„Kultura je prva sklonila neke berlinske zidove – knjiga, muzika, pozorište, film. Verovatno te kategorije nisu do te mere ispolitizovane da bi to trebao da bude problem. Za nas to niti jednog momenta nije bio problem.“
Ova izjava glumice Mire Banjac, u potpunosti potvrđuje tezu da su kreatori raspada bivše Jugoslavije zanemarili činjenicu da će dotadašnje kulturno nasleđe i potrebe nadživeti njihove ideje i dela i preoblikovati stvarnost u nešto što će prerasti u novi vid zajedničkog delovanja na nekom novom zajedničkom putu.
Upravo tom temom - osećanjem u vezi raspada zajedničke zemlje i novim udruživanjem koje se zove Evropska unija, bavio se sarajevski reditelj Dino Mustafić u predstavi Rođeni u YU, koja je premijerno izvedena u beogradskom Jugoslovenskom dramskom pozorištu.
„Mi smo upućeni jedni na druge. Upućeni smo zbog svog jezika, zbog svog geografskog položaja. Ima mnogo toga što te zemlje povezuje. I Evropa i svijet će nas željeti u formi neke određene asocijacije. Onda se neko s pravom pita – A što smo sve to morali izgubiti, zašto je do ovoga došlo? To su neki istorijski i dijalektički procesi u kojima smo mi kao pojedinci vrlo slabi u tom vjetru istorije, koji nas potpuno rastura i okreće lijevo-desno. Više ne znamo često ni gdje se nalazimo. Vrlo smo dezorijentisani i dezintegrisani. I ova predstava, dobrim dijelom, obrađuje upravo ove teme“, kaže Mustafić.
Predstave pojedinih pozorišta postale su čak i deo stalnog repertoara u drugim regionalnim centrima. Posebno je izražena saradnja sarajevskog Kamernog teatra 55, zagrebačke Gavele i beogradskog Ateljea 212. Po ocenama mnogih kritičara, najuspešnija regionalna predstava je Žaba, Kamernog teatra, koja je u poslednje dve godine, otkako je postavljena, čak 36 puta odigrana van Sarajeva.
„Ta predstava je jedan regionalni teatarski fenomen. Doslovno da nema republike i pokrajine u kojoj nismo bili, negdje i po 20-tak puta. Svugdje smo primljeni izvanredno“, rekao je Zlatko Topčić, direktor ovog pozorišta.
Topčić kaže da su takve reakcije sasvim normalne i očekivane jer je u pitanju prostor koji deli mnogo sličnosti, pre svega jezik:
„Neka ga imenuje svako po svojoj tradiciji. Ja recimo govorim bosanski, ali me razumiju i oni koji govore i hrvatski i srpski i crnogorski. Mislim da je savršeno normalno da mi međusobno sarađujemo, da se posjećujemo i upoređujemo, da se takmičimo. Kada se u svijetu umjetnosti kladite na emocije, onda publika isto funkcionira i u Bogoti i u Kairu i u Madridu i u Pragu i u Beču, a pogotovo na ovim prostorima bivše Jugoslavije, gdje smo mi sličnog mentaliteta“, ocjenjuje Topčić.
Film
Kao i u pozorišnoj umjetnosti, saradnja u oblasti filma takođe ulazi u neku vrstu rutine. Više ne zvuči senzacionalno vest da je Srbija pozvana da bude država gost Međunarodnog filmskog festivala u Motovunu. Godišnje u regionu nastaju bar tri-četiri zajednička ostvarenja.
Filmski kritičar Dinko Tucaković ocenjuje da je to izuzetno dobro, ali i primećuje da ta ostvarenja imaju i svoje mane, vidljive kroz pokušaje da se iskoči iz uobičajene tematske matrice - tranzicione bede.
„Dobro je što u ovim zemljama sarađuju fondovi i autori. Snimam film koji će biti podržan od strane regiona, ali autori bi morali da izađu iz klišea. Prilično je vidljivo koji će filmovi biti podržani od fondova. U ex YU smo imali partizanske filmove kao žanr, kao tradicionalni film, a sada su to filmovi koji se bave mukama tranzicije. Te muke su svojstvene i onima koji su već u Evropi, kao što je Slovenija, onima koji su skoro u Evropi, kao što je Hrvatska, a itekako svojstveni bosanskoj, srpskoj i makedonskoj sredini. Te teme dominiraju i na žalost to tematsko sivilo čini da takozvani pinkovi u regionalnoj saradnji ne dostižu uvek ono što se očekuje“, navodi Tucaković.
