Iako je Evropski sud za ljudska prava u Strazburu još sredinom 2014. godine donio presudu u korist Azre Zornić koja je tužila BiH za diskriminaciju, jer se kao građanka BiH na izborima nije mogla kandidovati za Dom naroda i Predsjedništvo BiH, sporne odredbe u Ustavu BiH do danas se nisu promijenile. To je tek jedna od presuda Evropskog suda kojom su utvrđene diskriminatorne odredbe Ustava BiH.
Neprovođenje presuda Evropskog suda za ljudska prava je nedopustivo, smatra Faris Vehabović, sudija tog Suda sa sjedištem u Strazburu koji djeluje u okviru Vijeća Evrope, najstarije evropske organizacije.
“Treba imati u vidu da Vijeće Evrope, čija je BiH članica od 2002. godine, konstantno prati izvršenje svih svojih presuda i sigurno neće dopustiti da jedna država kao što je BiH osam godina ‘vuče za nos’ Vijeće Evrope i ne izvršava presude Evropskog suda. Dakle, u cijelom tom paketu - imamo presudu Sejdić-Finci, gdje su u pitanju manjine, presudu Pilav, gdje su diskriminirani konstitutivni narodi zavisno od teritorije odakle dolaze i presudu Zornić, koja je ustvari zaokružila čitav taj problem na način da je uključila građane u priču o provođenju tih presuda”, navodi Vehabović.
Nacionalne političke elite u BiH nisu zainteresovane za provođenje presude Evropskog suda za ljudska prava u slučaju Zornić zato što ne žele da se odreknu ni najmanjeg dijela političke moći koju imaju prema postojećem institucionalnom sistemu, te da u političke institucije uvode neke nove aktere. S druge strane, provođenje ove, kao i presude Sejdić – Finci, otvara se niz pitanja koja se tiču promjene Ustava BiH, kaže profesor ustavnog prava na Pravnom fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu Goran Marković.
“Političke elite se u raspravama o provođenju ove presude, isto kao i presude Sejdić-Finci, ne ograničavaju samo na pitanje kako omogućiti kategoriji ostalih da učestvuju u radu političkih institucija, nego postavljaju i neka druga pitanja koja odavno tište ustavni sistem BiH, kao što je, na primjer, da li će se moći ponoviti slučaj Željka Komšića, koji je dva puta biran u Predsjedništvo BiH, znamo na koji način i pod kojim okolnostima. Čim se sva ova pitanja postave onda je jasno da nema ništa od provođenja presude, jer nacionalne političke elite o svim ovim pitanjima imaju potpuno suprotna mišljenja”, navodi Marković.
U vrijeme donošenja Ustava BiH, odnosno potpisivanja Dejtonskog sporazuma, cilj tih odredbi je bio da se zaustavi sukob obilježen genocidom i etničkim čišćenjem. To piše u presudi Sejdić-Finci gdje se navodi i da je u tom momentu bilo neophodno da se pristane na konstitutivne narode kako bi se osigurao mir. U predmetu Zornić, Evropski sud za ljudska prava je otišao korak dalje i u presudi iz 2014. godine naveo da poslije 18 godina od završetka rata u BiH, ne može postojati bilo kakav razlog za zadržavanje spornih ustavnih odredbi, podsjeća Faris Vehabović.
“Ovdje se direktno govori o problemu koji potiče iz samog Ustava BiH. S obzirom na potrebu da se osigura stvarna politička demokratija, što implicira da nje trenutno nema, Sud smatra da je došlo vrijeme za politički sistem koji će svakom građaninu BiH osigurati pravo da se kandiduje na izborima za Predsjedništvo i Dom naroda, bez diskriminacije po osnovu etničke pripadnosti i bez davanja posebnih prava konstitutivnim narodima uz isključivanje manjina ili građana BiH”, pojašnjava sudija Vehabović.
Slučaj Zornić je tek jedna od presuda Evropskog suda kojom su utvrđene diskriminatorne odredbe Ustava BiH
Ustavom BiH izričito je predviđeno da samo pripadnici konstitutivnih naroda - Bošnjaci, Srbi i Hrvati - mogu biti birani u Predsjedništvo BiH i Dom naroda. Presude Zornić i Sejdić-Finci podjednako su važne jer obuhvataju i štite obje kategorije građana koje pripadaju grupi ostalih, a to su nacionalne manjine i nacionalno neopredijeljeni građani, kaže Goran Marković.
“Tako da je u suštini jasno da iz jedne i druge presude slijedi da BiH, prije nego što promijeni Izborni zakon i da bi uopšte mogla da promijeni Izborni zakon, mora mijenjati Ustav”, dodaje profesor Marković.
Neprovođenjem presuda Evropskog suda za ljudska prava političari u BiH pokazuju da su nesposobni za kompromis, ističe Marković.
“Istovremeno, nacionalne političke elite u BiH šalju poruku da im nije mnogo stalo do nekih temeljnih principa kao što je zabrana diskriminacije, jer njih nije mnogo briga što je Evropski sud utvrdio da postoji diskriminacija makar i malog broj građana koji spadaju u kategoriju ostalih, zato što taj mali broj građana nije mnogo važan u izbornim računicama nacionalnih političkih elita”, kaže Marković.
Naivno bi bilo očekivati da će se nešto promijeniti do izbora 2018. godine. Bosna i Hercegovina bez članstva u Vijeću Evrope, odakle bi mogla biti izbačena zbog neprovođenja presuda Evropskog suda u slučajevima Sejdić-Finci, Zornić i Pilav, ne može razmišljati o daljnjim evropskim integracijama, naglašava Faris Vehabović.
“Naravno da postoje i oni kojima je čak interes da BiH ne bude u Vijeću Evrope, da se na taj način pokaže da nije funkcionalna država kojamože da riješi banalne stvari kao što je izvršavanje presuda najvišeg Suda u Evropi koji rješava o tim stvarima, ali protiv toga se treba boriti i treba naći pravi način da se pronađe ispravno rješenje”, zaključuje sudija Evropskog suda u Strazburu Faris Vehabović.
**
Tema realizovana u saradnji sa Helsinškim parlamentom građana Banjaluka, u okviru Inicijative 'Građanke za ustavne promjene'.