Kišno proleće i početak leta doneli su veliku količinu vode u bujičnim potocima na obroncima Jastrepca, pa je spiranjem zemljišta na paleontološkom lokalitetu Prebreza na jugu Srbije otkriven niz tragova novih fosila.
Svaka kiša na ovom području donosi nove korake u sastavljanju mozaika o životu na području Balkana pre 10 do 16 milina godina.
“U Prebrezi na mestu poznatom kao Gluvi potok prionađeni su miocenska preteča gazele i miocenska hijena, prve dve životinje koje su označile starost lokaliteta i ukazale na značaj ovog mesta” kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Ana Cerović, rukovodilac Spomenika prirode “Prebrza”.
Prema njenim rečima, to su možda i najznačajnija otkrića na lokalitetu. Naučnici su, objašnjava ona, utvrdili da potiču iz perioda miocena i da su stari između 14 i 16 miliona godina.
“Na osnovu analize fosila koje smo ovde pronašli, putem rekostrukcija i pretpostavki mi zaključujemo kako su izgledale i kako su živele nekadašnje životinje”.
Paleontološki lokalitet Prebreza nalazi se na jugu Srbije, na obroncima planine Jastrebac, sedam kilometara daleko od Blaca, i tri kilometara daleko od magistralnog puta Blace – Kruševac.
Na ovom mestu pronađeni su dokazi koji navode na zaključak da su slonovi, žirafe, hijene i mamuti nekada hodali i područjem na kojem se danas nalazi Srbija.
To je jedini lokalitet te vrste u Srbiji koji je stavljen pod zaštitu države i proglašen za Spomenik prirode sa prvom kategorijom zaštite. Prema navodima u međunarodnoj stručnoj literaturi paleontološki lokalitet „Prebreza”, danas je najznačajnije paleontološko malazište u Evropi i svetu sa neogenom sisarskom faunom starosti 10 do 16 miliona godina.
Ostaci medvedopsa
Pronađeni ostaci 12 novih životinja
Ceo lokalitet koji predstavlja svojevrsni muzej pod vedrim nebom i predstavlja neiscrpnu riznicu vrednog paleontološkog materijala koji ukazuje na migracije faune iz Afrike i Azije. Replike najznačajnijih od oko stotinu otkrivenih fosila izložene su u 18 staklenih vitrine i dostupne su posetiocima na samom lokalitetu.
Ana Cerović ističe da je pronalzak miocenske gazele i miocenske hijene doveo do velikog napretka u proučavanju tog perioda, jer je naučnicima pružio mnoštvo podataka do kojih ranije nije bilo moguće doći. Ona govori o još jednoj životinji koja ranije nije bila poznata: ”Ovde su pronađeni delovi skeleta životinje koja je označena kao medvedopas. Karakterističan je po tome što se hranio životinjama ali je bio i biljojed”.
Ostaci preteče guštera mesoždera
“Pronađeni su i okamenjeni ostaci mastodonta, pretka slona, hijene i gazele - kao i preci antilope, žirafe, nekih vrsta ptica i drugih životinja koje danas žive na području Afrike.
Sa ovog područja izvlačili smo takozvane lumakele. To su nalazišta gde su na jednom mestu pronađeni ostaci više životinja.
Pronašli smo ostatke pra-kornjače kod koje je debljina oklopa bila 5 centimetara. Imamo delove skeleta gmizavca iz reda guštera koji je dostizao dužinu do 3 metra i težinu do 100 kilograma.
Na lokalitetu su otkriveni i zubi i vilica surlaša-prapretka mamuta, preteča današnjeg slona. Imao je dve kljove, dužu surlu, imao je dužinu oko 3 metra i više je ličio na nekog tapira nego na slona kakav danas živi”, navodi Cerović.
Ana Cerović: Posle svake kiše otkrivamo tragove novih fosila
Dokazi da su Evropa i Afrika bile jedan kontinent
Osim životinja paleontolozi su u Prebrezi zatekli i ostatke biljnih vrsta karakterističnih za tropske predele, što je naučnicima poslužilo kao dokaz da su Evropa i Afrika nekada bile jedan kontinent.
