Milan Nedić - izdajnik ili general koji se žrtvovao za Srbiju

Nakon rehabilitacije Draže Mihailovića u Srbije se sve više govori o rehabilitaciji Milana Nedića, predsednika vlade Srbije za vreme nemačke okupacije. Kao i u slučaju Mihailovića i u slučaju Nedića sud bi trebalo da donese odluku o tome. Prvo ročište biće održano početkom decembra.

Tim povodom u Mostu RSE organizovali smo polemiku između Bojana Dimitrijevića, savetnika u beogradskom Insititutu za savremenu istoriju, koji se zalaže za rehabilitaciju, i Milana Radanovića, samostalnog istraživača iz Beograda, koji smatra da bi to bilo skandalozno.

U polemici je bilo reči o tome da li je Nedić prihvatio ulogu predsednika okupacione vlade da bi spasio svoj narod ili je bio izdajnik, koje su ratne zločine počinili vojnici pod Nedićevom komadom i da li je on znao za njih, da li se mogu upoređivati partizanski zločini sa zločinima koje su počinili nedićevci, da li su pripadnici Nedićeve vojske učestvovali u istrebljenju Jevreja, kao i o tome da li je Nedić bio vojnik bez ideologije ili je bio fašista.

Omer Karabeg: Gospodine Dimitrijeviću, vi se zalažete za rehabilitaciju Milana Nedića. Koji su vaši argumenti?

Bojan Dimitrijević: Da, ja se zalažem za rehabilitaciju Milana Nedića, ali bih više voleo da se u javnosti čuju okolnosti njegove nesrećne vlade i vremena okupacije nego da se govori jezikom osuda. Iz tog vremena treba izvući pouke. Nedić je došao na čelo okupacijske uprave, koju je uspostavila nemačka komanda u vreme kada je počinjao ustanak u Srbiji i kada su nemačke represalije počele da bivaju sve žešće.

Mislim da je to bio jedan iznuđen korak. Nedić je na neki način bio prisiljen na to. Tih nekoliko meseci 1941. godine je izuzetno teško vreme. Ukoliko se to ne razume, onda se ne razume uloga generala Nedića. Mislim da se je on svesno žrtvovao za nešto što je smatrao nastavkom svoje politike, a to je da Srbiju drži, koliko je god moguće, van rata.

Omer Karabeg: Gospodine Radanoviću, vi ste nedavno izjavili da je Milan Nedić jedna od najnegativnijih figura u modernoj srpskoj istoriji.

Milan Radanović: Odgovornost Milana Nedića je dvojaka. Najpre, postoji odgovornost za kolaboraciju, a kolaboracija je sama po sebi zločin. On je personifikacija političke i vojne kolaboracije tokom Drugog svetskog rata. Pored toga, postoji i odgovornost Milana Nedića za ratne zločine oružanih snaga pod ingerencijom njegove vlade. Apologete ili branioci Milana Nedića nemaju problem da priznaju činjenicu njegove kolaboracije, iako će najčešće pokušati da je relativizuju ili opravdaju.

Međutim, kada je reč o ratnim zločinima, apologete Milana Nedića se najčešće prave nevešti, odnosno izbegavaju da pominju konkretne istorijske činjenice. Milan Nedić je nesumnjivo prihvatio ideologiju koja je bila odgovorna za okupaciju Srbije. On je prihvatio i određene aspekte nacionalsocijalizma. Kad pogledamo njegove ratne govore, videćemo da u nekima od njih ima antisemitske retorike. Na osnovu njegovih javnih nastupa stiče se utisak da se on zalagao za pobedu Trećeg rajha.

Bojan Dimitrijević: Smatram da se u slučaju Nedića radilo o prinudnoj saradnji. Njegova kolaboracija nije voljna. On je na neki način pod pritiskom srpske javnosti, te neke srpske elite i nemačkih organa pristao da bude šef vlade. A što se tiče zločina, ne mogu da se setim nijednog zločina koji je veći od onoga sto su napravile partizanske i ravnogorske snage. Čini mi se da pitanje zločina možemo staviti na dno lestvice njegove krivice.

Konačno, kad je reč o ideologiji, pitam kolegu Radanovića kakvu je ideologiju mogao da prihvati general Nedić u okupiranom Beogradu. Da li je mogao da prihvati socijalističku ili demokratsku ideologiju u trenutku kada je imao mogućost da samo ponavlja ono što je stizalo iz Trećeg rajha?

