Manjinske zajednice u Srbiji započele su pripreme pred predstojeći popis stanovništva sledeće godine, sa namerom da reše neke od identitetskih pitanja.

Kako je najavljeno, u Srbiji će od 1. do 30. aprila 2021. godine biti sproveden popis stanovništva koji je podjednako važan za državu i građane, jer prikupljeni podaci predstavljaju najznačajniji statistički izvor podataka o stanovništvu zemlje.

Popis je posebno važan za pripadnike etničkih zajednica kojih, prema podacima iz 2011. godine, u Srbiji ima više od dvadeset, jer služi kao okvir kojim se definiše i obim prava koje imaju.

U sklopu priprema za april, predstavnici albanske zajednice tražili su izmene metodologije od Zavoda za statistiku, kao uslov za učešće. Crnogorci su već počeli sa motivacijom svojih članova, a Romi se nadaju da će se novim popisom napokon utvrditi tačan broj pripadnika te zajednice.

Pročitajte i ovo: Ljudska prava u Srbiji: Godine istih zamerki i delimičnih iskoraka

Albancima važna i dijaspora

Prema procenama međunarodne zajednice, u Srbiji živi oko 60 hiljada pripadnika albanske nacionalne manjine, najviše u opštinama Preševo, Bujanovac i Medveđa na jugu Srbije.

Albanci iz Preševske doline koji su bojkotovali popis stanovništva sproveden 2011. godine, još nisu odlučili da li će učestvovati na predstojećem popisu 2021. godine.

Predsednik Nacionalnog saveta Albanaca (NSA) Ragmi Mustafa u razgovoru za Radio Slobodna Evropa (RSE) ističe da će odluku o tome i ovoga puta doneti Skupština albanskih odbornika iz opština sa juga Srbije, koja je donela i odluku o bojkotu prošlog popisa.

On kaže da je tada bilo mnogo primedbi na sprovođenje popisa, posebno kada su u pitanju pripadnici albanske dijaspore sa ovog područja.

„Mi imamo jaku dijasporu ljudi koji rade na Zapadu i tada je bio problem da li ti ljudi treba da budu upisani ovde ili negde drugde. Mi smo apsolutno za to da oni treba da budu popisani ovde, jer doprinose socijalno-ekonomskom razvoju našeg regiona”, kaže Mustafa.

Preševo, april 2020.

On dodaje da je NSA zbog toga uputio zahtev Zavodu za statistiku da otkloni taj i druge nedostatke, kako bi se obezbedili uslovi za nesmetan popis u aprilu 2021. godine.

Pored upisa ljudi iz dijaspore, prema njegovim rečima, važno je i da obrasci za popis budu na albanskom jeziku i da popisivači budu iz same zajednice, jer oni najbolje poznaju teren i ljude koje popisuju.

“Mi smo dopisom Zavodu za statistiku želeli da i drugu stranu ohrabrimo da se opredeli za stvaranje povoljnije atmosfere za sprovođenje popisa od one koja je bila 2011. godine”, kaže Mustafa.

Naglašava da će se, ukoliko Zavod za statistiku koji je zadužen za sprovođenje popisa otkloni uočene nedostatke, stvoriti uslovi za regularan popis stanovništva na jugu Srbije.

„Ako oni uzmu u obzir naše primedbe i otklone ih mislim da će to doprineti atmosferi u kojoj bi Skupština albanskih odbornika donela pozitivnu odluku o učešću u popisu”, kaže Mustafa.

Mustafa ocenjuje da popis stanovništva u opštinama Preševo, Bujanovac i Medveđa ima veliki uticaj na političke i društvene tokove, a posebno kada su u pitanju kolektivna prava pripadnika albanske zajednice i očuvanje nacionalnog identiteta.

“Zbog toga je NSA spreman da u svakom trenutku doprinese motivaciji lokalnog stanovništva da se odazove popisu”, kaže on.

Albanci su bojkotovali popis iz 2011. godine jer su popisni formulari bili štampani ćirilicom na srpskom jeziku. Kao dodatan razlog, predstavnici te zajednice su navodili i nerešene probleme i neispunjene obaveze države prema ovom delu Srbije.

Pročitajte i ovo: Sve stranke Albanaca posle tri decenije na putu ka Skupštini Srbije

Crnogorci zabrinuti zbog refleksije međudržavnih odnosa

U Nacionalnom savetu Crnogoraca u Srbiji kažu da su već otpočeli sa pripremama za sprovođenje popisa i motivacijom stanovništva da tom prilikom iskaže svoju nacionalnu pripadnost.

Prema rečima Dragana Martinovića, člana Nacionalnog saveta, broj Crnogoraca u Srbiji iz različitih razloga se konstantno smanjuje.