Knjiga
I pisci iz regiona postepeno osvajaju prostor kojim su do pre 20-tak godina raspolagale njihove starije kolege. Sajam knjiga u Beogradu proširuje štandove regionalnih izdavača, a književne nagrade sve češće odlaze u ruke pisaca iz susedstva.
Najupečatljiviji primer je tuzlanska manifestacija Cum grano salis, čije je finale dodela nagrade Meše Selimovića. Imena dobitnika ove nagrade najbolje govore o ovom principu: Irfan Horozović, Ognjen Spahić, Ivica Đikić, Sanja Domazet, Mirko Kovač, Miljenko Jergović, Mirjana Đurđević. Po sličnom principu dodeluju se nagrade Kočićevo pero i Kočićeva knjiga.
„Kočićevu knjigu smo dali dvojici vrsnih pisaca - Miljenku Jergoviću iz Zagreba i Vladislavu Bajcu iz Beograda. Oni su je zaslužili kao pisci, ali i svojim intelektualnim i svakim drugim radom, pogotovo na integraciji ovog prostora. Moramo jednom tresnuti rukom o stol i jedni drugima reći šta mislimo jer bez istine ne možemo dalje. Nije ni čudo što se već ovih 20 godina vrtimo u jednom (ne)kulturnom krugu. Nije više dopustivo da se zatvaramo u nacionalne torove“, kaže Nikola Vukolić, direktor zadužbine Petar Kočić.
Muzika
Samo letimičan osvrt na muzička zbivanja tokom poslednjih desetak dana protekle godine govori o izuzetnoj saradnji u regionu i činjenici da su muzičari tu vrstu podela davno ostavili iza sebe, za razliku od političara, koji tek u poslednje vreme ulaze u ozbiljnije sfere dobrosusedskih odnosa.
„Neka se mire. Vrijeme je. Kada su već zasrali, moramo iz toga isplivati“, kaže hrvatski muzičar Darko Rundek.
Rundek je sa svojim Cargo orkestrom, koji nakon raspada zajedničke zemlje živi i radi u Parizu, ponovo došao u Beograd i održao čak šest briljantnih koncerata. Pre njega su nastupili Masimo Savić i Arsen Dedić, a posebnu pažnju publike, naročito starije, izaziva predstojeći koncert Tereze Kesovije.
Ogromno interesovanje za nastupe muzičara iz bivših jugoslovenskih republika, i njihova sveučestalija razmena, još jednom je pokrenula pitanje - koliko je potreba za jedinstvenim kulturnim tržištem nadvladala podele, razlike i nesuglasice koje su obeležile proteklih 20 godina.
„Činjenica je da jedan veliki broj aktera ondašnje velike jugoslovenske scene ima uspeh u objedinjavanju zajedničkog kulturološkog prostora. To se na žalost ne odnosi na manje izvođače, ili na one koji su svoju karijeru uspeli da sagrade tek kasnijih godina, od 90-tih pa na ovamo“, rekao je Bane Lokner, muzički kritičar.
Dado Topić, legenda jugoslovenske rok muzike i jedan od muzičara koji je među prvima gradio porušene mostove kulturne saradnje, veruje da upravo nastupi starijih muzičara otvaraju mogućnost da i mlađe generacije slede dobre primere.
„Ima u tome i pedagoškog delovanja za mlađe generacije, u smislu pripreme za neki život sutra, koji će po standardima i novopostavljenim pravilima ponašanja Evropske unije, kao naše krovne buduće zajednice naroda i narodnosti, svakako određivati nešto za šta naše mlade generacije nisu spremne. To je jedan dobar preduvjet za sve one zadatke koje ćemo kasnije trebati uraditi, da bi stvarno zauzeli svoje pravo mjesto i prostor u Evropi koja nas očekuje“, zaključuje Topić.