Odbacio bih sve tri optužbe koje je izneo kolega Radanović, jer smatram da je general Nedić pokušao da pacifikuje ustanak koji je počeo da donosi velike žrtve, s obzirom da su Nemci preduzimali velike represalije. Mislim da se Nedićeva uloga mora sagledati pre svega kroz dramatično vreme između jula i decembra 1941. godine. To je bitno za razumevanje Nedićeve pojave. Kao vojni ministar Nedić se 1939. i 1940. godine zalagao za oprezniju politiku prema Trećem rajhu, jer je bio svestan slabosti jugoslovenske vojske. Njegova želja bila je da Srbiju, koliko je to god moguće, drži van ratnog vihora.

Milan Radanović, foto: Nikola Radić Lucati

Milan Radanović: Nedić nije bio na čelu kvislinške vlade samo tokom ustaničke 1941. godine. On se je na čelu vlade nalazio tri godine - sve do kraja septembra, odnosno početka oktobra 1944. godine. Za sve to vreme nemački okupator čini izuzetno brutalne zločine nad stanovništvom Srbije. Nemci su u to vreme počinili i zločine koji su bili rasistički motivisani, pre svega genocid nad Jevrejima.

U isto vreme vrše i masovne zločine nad romskim stanovništvom koji se takođe u određenom smislu mogu smatrati genocidnim radnjama. Oružane snage Nedićeve vlade, to jeste kvislinška žandarmerija, pomažu nemačkom okupatoru u hapšenju Roma. Na području Beograda kvislinška žandarmerija uhapsila je 1941. godine između 1000 i 1500 Roma i predala ih Nemcima koji su ih streljali početkom novembra na stratištu u selu Jabuka kod Pančeva.

Žandarmi su hapsili i Rome iz Leskovca i okoline. I oni su predati Nemcima i početkom decembra 1941. streljani na brdu Hisar iznad Leskovca. To nisu jedini primeri zločina tokom 1941 godine. Neke druge oružane formacije, koje su takođe bile pod ingerencijom kvislinške vlade - pre svega mislim na srpske dobrovoljačke odrede i na i četnike Koste Pećanca, ali i na legalizovane ravnogorske četnike - hapse na području zapadne Srbije veliki broj pasiviziranih partizana i njihovih simpatizera, pa čak i njihove rođake, i izručuju ih okupatoru. Potom dolazi do masovnih streljanja, naročito u Užicu i Čačku - u Krčagovu kod Užica i u Vojno tehničkom zavodu u Čačku.

Prema svedočenjima nekih očevidaca, u tim streljanjima učestvuju i ljotićevci. I narednih godina u različitim delovima Srbije dolazi do masovnih hapšenja civila - simpatizera što partizana, što ravnogoraca - i njihovog izručenja okupatoru. Na Čačalici iznad Požarevca ekshumirana su 293 leša. Mnoge od tih ljudi uhapsili su pripadnici Srpskog dobrovoljačkog korpusa i predali ih Nemcima. Nemci su 29. juna 1943. na brdu Bagdali kod Kruševca streljali 324 civila od kojih je preko 200 uhapsila Nedićeva Srpska državna straža. Pripadnici oružanih snaga Nedićeve vlade, ne samo da predaju uhapšene civile Nemcima, nego ih i ubijaju. Toga je najviše bilo u južnoj Srbiji.

Tako je Srpska državna straža pod komandom kapetana Mihajla Zotovića i majora Aleksandra Stikića u selima leskovačkog okruga počinila izuzetno brutalne zločine. Opkolili bi selo, a potom su sve starije od 15 godina terali na zbor. Tamo su čitana imena partizanskih simpatizera koji su onda ubijani ili batinani. Neki su odvedeni u Leskovac i predati Gestapou. Toga je bilo širom Srbije, pa me je začudila konstatacija gospodina Dimitrijevića da su takvi primeri relativno malobrojni i irelevantni.

Bojan Dimitrijević: Ukoliko bismo sada nabrajali svaki od zločina ratujućih strana verovatno bismo ostali do prekosutra, ali to nije srž i poenta. Snage pod Nedićevom komandom su bile pod kontrolom nemačkih vojnih i policijskih organa, tako da u najvećem delu 1942. i 1943. godine Nedić nije imao direktnu kontrolu nad organima Srpske državne staže i Srpskog dobrovoljačkog korpusa.

