Da li je moguće suočavanje sa istinom o zločinima

U Sarajevu je ovih dana promovirana knjiga „Podsjećanje na zločine, rasprava o holokaustu genocidu i ubistvu naroda,“ koja je zbornik tekstova nekoliko autora i bavi se, između ostalog, pitanjem da li je moguće suočenje zločinaca sa zločinima koji su počinili, odnosno da li je nacija u čije ime su počinjeni zločini kadra da prihvati tu istinu i suoči se sa društvenom odgovornošću zatvaranja očiju pred onim što se desilo.

Jedan od priređivača ove antologije, prof. dr. Volkhard Knigge, direktor Memorijalnog centra Buhenvald u Njemačkoj, bio je jedan od promotora knjige.

Antologija „Podsjećanje na zločine, rasprava o holokaustu, genocidu i ubistvu naroda“ sadrži tekstove o mnogim zločinima koje je zvanični režim pojedinih zemalja počinio i negirao decenijama, kaže profesor sa Fakulteta političkih nauka u Sarajevu Nerzuk Ćurak:

Nerzuk Ćurak

„Kako se Francuska danas odnosi prema Alžiru i kolonijalnim ratovima, kako se Austrija odnosi prema svome nacionalsocijalističkom nasljeđu, Turska prema genocidu prema Jermenima, SAD... Jako puno zemalja je zastupljeno. A što se tiče našeg regiona, mi ustvari imamo dva teksta koja su ušla u ovu knjigu zato što je prevedena na naše jezike, koji su subjektivna podsjećanja na ono što se desilo u nacističkim logorima, odnosno u ratu u bivšoj Jugoslaviji.“

Jedan od priređivača ove antalogije, profesor Volkhard Knigge kaže kako je proces suočavanja Nijemaca sa holokaustom počinjenim u njihovo ime trajao gotovo tri decenije, ali su se na kraju suočili - i to može poslužiti kao primjer i drugim zemljama.

„I tu postoje dva ključna elementa. Neophodno je da se priznaju zločini koji su počinjeni od strane pojedinaca, ali i unutar svojih grupa, i da barem kćeri i sinovi tih koji su činili te zločine ne ponavljaju te zločine i da oni ustvari priznaju te zločine. Drugi element jeste da je jako bitno da se nasilje i bol koji je počinjen nad žrtvama javno prizna kako bi došlo do jedne vrste detraumatizacije. Neophodno je ustvari da se izgradi saosjećanje. Ključna stvar jeste da se ljudima prizna da se desio zločin nad njima i zašto je došlo do takvih pojava kao npr. genocid nad određenim narodima“, naglašava Knigge.

Šta je sa kolektivnom odgovornošću

Profesor Knigge objašnjava da se suočenje desilo kada je stasala jedna mlada generacija koja je svojim očevima počela postavljati neugodna pitanja: koja je njihova uloga bila u II svjetskom ratu?

Jedan od prevodilaca knjige, Andrej Ivanji, urednik u beogradskom Vremenu i autor jednog teksta u zborniku, navodi primjer Srbije koja je 90-tih činila zločine na prostorima susjednih država i u kojoj ni danas niko ne postavlja pitanje šta se desilo:

„Kako je došlo do toga da je ta nemačka generacija mladih ljudi šezdestih godina postavlja pitanje svojim očevima:’A gde ste vi bili za vreme rata i šta ste radili i zašto ćutite o tome?’ Preduslov za to je bio veliki pritisak i saveznika koji je trajao toliko dugo, koji se sprovodio i kroz obrazovni sistem i kroz medije, ali i kroz politički vrh nekih liberalnih, demokratskih snaga. Mladi ljudi u Srbiji nemaju nikakvu veliku dilemu jer ne postoji nikakav institucionalan pritisak koji tvrdi jedno, a učesnici u ratu tvrde drugo. Znači prosto postoji jedna opšteprihvaćena istina, a to je uglavnom zataškavanje, aktivno ćutanje, prećutkivanje svega što je neprijatno. I pošto nema diskusije, pošto nema konflikta, pošto nema razmene mišljenja, kako odmiče vreme, nisam sasvim siguran da će uopšte doći do toga da se pokrene neka diskusija koja bi mogla da iznedri neprijatnu stranu srpske istorije“, ocjenjuje Andrej Ivanji.

Knjiga podsjećanje na zločine otvara još jedno pitanje, a to je kolektivna odgovornost nacije u čije ime su počinjeni zločini, a koja je zatvarala oči kada su se oni dešavali. Jasno je da je pojedinačna odgovornost kažnjiva, ali šta je sa koletivnom odgovornošću, pita se Ivanji:

„Postoji kolektivna odgovornost za zločine koji su se dešavali u bivšoj Jugoslaviji, jer svako ko je svojim glasom doprineo da do zločina dođe na neki način snosi odgovornost što su ti zločini sprovedeni u praksu. Ali, nažalost, nemoguće je doći do katarze gde će ljudi masovno priznati da time što sam ja glasao za tu i tu partiju, za tog i tog političara, ja sam zapravo indirektno doprineo tome da su se negde tamo neki zločini dogodili. To je valjda u ljudskoj prirodi da to odbaci, a onda je na sistemu, na istoričarima, na sistemu obrazovanja, na medijima da upravo ne dozvole da takve stvari budu potisnute.“

Profesor Knigge poručuje da se grupe i nacije moraju sjećati nedjela koja su oni počinili, a ne samo onih koja su njima počinjena. Ovdje se radi o suočavanju sa političkim zločinima, da bi se na civilizovan i human način gradilo demokratsko društvo, dodaje Knigge.

*****
Prilozi iz ovosedmičnog programa Pred licem pravde:
Suđenja u Beogradu: Ko su osuđeni i optuženi za zločine u Zvorniku
Da li je moguće suočavanje sa istinom o zločinima
Kako bivši logoraši danas u BiH grade mir
Hadžić se pojavio na statusnoj konferenciji, Mladić bolestan