Ova izjava glumice Mire Banjac, u potpunosti potvrđuje tezu da su kreatori raspada bivše Jugoslavije zanemarili činjenicu da će dotadašnje kulturno nasleđe i potrebe nadživeti njihove ideje i dela i preoblikovati stvarnost u nešto što će prerasti u novi vid zajedničkog delovanja na nekom novom zajedničkom putu.
Upravo tom temom - osećanjem u vezi raspada zajedničke zemlje i novim udruživanjem koje se zove Evropska unija, bavio se sarajevski reditelj Dino Mustafić u predstavi Rođeni u YU, koja je premijerno izvedena u beogradskom Jugoslovenskom dramskom pozorištu.
„Mi smo upućeni jedni na druge. Upućeni smo zbog svog jezika, zbog svog geografskog položaja. Ima mnogo toga što te zemlje povezuje. I Evropa i svijet će nas željeti u formi neke određene asocijacije. Onda se neko s pravom pita – A što smo sve to morali izgubiti, zašto je do ovoga došlo? To su neki istorijski i dijalektički procesi u kojima smo mi kao pojedinci vrlo slabi u tom vjetru istorije, koji nas potpuno rastura i okreće lijevo-desno. Više ne znamo često ni gdje se nalazimo. Vrlo smo dezorijentisani i dezintegrisani. I ova predstava, dobrim dijelom, obrađuje upravo ove teme“, kaže Mustafić.
Predstave pojedinih pozorišta postale su čak i deo stalnog repertoara u drugim regionalnim centrima. Posebno je izražena saradnja sarajevskog Kamernog teatra 55, zagrebačke Gavele i beogradskog Ateljea 212. Po ocenama mnogih kritičara, najuspešnija regionalna predstava je Žaba, Kamernog teatra, koja je u poslednje dve godine, otkako je postavljena, čak 36 puta odigrana van Sarajeva.
„Ta predstava je jedan regionalni teatarski fenomen. Doslovno da nema republike i pokrajine u kojoj nismo bili, negdje i po 20-tak puta. Svugdje smo primljeni izvanredno“, rekao je Zlatko Topčić, direktor ovog pozorišta.
Topčić: Kada se u svijetu umjetnosti kladite na emocije, onda publika isto funkcionira i u Bogoti i u Beču, a pogotovo na ovim prostorima bivše Jugoslavije, gdje smo sličnog mentaliteta.
Topčić kaže da su takve reakcije sasvim normalne i očekivane jer je u pitanju prostor koji deli mnogo sličnosti, pre svega jezik:
„Neka ga imenuje svako po svojoj tradiciji. Ja recimo govorim bosanski, ali me razumiju i oni koji govore i hrvatski i srpski i crnogorski. Mislim da je savršeno normalno da mi međusobno sarađujemo, da se posjećujemo i upoređujemo, da se takmičimo. Kada se u svijetu umjetnosti kladite na emocije, onda publika isto funkcionira i u Bogoti i u Kairu i u Madridu i u Pragu i u Beču, a pogotovo na ovim prostorima bivše Jugoslavije, gdje smo mi sličnog mentaliteta“, ocjenjuje Topčić.
Film
Kao i u pozorišnoj umjetnosti, saradnja u oblasti filma takođe ulazi u neku vrstu rutine. Više ne zvuči senzacionalno vest da je Srbija pozvana da bude država gost Međunarodnog filmskog festivala u Motovunu. Godišnje u regionu nastaju bar tri-četiri zajednička ostvarenja.
Filmski kritičar Dinko Tucaković ocenjuje da je to izuzetno dobro, ali i primećuje da ta ostvarenja imaju i svoje mane, vidljive kroz pokušaje da se iskoči iz uobičajene tematske matrice - tranzicione bede.
„Dobro je što u ovim zemljama sarađuju fondovi i autori. Snimam film koji će biti podržan od strane regiona, ali autori bi morali da izađu iz klišea. Prilično je vidljivo koji će filmovi biti podržani od fondova. U ex YU smo imali partizanske filmove kao žanr, kao tradicionalni film, a sada su to filmovi koji se bave mukama tranzicije. Te muke su svojstvene i onima koji su već u Evropi, kao što je Slovenija, onima koji su skoro u Evropi, kao što je Hrvatska, a itekako svojstveni bosanskoj, srpskoj i makedonskoj sredini. Te teme dominiraju i na žalost to tematsko sivilo čini da takozvani pinkovi u regionalnoj saradnji ne dostižu uvek ono što se očekuje“, navodi Tucaković.