Podsetiću vas da je Srpska državna straža bila u nadležnosti esesovaca i nemačke policije u Srbiji, a Ljotićev Srpski dobrovoljački korpus je bio prododat jedinicama Vermahta. Naravno da je bilo zločina i da su ih činile sve strane, ali u suštini Nedićeva vlada nije imala mogućnost da interveniše, jer Nemci na terenu rukovode oružanim snagama Nedićeve vlade i koriste ih za represalije. Tako da mnoge od ovih ratnih događaja možete tumačiti na ovaj ili onaj način, ali ako govorimo o Nediću, teško da je Nedić za mnoge od tih zločina i znao.

Milan Radanović: Zločin se ne može tumačiti na ovaj ili onaj način. Zločin je zločin. Kao što je i kolaboracija zločin i ne može se tumačiti na ovaj ili onaj način. Ona podrazumeva političku i vojnu odgovornost. Odgovornost Nedića, kao najistaknutije političke figure u tom razdoblju, je i najveća. To što je Milan Nedić prihvatio ideologiju fašizma koja je odgovorna za okupaciju - nije za njega olakšavajuća okolnost, kao što za njegovu vladu i njega samoga nimalo nije olakšavajuća okolnost to što su njihove oružane snage prihvatile kulturu nasilja, koja je bila karakteristična za fašističke pokrete.

Bojan Dimitrijević: Ja lično smatram da kolaboracija nije zločin. Kolaboracija je saradnja sa okupatorom. Ona ne mora da znači zločin. S druge strane, komunistički pokret, koji je prisutan na teritoriji Srbije i Jugoslavije, također nema centralu u zemlji već u Moskvi i u dobroj meri radi za jednu stranu državu. I još nešto. Kada komunistički pokret osvaja vlast u Srbiji, on nema milosti prema organima Nedićeve vlade.

Ljudi koji su bili u civilnom ili vojnom aparatu te vlade uglavnom su bili streljani - i to bez suda. Dakle, obe strane čine zločine i ja verujem da ih je komunistička strana na kraju rata počinila u znatno većoj meri. Na kraju, ukoliko je sve ovo tačno za Nedića, zašto mu komunističke vlasti nisu pružile fer suđenje, kao što je to na neki način urađeno sa generalom Mihailovićem, nego je stradao pod nejasnim okolnostima.

Milan Radanović: Mi ne znamo koje su okolnosti stradanja Milana Nedića. Ne postoje dokazi da je on bio ubijen. Komunisti bi itekako imali koristi od suđenja Milanu Nediću, kao što su je imali od suđenja generalu Mihailoviću. Komunističkom režimu je bilo u interesu da se Nedić javno raskrinka na suđenju, kao što je to bilo urađeno sa Mihailovićem. Zato nije logično pretpostaviti da je on namerno ubijen, ali buduća istraživanja će pokazati da li je on ubijen ili je zaista izvršio samoubistvo.

Kad je reč o kolaboraciji, naravno da je to zločin. Zbog čega? Zbog toga što snage kolaboracije učestvuju u stvaranju ambijenta koji odgovora okupatoru. Taj ambijent podrazumeva do tada neviđeno nasilje na našim prostorima - i genocid. Pomenuo sam holokaust, pomenuo sam genocidne radnje nad Romima. Pomagati okupatoru u takvim radnjama znači snositi ogromnu odgovornost, znači saučestvovati u njegovim zločinima.

Bojan Dimitrijević: Potenciraju se zločini okupatora, a šta ćemo sa zločinima komunista koji su od oktobra 1944. do maja 1945. godine ubili najmanje 50 hiljada ljudi, kako tvrdi Državna komisija koja je sastavila popis žrtava. Ti zločini su takođe monstrouzni. Ono su bili zločini koji su učinjeni pod okupacijom, a kako da tumačimo zločine po oslobođenju. Zločini su i jedno i drugo. S jedne strane, imamo zločine izazvane ustankom, represalijama, okupatorskom politikom, a, s druge strane, zločine na bazi revolucionarnog terora. Po meni obe strane mogu da se podjednako optuže, ako ne čak i više ova druga koministička strana.

Milan Radanović: Mislim da je ovakvo tumačenje apsolutno nedopustivo - i svakako prlično skandalozno. Zbog čega? Zbog toga što su fašisti istrebljivali čitave porodice i vršili genocid, a domaće snage, koje su sarađivale sa okupatorom, prihvatile su kulturu nasilja koju je nametnuo fašistički okupator i radile slično. Recimo, pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini Draže Mihailovića su februara 1943. godine u Pribojskom srezu pobili nekoliko hiljada ljudi.