„Svaki put, po popisu, pokaže se da je u Srbiji duplo manje Crnogoraca koji u njoj žive. To je posebno izraženo od 2006. godine kada je Crna Gora postala nezavisna država”, kaže on za RSE.

Martinović je zabrinut i zbog negativnih komentara o Crnogorcima, koji su neretko stizali od najviših državnih funkcionera u Srbiji.

“Nedavno je ministar inostranih poslova Srbije, Ivica Dačić izjavio da je Crnogorcima došao kraj u Beogradu. Šta je to nego politički inženjering? Ministar Zlatibor Lončar je rekao da će se truditi da, dok on bude ministar zdravlja, više ne zapošljava Crnogorce u zdravstvene ustanove. To su izjave prvih ljudi u Srbiji”, nabraja Martinović.

Dačićeva izjava o tome da je “došao kraj Crnogorcima u Beogradu” data je novinskoj agenciji Tanjug, 17. maja, nakon kritika koje su stigle iz Crne Gore da se Srbija meša u unutrašnju politiku te države. Prethodno je Dačić izrazio zabrinutost zbog hapšenja crkvenih predstavnika zbog litije održane u Nikšiću 12. maja.

Tenzije između dve zemlje, nakon što je Crna Gora usvojila Zakon o slobodi veroispovesti, su takođe bile povod i za izjavu ministra zdravlja Zlatibora Lončara za O2 televiziju u februaru ove godine, a koja je bila kritikovana kao diskriminatorna od strane Poverenice za zaštitu ravnopravnosti u Srbiji.

Pročitajte i ovo: Novi 'korona' spor Crne Gore i Srbije: Politički o stručnim pitanjima

Dragan Martinović dodaje da se zbog svega nabrojanog ljudi izjašnjavaju kao Srbi, Jugosloveni ili se uopšte ne izjašnjavaju o nacionalnoj pripadnosti.

Nenad Stevović, savetnik za identitetska pitanja u Crnogorskoj partiji podseća da su status manjine dobili nakon osamostaljenja Crne Gore 2006. godine, kada je, prema statističkim podacima, u Srbiji bilo 147.000 pripadnika crnogorske nacionalnosti, a da ih je na prošlom popisu registrovano malo manje od 39 hiljada.

„Ta ogromna razlika od 109.000 ’nestalih’ Crnogoraca, rezultat je sistemskog političkog inženjeringa koji se primenjuje u Srbiji”, kaže Stevović za RSE.

Crnogorska partija, koja će u budućem sazivu Skupštine Vojvodine, zahvaljujući širokoj koaliciji, imati šest mandata, obrazovala je radno telo za sprovođenje aktivnosti uoči popisa stanovništva u Srbiji sa ciljem da se crnogorska zajednica motiviše za važnost odgovora na pitanja o identitetu.

Stevović izražava bojazan da će se izuzetno loši međudržavni odnosi između Srbije i Crne Gore reflektovati i na predstojeći popis stanovništa u Srbiji.

„Ta mogućnost je vrlo realna jer će popis predstavljati bilansni trenutak u kome se nalaze nacionalno svesni Crnogorci u Srbiji. Ali, kao što je popis važan za njih, važan je i za politički establišment u Srbiji koji negira crnogorski identitet”, kaže on.

Crnogorska partija je ranije zatražila ostavke svih članova Nacionalnog saveta Crnogoraca, optužujući ih da su neaktivni, nezainteresovani za položaj svoje nacionalne manjine i da su instruisani od vladajuće partije.

„Predstojeći popis, u stvari, predstavlja utakmicu između potpuno dva različita koncepta unutar crnogorske zajednice u Srbiji. Jednog koji želi da održi nacionalni crnogorski identitet u Srbiji i drugog koji ga negira”, kaže Stevović.

Dragan Martinović iz Nacionalnog saveta Crnogoraca odgovara da su te optužbe neosnovane i da su izazvane neuspehom kandidata Crnogorske partije na izborima za sastav Nacionalnog saveta Crnogoraca.

Pročitajte i ovo: Selo u Vojvodini: Dodatna škola o crnogorskom jeziku i kulturi

U Lovćencu, nezvanično centru crnogorske dijaspore, mestu u opštini Mali Iđoš u Vojvodini, 60 odsto stanovništva su Crnogorci. U toj opštini, crnogorski jezik je, posle srpskog i mađarskog, nakon inicijative crnogorske zajednice, treći službeni jezik.

Ispred zgrade lokalne samouprave u Malom Iđošu su istaknute srpska, mađarska i crnogorska zastava. U toj opštini u proteklom sazivu na vlasti je bila koalicija Srpske napredne stranke i Saveza vojvođanskih Mađara, a verovatno će tako ostati i nakon ovih izbora.