Ovaj lokalitet predstavlja nalazište velike naučne i edukativne vrednosti i zbog dostupnosti posmatranja i mogućnosti neposrednog proučavanja paleontoloških ostataka.
“Posle svake kiše otkrijemo nove tragove, praktično gde god zagrebemo nešto nađemo. Iz sedimenta počinju da vire koščice, delovi zuba ili tragovi zglobova” priča za RSE Ivan Spasić, čuvar zaštićenog područja
”Iako nekada samo grebanjem nokta možemo da izvučemo delove fosila, to se ne radi bez prisustva paleontologa i stručnjaka iz muzeja, jer se u dodiru sa vazduhom fosilni ostaci veoma brzo raspadaju” naglašava Spasić.
Ostaci surlaša pronađeni na paleontološkom lokalitetu Prebreza
Prirodna katastrofa ili tektonske promene?
Lokalitet služi kao ključ za razumevanje toka migracije sisara u doba miocena koje su preko Balkana tekle iz Evrope, Azije i Afrike. Posebnu pažnju su privukli pronađeni delovi butne kosti i karlice mamuta i ostatak skamenjene ptice koja leži na jajima, što ukazuje da se ovde u davnoj prošlosti dogodila neka iznenadna prirodna katastrofa - poput erupcije vulkana, na primer.
Više je teorija o nastanku lokaliteta. “Prema jednoj teoriji pretpostavlja se da je došlo deo većih tektonskih poremećaja. Prema drugoj teoriji došlo je do velikog požara i sve te životinje tražile su spas u ovom Gluvom potoku” objašnjava Ana Cerović, koja smatra da, kada se sve pretpostavke sumiraju može se izvući zaključak da se dogodilo nešto “iznenadno i u vidu prirodne katastrofe”.
Meštanin Prebreze, Rade Rakonjac pronašao je ovaj lokalitet igrajući se, kao dvanaestogodišnji dečak 1948. godine.
Čitav život proveo je radeći na iskopavanju i trudeći se da sačuva kako on kaže”arheološko blago Gluvog potoka”. Bio je u društvu brojnih naučnika koji su boravili na nalazištu i ima svoju slikovitu teoriju o nastanku lokaliteta.
U vreme kada je postojalo Panonsko more, priča Rakonjac za RSE, područje današnje Južne Srbije bilo je zaliv a područje toplice –rukavac u zalivu.
“Životinje su živele na tim obalama na kojima je vladala tropska klima. Dejstvom munje ili groma došlo je do požara, najverovatnije tokom noći. Životinje su strmoglavo skakale u vodu tražeći spas. To je jedino objašnjenje kako je moguće da se na jednom mestu nađu fosili i mesoždera i biljojeda, i ptica i kopitara i papkara…svi oni našli su smrt na jednom mestu. Mi smo nalazili velike ploče sa svim tim ostacima koje smo otpremali u Prirodnjački muzej u Beogradu” objašnjava on.
Meštanin Prebreze, Rade Rakonjac pronašao je ovaj lokalitet igrajući se kao dečak, 1948. godine.
Originalne fosile čuvaju muzeji i u Beogradu u Prokuplju
Nalazište Prebreza prostire se na površini od oko jednog hektara, pod zaštitom države je od 2009. godine kada su i započeta ozbiljnija istraživanja.
Lokalitet je naučnoj zajednici poznat još od 1958. godine kada su otkrivene prve kosti koje su ukazivale na “nešto veliko”, a za koje se posle ispostavilo da su delovi vilice pretka mamuta.
Fosilni ostaci sa lokaliteta Prebreza, čuvaju se i u Prirodnjačkom muzeju u Beogradu i u Narodnom muzeju Toplice u Prokuplju, dok su njihove replike izložene u 18 staklenih vitrina na samom nalazištu.
Replike fosila izložene su u 18 staklenih vitrina na lokalitetu