Objavljen je spisak od 2300 imena Bošnjaka sa područja Pribojskog sreza koje su četnici Draže Mihailovića pobili u pet dana, od 5. do 10. februara 1943. godine. Dve trećine ubijenih su bili žene i deca. Takve zločine partizani nisu činili ni u Srbiji ni u drugim delovima Jugoslavije - da istrebljuju čitave porodice, da desetkuju čitava naselja, da ubijaju nekoga samo zbog toga što je pripadnik ove ili one etničke zajednice.

Osim toga treba razlikovati retorziju od zločina. Osveta ne mora biti zločin sam po sebi. Naravno, i partizani su činili ratne zločine i to je nesumnjiva istorijska činjenica, međutim nije isto kad okupator i njegovi saradnici vrše genocid ili čine masovne zločine na bazi nečije etničke pripadnosti i kad partizani streljaju ratne zarobljenike - što je takođe ratni zločin i što treba osuditi, ali to nisu iste stvari. Gospodin Dimitrijević je pomenuo brojku od 50 hiljada žrtava koja se odnosi celu Srbiju. Ali, nisu svi ti ljudi streljani.

Za teritoriju uže Srbije, bez pokrajina, Državna komisija za tajne grobnice raspolaže sa 15.000 imena, od toga 10.000 je onih koji su nosili oružje tokom rata. Mnogi od njih su poginuli sa puškom u ruci. Oni nisu žrtve politički ili ideološki motivisanog terora. Oni su žrtve rata. Poginuli su u ratnom sukobu. Kad je reč o ostatku Srbije, govorim prvenstveno o teritoriji Vojvodine, tu jesu počinjeni zločini protiv čovečnosti, kad je reč o stanovništvu nemačkog i mađarskog porekla, Mnogi od njih su umrli u logorima od zaraznih bolesti i gladi, ali nisu tamo izolovani da bi bili ubijeni i istrebljeni. Tu takođe treba praviti ogromnu razliku.

Bojan Dimitrijević: Mislim da smo brojanjem žrtava skrenuli sa pitanja samog Nedića. Brojke ipak govore da je bilo više komunističkih zločina. S druge strane, činjenica je da su pripadnici Nedićevih oružanih snage ubijeni po zarobljavanju - i u Valjevu, i u Beogradu, i u Leskovcu, i na drugim mestima u Srbiji, pa onda i u Sloveniji na Kočevskom Rogu. Ljudi su ubijeni samo što su bili pripadnici Nedićevih oružanih snaga. Tako da ukoliko kolega Radanović ističe genocid zbog nacionalne pripadnosti, onda ja pitam kako se zovu zločini kada ubijate ljude zbog ideološke pripadnosti. Obe strane vrše zločine samo sa različitim opravdanjima.

Ali, vratimo se generalu Nediću. Kad govorimo o njemu, potrebno je uzeti u obzir sve okolnosti koje su dovele do ulaska Jugoslavije u rat i katastrofalnog poraza u aprilu 1941. godine, kao i do pojave komunističkog ustanka i drastičnih represalija koje su uticale da dođe do formiranja Nedićeve vlade. Jugoslovenska vlada je nesmotreno ušla u Drugi svetski rat. U situaciji kada su svi njeni predstavnici napustili zemlju i ostavili narod na milost i nemilost okupatora pojavljuju se akteri, koji možda nisu bili u dovoljnoj meri dorasli istorijskom izazovu, kao što je bio pukovnik, a posle general Mihailović, odnosno general Nedić koji se tog zadatka prihvatio nevoljno.

Bojan Dimitrijević

Podsetio bih da mu je porodica nastradala u smederevskoj eksploziji, da je izgubio sina, snahu i unuka i kao čovek slomljen bolom možda se lakše opredelio da podnese svoju žrtvu. Sve te okolnosti čine pojavu generala Nedića na sceni okupirane Srbije veoma kompleksnom i ja molim kolegu i Radanovića i sve koji se bave ovim događajima da se ne usredsređuju na zločine - naravno oni imaju svoje mesto u ovim događajima - već da razumeju vojnopolitički i strategijski okvir okupacije i trenutak u kojem se Srbija našla početkom 1941. godine. Mislim da u tom kontekstu treba sagledati ulogu generala Nedića.

Omer Karabeg: Gospodine Dimitrijeviću, vi zastupate tezu da je general Nedić podneo žrtvu?

