinškog parlamenta građana, ističe da su istraživanja pokazala da 47 odsto samohranih majki u Bosni i Hercegovini nije zaposleno, dok one koje rade su mizerno plaćene i djecu uopšte ne upisuju u škole:
„Također smo dobili podatak da njihova mjesečna primanja su ispod 500 KM, što je ispod granice siromaštva i najveći dio tog novca, ustvari kućnog njihovog budžeta, odlazi na hranu i na plaćanje računa za komunalije. Što se zakonske regulative tiče, postoji jedan veliki problem jer žene koje su se razvele i čiji muž ima obavezu zakonsku da plaća alimentaciju a to ne radi, zakon ne prepoznaje kao samohrane majke, tako da one u suštini ne mogu da ostvare u centrima za socijalni rad svoja osnovna prava.“
U sličnoj situaciji, ističe Slijepćeva, su i lica sa invaliditetom:
„Samo sedam posto ove populacije radi po ugovoru o radu.“
U oblasti socijalne i zdravstvene zaštite ni zakoni ne ispunjavaju evropske standarde, kaže Vukmanićeva:
„Zakoni ne daju taj univerzalni okvir ni jednakost u pristupu ni socijalnoj ni zdravstvenoj zaštiti. Kod nas su razlike u entitetima, u Federaciji pogotovo još razlike na nivou kantona. Razlike su baš diskriminatorne. U jednom kantonu, recimo, ne postoji zakon o zaštiti boraca, djece s porodicom, tako da oni ne dobijaju uopšte nikakve naknade, dok u Sarajevskom kantonu, koji je najbogatiji kanton, davanja su relativno dobra.“
Kršenja prava iz Povelje su najočitija u nepostojanju jedinstvenog ili usaglašenog zakonodavstva iz sistema socijalne i zdravstvene zaštite na nivou države. Nevladine organizacije zbog toga smatraju da je Bosni i Hercegovini potrebna reforma sistema socijalne zaštite zbog skupog, birokratizovanog, a istovremeno neefikasnog sistema zaštite.
Marinko Vukelić samo je jedan od radnika Fabrike alatnih mašina Jelšingrad iz Banje Luke koji je godinama radio bez nadoknade, a nedavno je, zajedno sa svojih 420 kolega, dobio otkaz i upućen na biro za biro za zapošljavanje:
„Šestoga avgusta su nam zaključene knjižice i još uvijek ništa nismo dobili sa biroa. Ne ostvarujemo još uvijek nikakva prava. Rekli su nam da ćemo ostvariti kad se uplati, a 11, 12 godina imamo neuplaćenog staža.“
RSE: I koliko su vam još u Jelšingardu ostali dužni ostali plata?
Vukelić: Pa negdje preko 50, plus ovih sedam mjeseci što nismo dobili ništa osim prevoza.
Direktor nevladine organizacije Inicijativa i civilna akcija Vesna Vukmanić naglašava da slaba kaznena politika u oblasti radnog prava dovodi do toga da poslodavci u BiH i u javnim i u privatnim preduzećima radije plaćaju kazne nego da poštuju zakone prema zaposlenicima. Prema procjenama Međunarodne organizacije rada, država zbog ovoga gubi godišnje 38 miliona evra:
„Problem su inspekcije, neplaćanje doprinosa od strane poslodavaca i jako loša praksa inspekcija koje ne kažnjavaju poslodavce koji ne plaćaju.“
Prava koja se odnose na slobodu udruživanja i sindikalnog djelovanja u Bosni i Hercegovini su načelno usklađena sa standarima iz Evropske povelje. Međutim praksa pokazuje brojna kršenja i prepreke u ostvarivanju ovih prava, kaže predsjednik Granskog sindikata kože i tekstila i obuće RS Danko Ružičić:
„Poslodavci zabranjuju sindikalno djelovanje i organizovanje u preduzeću, tako da oko 7.000 radnika u oko 70 preduzeća prima od vlade ovu subvenciju od 50 maraka po radniku mjesečno, a mi od tih 70 kompanija imamo svega u dvadesetak formiran sindikat. Ima čak direktnih prijetnji fizičkih meni i mojim saradnicima kad dođemo u preduzeće na zahtjev radnika koji tamo rade da formiramo sindikat.“
Nezaposleno 47 odsto samohranih majki
Kada se govori o žaštititi pojedinih kategorija stanovništva kao što su žene, djeca i mladi, osobe starije od 65 godina, te osobe sa invaliditetom, u BiH postoje brojna kršenja ili prepreke u ostvarivanju prava i standarda koje daje Evropska socijalna povelja.
Tanja Slijepac, iz banjalučkog Helsinškog parlamenta građana, ističe da su istraživanja pokazala da 47 odsto samohranih majki u Bosni i Hercegovini nije zaposleno, dok one koje rade su mizerno plaćene i djecu uopšte ne upisuju u škole:
„Također smo dobili podatak da njihova mjesečna primanja su ispod 500 KM, što je ispod granice siromaštva i najveći dio tog novca, ustvari kućnog njihovog budžeta, odlazi na hranu i na plaćanje računa za komunalije. Što se zakonske regulative tiče, postoji jedan veliki problem jer žene koje su se razvele i čiji muž ima obavezu zakonsku da plaća alimentaciju a to ne radi, zakon ne prepoznaje kao samohrane majke, tako da one u suštini ne mogu da ostvare u centrima za socijalni rad svoja osnovna prava.“
U sličnoj situaciji, ističe Slijepćeva, su i lica sa invaliditetom:
„Samo sedam posto ove populacije radi po ugovoru o radu.“
U oblasti socijalne i zdravstvene zaštite ni zakoni ne ispunjavaju evropske standarde, kaže Vukmanićeva:
„Zakoni ne daju taj univerzalni okvir ni jednakost u pristupu ni socijalnoj ni zdravstvenoj zaštiti. Kod nas su razlike u entitetima, u Federaciji pogotovo još razlike na nivou kantona. Razlike su baš diskriminatorne. U jednom kantonu, recimo, ne postoji zakon o zaštiti boraca, djece s porodicom, tako da oni ne dobijaju uopšte nikakve naknade, dok u Sarajevskom kantonu, koji je najbogatiji kanton, davanja su relativno dobra.“
Kršenja prava iz Povelje su najočitija u nepostojanju jedinstvenog ili usaglašenog zakonodavstva iz sistema socijalne i zdravstvene zaštite na nivou države. Nevladine organizacije zbog toga smatraju da je Bosni i Hercegovini potrebna reforma sistema socijalne zaštite zbog skupog, birokratizovanog, a istovremeno neefikasnog sistema zaštite.