Knjiga
I pisci iz regiona postepeno osvajaju prostor kojim su do pre 20-tak godina raspolagale njihove starije kolege. Sajam knjiga u Beogradu proširuje štandove regionalnih izdavača, a književne nagrade sve češće odlaze u ruke pisaca iz susedstva.
Najupečatljiviji primer je tuzlanska manifestacija Cum grano salis, čije je finale dodela nagrade Meše Selimovića. Imena dobitnika ove nagrade najbolje govore o ovom principu: Irfan Horozović, Ognjen Spahić, Ivica Đikić, Sanja Domazet, Mirko Kovač, Miljenko Jergović, Mirjana Đurđević. Po sličnom principu dodeluju se nagrade Kočićevo pero i Kočićeva knjiga.
„Kočićevu knjigu smo dali dvojici vrsnih pisaca - Miljenku Jergoviću iz Zagreba i Vladislavu Bajcu iz Beograda. Oni su je zaslužili kao pisci, ali i svojim intelektualnim i svakim drugim radom, pogotovo na integraciji ovog prostora. Moramo jednom tresnuti rukom o stol i jedni drugima reći šta mislimo jer bez istine ne možemo dalje. Nije ni čudo što se već ovih 20 godina vrtimo u jednom (ne)kulturnom krugu. Nije više dopustivo da se zatvaramo u nacionalne torove“, kaže Nikola Vukolić, direktor zadužbine Petar Kočić.
Muzika
Samo letimičan osvrt na muzička zbivanja tokom poslednjih desetak dana protekle godine govori o izuzetnoj saradnji u regionu i činjenici da su muzičari tu vrstu podela davno ostavili iza sebe, za razliku od političara, koji tek u poslednje vreme ulaze u ozbiljnije sfere dobrosusedskih odnosa.
„Neka se mire. Vrijeme je. Kada su već zasrali, moramo iz toga isplivati“, kaže hrvatski muzičar Darko Rundek.
Rundek je sa svojim Cargo orkestrom, koji nakon raspada zajedničke zemlje živi i radi u Parizu, ponovo došao u Beograd i održao čak šest briljantnih koncerata. Pre njega su nastupili Masimo Savić i Arsen Dedić, a posebnu pažnju publike, naročito starije, izaziva predstojeći koncert Tereze Kesovije.
Ogromno interesovanje za nastupe muzičara iz bivših jugoslovenskih republika, i njihova sveučestalija razmena, još jednom je pokrenula pitanje - koliko je potreba za jedinstvenim kulturnim tržištem nadvladala podele, razlike i nesuglasice koje su obeležile proteklih 20 godina.
Topić: Ima u tome i pedagoškog delovanja za mlađe generacije, u smislu pripreme za neki život sutra.
„Činjenica je da jedan veliki broj aktera ondašnje velike jugoslovenske scene ima uspeh u objedinjavanju zajedničkog kulturološkog prostora. To se na žalost ne odnosi na manje izvođače, ili na one koji su svoju karijeru uspeli da sagrade tek kasnijih godina, od 90-tih pa na ovamo“, rekao je Bane Lokner, muzički kritičar.
Dado Topić, legenda jugoslovenske rok muzike i jedan od muzičara koji je među prvima gradio porušene mostove kulturne saradnje, veruje da upravo nastupi starijih muzičara otvaraju mogućnost da i mlađe generacije slede dobre primere.
„Ima u tome i pedagoškog delovanja za mlađe generacije, u smislu pripreme za neki život sutra, koji će po standardima i novopostavljenim pravilima ponašanja Evropske unije, kao naše krovne buduće zajednice naroda i narodnosti, svakako određivati nešto za šta naše mlade generacije nisu spremne. To je jedan dobar preduvjet za sve one zadatke koje ćemo kasnije trebati uraditi, da bi stvarno zauzeli svoje pravo mjesto i prostor u Evropi koja nas očekuje“, zaključuje Topić.