Bojan Dimitrijević: Tako je. I to ličnu žrtvu. On je bio svestan da će mu oslobodioci, koje god da budu ideologije - bilo ravnogorci ili komunisti - sigurno suditi. Njega je kraljevska vlada ražalovala i osudila nekim svojim dekretima 1942. godine, a znamo kakav su stav imali komunisti. Tako da mislim da je on bio svestan žrtve koju podnosi, ali verovao je da je to jedino što je u tom trenutku mogao da učini za okupiranu Srbiju.

Milan Radanović: Mislim da je to zamena teza. Žrtva je bilo stanovništvo Srbije, ujedno i srpski narod. Nedić je pomagao onima koji su okupirali našu zemlju. On ne može biti žrtva, on može biti samo krivac. On je odgovoran zbog toga što se svrstao na stranu koja je okupirala našu zemlju. Sve ovo što je nabrojao gospodin Dimitijević je zapravo mnogo više otežavajuća nego olakšavajuća okolnost za Milana Nedića.

Postojali su brojni načini da se tako nešto izbegne, međutim on to nije uradio, ostao je do kraja veran okupatoru, čak se zajedno sa Nemcima povukao u Austriju i na taj način još jednom potvrdio na kojoj strani se nalazi u tom ratnom sukobu. Vratio bih se na tvrdnju gospodina Dimitrijevića o tome da su partizani bez milosti streljali sve ratne zarobljenike koji su pripadali domaćim antikomunističkim formacijama. To nije najtačnije. Pomenuto je Valjevo. Tamo su streljali oko 60 pripadnika Ljotićevog Srpskog dobrovoljačkog korpusa nakon borbi u kojima je poginulo preko 60 partizana i to pre svega u borbi protiv ljotićevaca.

U borbama za oslobođenje Valjeva zarobljeno je i oko 80 nedićevaca, odnosno pripadnika Srpske državne straže. Streljano ih je desetak, to su uglavnom bili oficiri i podoficiri. Ostali nisu streljani. Neki od njih su čak lečeni u valjevskoj bolnici nakon oslobođenja. Osim toga, nakon oslobođenja Beograda nisu svi pripadnici Srpske državne straže streljani, iako su učestvovali u nemačkoj odbrani Beograda.

Mnogi jesu streljani, ali mnogi su i pošteđeni. Najveći broj onih koje su partizani zarobili bili su pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini, to jeste četnici Draže Mihailovića. Ogromna većina njih je puštena na slobodu ili je inkorporirana u Narodnooslobodilačku vojsku Jugoslavije na osnovu amnestije. To je također činjenica koja govori o tome da su se partizani mnogo korektnije odnosili prema zarobljenim četnicima nego obratno.

Omer Karabeg: Ima li Nedić odgovornost za istrebljenje Jevreje, jer je Beograd avgusta 1942 godine, dakle u vreme kada je on bio predsednik vlade, proglašen za Judenfrei, to jeste da je potpuno očišćen od Jevreja.

Bojan Dimitrijević: Gospodine Karabeg, budite pažljivi jer se ta rečenica o Beogradu kao Judenfrei gradu vrti u zadnjih dvadesetak godina, a ona je iz jednog nemačkog dokumenta koji je iz Beograda poslat u Berlin. Ta rečenica se odomaćila kao da ju je u najmanju ruku izrekao Nedić, a to je u stvari bio izveštaj nadležnog nemačkog starešine svojim zapovednicima u Berlinu o situaciji povodom jevrejskog pitanja.

Mislim da vlada generala Nedića nema nijednu mrvicu odgovornosti, jer se jevrejskim pitanjem u Srbiji nije bavio čak ni Vermaht nego isključivo SS, nemačka policija i služba bezbednosti. Konačno, na suđenjima nemačkim vojnim i policijskim komandantima u Beogradu ta stvar je ostala vezana isključivo za njih. Niko od komunističkih vlasti se nije usudio da Nediću nametne još i odgovornost za holokaust čak i u trenutku kada je bio poražen.

Milan Radanović: Nedićeva vlada nije učestvovala u holokaustu. Pripadnici oružanih snaga Nedićeve vlade nisu hapsili Jevreje. Hapsila ih je nemačka policija, a streljao ih je Vermaht. Postoji, međutim, odgovornost kvislinških struktura pre nego što je Milan Nedić postavljen za predsednika vlade, dakle pre 1. sepembra 1941. godine, jer kvislinška policija učestvuje u evidentiranju Jevreja i predaje te podatke okupatoru. Taj deo odgovornosti je nesumnjiv, ali Nedićevi organi nisu hapsili Jevreje, niti su ih ubijali.