Za razliku od Malog Iđoša, u susednoj opštini Vrbas u kojoj su takođe ispunjeni svi zakonski uslovi zbog velikog udela Crnogoraca u stanovništvu tog grada, crnogorski jezik još uvek nije uveden kao službeni. Upravo je to razlog zbog kojeg su predstavnici crnogorske zajednice nebrojeno puta upućivali molbe državnom vrhu Srbije.

U ovoj opštini je do sada na vlasti bila koalicija SNS i SPS, a na proteklim izborima, SNS je osvojio apsolutnu većinu i moći će sama da formira vlast.

Za Rome važno utvrđivanje tačnog broja

Za pripadnike romske zajednice u Srbiji glavni motiv za učestvovanje na predstojećem popisu je utvrđivanje tačnog broja Roma u državi.

Prema navodima aktiviste i bivšeg člana Nacionalnog saveta Roma Miška Paunkovića, na poslednjem popisu iz 2011. godine bilo je više od 148.000 Roma, a prema popisu međunarodnih nevladinih organizacija oko 600 hiljada.

Paunković za RSE objašnjava da se građani ne izjašnjavaju kao Romi iz mnogo razloga, a da je među prvima to što ne znaju šta dobijaju takvim izjašnjavanjem i šta to znači za romsku zajednicu.

“Kada bi se svi izjasnili kao Romi, mi bismo bili najmnogobrojnija nacionalna manjina u Srbiji, a to bi donelo niz privilegija”, ukazuje on.

Prema njegovim rečima, Romi se ne izjašnjavaju i zbog bojazni od podsmeha, ali i iz straha.

Paunković ukazuje i da kada na red dođu izbori u Srbiji, romski glasovi se prikupljaju “sitnim uslugama ili za neke sitne poklone, pakete”.

Jedan broj, kako kaže, se ne izjašnjava zato što je u malo boljem ekonomskom i društvenom položaju od ljudi koji žive u mahalama.

Pročitajte i ovo: Prvi kulturni centar Roma u Srbiji

Prema njegovim rečima, ni vlast ne čini ništa da poboljša položaj Roma kako bi se oni osećali kao ravnopravni članovi ovog društva.

„Ni oni školovaniji koji bi trebalo da deluju kao pozitivni primeri sunarodnicima ne mogu nigde da dobiju posao. Nigde ih nema u sistemu, nigde ih nema – ni u državnim ni u institucijama lokalne zajednice”, kaže Paunković.

Paunković ukazuje i da sa Romima nema ko da radi na edukaciji i podizanju svesti o značaju popisa za njihovu nacionalnu manjinu, jer je većina preokupirana borbom za egzistenciju.

„Više od 70 odsto Roma se svakodnevno bori da preživi, bukvalno se bori za koru hleba. Oni uglavnom prose, sakupljaju sekundarne sirovine na đubrištima. Ne pruža im se prilika da razmišljaju sopstvenom glavom.

Zamislite kad bi se 60 odsto Roma izjasnilo da su Romi. Pa to bi bilo više od 350.000 ljudi. Mađara nema toliko, ali iza njih stoji država Mađarska, a iza Roma ne stoji niko”, kaže Paunković.

I Ivan Dervišević iz udruženja „Tolerancija za sve“ iz Niša kaže da je veoma važno utvrditi tačan broj pripadnika romske nacionalne manjine, jer smatra da je razlika između zvaničnih statističkih podataka i nezvaničnih procena isuviše velika i veoma loša po romsku zajednicu, a kao primer navodi situaciju u Nišu.

„U Nišu ima oko 25.000 Roma, a izjašnjenih samo oko 7.000. Ne izjašnjavaju se oni van mahala, koji žive u stambenim naseljima”, kaže Dervišević.

Da su Romi među najčešće diskriminisanim delom društva potvrdila je u septembru za RSE i sama Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, Brankica Janković, koja je ukazala da su pripadnici romske nacionalne manjine i dalje najugroženiji.

Pročitajte i ovo: Romi, žene, stari, svakodnevna borba sa diskriminacijom u Srbiji

Popis na svakih deset godina

Popis stanovništva u Srbiji se radi na svakih deset godina, a sprovodi ga Republički zavod za statistiku. Na sajtu te institucije se navodi da su pripreme u toku i da su završene konsultacije su vezi sa definisanjem sadržaa upitnika i da je usvojen i Zakon o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova 2021.

Krajem ove godine biće raspisan i konkurs za popisivače i instrukture, nakon čega sledi njihova obuka. Objavljivanje prvih rezultata se očekuje u maju sledeće godine.