Helsinški odbor za ljudska prava Republike Srpske u saradnji sa Norveškim helsinškim komitetom već godinu i po dana provodi projekat “Obrazovanje za mir” u okviru kojeg učenici srednjih škola i profesori u BiH imaju priliku da na jedan potpuno nov način izučavaju istoriju od 1992. do 1995. godine. Cilj projekta je, kako se navodi, da se kroz interaktivan rad sa učenicima, profesorima i predstavnicima nadležnih institucija smanji uticaj koji negiranje ratnih zločina može da ima na lokalnu zajednicu i koje, ne samo da podstiče razvoj budućih konflikata, već direktno daje moć onima koji stvaraju političke ili održavaju konflikte na nivou lokalne zajednice, entiteta, na nacionalnom i regionalnom nivou.
Posljedice ratnog konflikta ne izostaju ni dvije decenije poslije okončanja rata u Bosni i Hercegovini. Posebno se to reflektuje i u oblasti obrazovanja gdje nastavni planovi i programi nisu usaglašeni. Obrazovne institucije na teritoriji cijele BiH ne bave se temama u vezi sa dešavanjima iz perioda 1992-1995 u BiH, uključujući dijalog o uzrocima i posljedicama rata, ali i mogućnostima za prevazilaženje posljedica sukoba.
Kroz projekat Helsinškog odbora za ljudska prava Republike Srpske “Obrazovanje za mir” do sada je organizovano nekoliko putujućih škola mira na području Krajine, Podrinja i Hercegovine. U jedinstvenom programu pristupa učenju istorije direktno je učestvovalo oko 250 srednjoškolaca svih nacionalnosti, a indirektno više od 600 učenika, ističe koordinatorka za edukaciju u Helsinškom odboru za ljudska prava Aleksandra Letić.
“Cjelokupan novi koncept alternativnijeg interaktivnog izučavanja iz tog teškog vremena se testira na grupama mladih ljudi koji zajedno 5 ili 6 dana prolaze teoriju pomirenja, suočavanja sa prošlošću, tranzicijske pravde i uloge mladih ljudi u izgradnji normalnijih odnosa na međuetničkoj razini. Istovremeno imamo taj praktični pristup, gdje odlazimo na mjesta stradanja, razgovaramo sa žrtvama gdje čujemo i njihovu priču. Tako da oni kao mladi ljudi imaju priliku da u toj jednoj interakciji saznaju više nego što bi to saznali u drugačijem okruženju.
Da saznaju ono što je ljudska patnja iz svega toga, koja nije niti politički obojena, niti etnički obojena, nego apsolutno samo jedna ljudska priča o onome što se njima dešavalo. Mi na jedan interaktivni način izučavamo istoriju od 1992-1995. godine tj. ono što u obrazovanju nije zastupljeno. Postoji taj tihi sporazum da se o tome ne govori dok ne prođe jedna određena vremenska distanca. Mi smo uočili kroz naš rad zadnjih petnaestak godina da su najosjetljivija populacija upravo mladi ljudi koji su najizloženiji manipulacijama, stereotipima, predrasudama i ksenofobiji i svemu onome što se može reći u kontekstu poricanja onoga što se dešavalo u periodu 92-95. godine'', objašnjava Aleksandra Letić, direktorica Helsinškog komiteta za ljudska prava Republike Srpske.
Jednu od putujućih škola prošla je i mlada Trebinjka Tamara Benderać, učenica Koledža ujedinjenog svijeta u Mostaru. Kaže da za nju, ono što je čula, vidjela i naučila predstavlja vrlo bogato životno iskustvo.
''Ovaj projekat je veliki korak za sve nas učesnike, zato što mislim da smo mi ti koji rušimo barijere ovdje u našoj državi koje su postavljene silom prilika. Dobijamo samo jednu stranu svega što se dešava, pa i o tim događajima iz prošlosti, tako da je ovo bila jedinstvena prilika da saznamo i te druge dvije strane koje su nam nedostajale. Naravno da se promijenila moja lična percepcija, zato što sam sve ove godine vidjela većinom jednu stranu a ovdje sam čula dosta i sa druge dvije strane. Ovakav način učenja istorije može da utiče na to da mladi budu budući pronosioci mira. Učimo da budemo objektivni i da sagledamo tu neku cjelokupnu sliku i naravno da to treba da prenesemo dalje na naše vršnjake.''
Polovinom prošlog mjeseca u Brčkom je organizovana edukacija i za 60 profesora istorije, sociologije i građanskog obrazovanja. Oni su kroz cijeli edukacijski paket prošli u interakciji sa učenicima, učesnicima projekta. Profesor istorije u Gimnaziji u Sanskom Mostu Kemal Bećirević u projektu učestvuje kao edukator učenika.
''Za mene je to bilo veoma pozitivno iskustvo, mislim da je isto tako i za učenike. Ideja je sama po sebi dobra, jer bi ovaj projekat mogao da iznjedri neku zajedničku historijsku jezgru, što bi bilo dobro jer mi još uvijek imamo tri istine i tri programa u izučavanju historije“, smatra Bećirević.
A kako zapravo učenici reaguju na spoznaju o novijoj istoriji, ispričala nam je Aleksandra Letić.
“Na početku, oni donose nešto sa sobom, ono što su čuli od svojih roditelja, lokalnih zajednica, nešto od političkih partija, tako da oni imaju stav ili neko razmišljanje o onom što se dešavalo 90-ih. Zbog toga na početku i postoji jedan blagi otpor prema tim sadržajima. Postoji ta neka potreba poricanja, postoji i ta neka potreba da o tome lažu da neke stvari nisu znali. Ali, to se mijenja tokom procesa zajedničkog učenja, suočavanja sa ljudima koji su to preživjeli. Oni imaju priliku da čuju ljudske priče i da se suoče sa tim. Onda se lako može uočiti taj pad spremnosti na poricanje i jačanje spremnosti da se i oni uključe u te procese, da spoznaju da imaju odgovornost kako se odnose prema tom vremenu, toj zajedničkoj istoriji i vremenu od kog mi ne možemo pobjeći”, ističe Letić.
Ona dodaje i da je još vrlo rano govoriti o tome da bi iz projekta moglo proizići nešto što bi bio zajednički udžbenik za izučavanje istorije.
„Mi nemamo ambiciju da sada napravimo jedan zajednički istorijski udžbenik, zato što je to do sada već nekoliko puta pokušano i to je imalo svoje institucionalne prepreke. Mi još nismo otišli toliko daleko da stvorimo te preduslove da možemo svi sjesti za sto i reći, ok sad radimo jedan udžbenik istorije koji će biti primijenjen na svim nivoima u BiH. Nažalost od toga smo i institucionalno kao država, ali i kao društvo još suviše daleko. “
Projekat traje do oktobra 2015 godine.Profesori i mladi ljudi koji su prošli krozprogram edukacije su u obavezi da urade zajedničke aktivnosti u kojima će stečeno znanje primjenjivati u nastavnom procesu u njihovim školama. Istovremeno traje i zagovaranje kod obrazovnih institucija na svim nivoima vlasti u BiH da se taj jedinstveni oblik izučavanja istorije uvrsti u školske programe.