Međutim, Nedićeva propaganda, odnosno štampa koja je bila vrlo bliska Nedićevoj vladi, bila je rasistički intonirana i antisemitska. Ta činjenica ne ide nimalo u prilog ni Milanu Nediću ni njegovoj vladi već je vrlo optužujuća. Nemci se u Srbiji nisu ponašali kao, recimo, u Danskoj. Oni su se u Srbiji ponašali vrlo slično kao na okupiranim delovima Sovjetskog saveza.

Brutalnost koju je okupator pokazao u Srbiji, brutalne odmazde i streljanje sto civila za jednog ubijenog Nemca je nešto što je bilo karakteristično za teritorij Srbije. U momentu kada nemački okupator vrši istrebljenje Jevreja i Roma u Srbiji, stati na stranu nemačkog okupatora nije nimalo benigno. Nedić snosi odgovornost što staje na stranu onih koji vrše genocid.

Bojan Dimitrijević: Antisemitski jezik u štampi je u stvari bi posledica okupacije i nemačke kontrole štampe. Inače, nemačko postupanje u Srbiji bilo je drugačije u odnosu na Dansku pre svega zato što je krenuo ustanak. Do trenutka rasplamsavanja ustanka i početka pogibije nemačkih vojnika takvih represalija nema, ali u trenutku kada nemačke glave počinju da padaju, onda i Nemci preduzimaju drastične i surove mere. To je nešto što je ranija istorijografija često zamagljivala insistirajući samo na žrtvama, a ne pokazujući uzrok tih žrtava. Nedić se našao u žrvnju između pokušaja da se narod na neki način zaštiti od ustanika, koji nisu vodili mnogo računa o narodu, i od okupatora, koji također nije mnogo vodio računa o broju žrtava koje će naneti srpskom narodu. Tako da u toj dihotomiji zločina treba sagledati i Nedića.

Omer Karabeg: Da li je Nedić bio fašista?

Bojan Dimitrijević: Ne. Nikako. Ja sumnjam da je u Srbiji i srpskom političkom životu bilo klasičnih fašista kakve znamo iz Nemačke, Italije, Španije i nekih drugih država. Mislim da je general Nedić, pre svega, bio vojnik i ja bih u njemu tražio crte vojničkog razumevanja politike, a nikako fašizam ili bilo koje druge političke konstelacije koje se pokušavaju pripisati njegovoj navodnoj ideologiji, koju po mom mišljenju on nije imao. Tako da bih voleo da se general Nedić posmatra kao vojnik koji se nevoljno našao u politici, a onda i u okupaciji.

Milan Radanović: Pre nego što vam odgovorim na vaše pitanje - da ne bi ispalo da su ustanici bili krivi za represalije nemačkog okupatora - treba napomenuti da su Nemci aprila 1941. godine samo na teritoriji Banata ubili oko 400 ljudi. Poznata su javna vešanja i javna streljanja u Pančevu 21. aprila 1941. godine. Postoje čak i filmski zapis tog zločina. To se desilo mnogo pre bilo kakvog ustanka u Srbiji. Na kraju krajeva, u noći između 22. i 23. juna 1941. godine, dve nedelje pre bilo kakvog ustanka, Gestapo i specijalna policija uhapsili su oko 700 ljudi u Srbiji. Uglavnom komunista i njihovih aktivnih simpatizera. Većina ih je streljana jula i avgusta 1941. godine.

Mnogi od njih su streljani od strane kvislinške žandarmerije. Ne treba olakšavati ni ulogu Milana Nedića, ni zločinačku ulogu okupatora u tretmanu srpskog stanovništva i drugih stanovnika Srbije, pre svega Jevreja i Roma, naročito 1941. godine. Meni se učinilo da je gospodin Dimitrijević rekao da je trebalo zaštiti narod od ustanika. Neću da upotrebljam neke teže reči, ali duboko se ne slažem sa takvom konstatacijom.

Kad je reč o vašem pitanju da li je Nedić bio fašista - pa naravno da jeste. On se je svrstao uz fašistički ideološki korpus, uz fašističkog okupatora. Uostalom, kvislinški korpus, čija je on bio personifikacija, prihvatio je mnoge elemente fašističke ideologije još pre Drugog svetskog rata. Ti ljudi su se dodatno radikalizovali tokom okupacije i učestvovali su u sprovođenju zločina nad vlastitim stanovništvom.