Detalji Orbanovog ekonomskog programa za Republiku Srpsku

Republika Srpska i Mađarska nastavljaju aktivnosti oko formiranja mađarskog fonda u ovom bosanskohercegovačkom entitetu. Ovo je za Radio Slobodna Evropa (RSE) potvrdio predsjednik Vlade Republike Srpske (RS) Radovan Višković.

O tome će, kako je rekao, polovinom decembra razgovarati predstavnici Vlade i Ambasade Mađarske u Bosni i Hercegovini (BiH).

Fond će na raspolaganju imati 100 miliona evra za bespovratnu podršku malim i srednjim preduzećima, te poljoprivrednicima u RS.

„Treba da sjednemo iduće sedmice i da određene operativne detalje razradimo. Uglavnom, to ide svojom dinamikom, svojom procedurom i mi zaista očekujemo vrlo, vrlo brzo formiranje tog fonda“, rekao je Višković za RSE.

Iz Ambasade Mađarske u BiH nije odgovoreno konkretno na upit RSE kako će funkcionisati fond i sa kojim sredstvima će raspolagati, napomenu da je „ambasador prebukiran“.

Ni iz Vlade Mađarske nije bilo odgovora na upit u vezi formiranja fonda za podršku privredi u RS, niti koji su motivi za osnivanje takvog fonda.

Dogovor nakon Orbanove posjete

Informacije o formiranju mađarskog fonda u RS uslijedile su nakon što je Viktor Orban, premijer Mađarske 6. novembra posjetio Republiku Srpsku. U Laktašima, u blizini Banjaluke susreo se sa članom Predsjedništva BiH Miloradom Dodikom i predstavnicima vlasti u RS.

Radovan Višković je nakon ovog sastanka izjavio kako je sa mađarskim premijerom dogovoreno osnivanje mađarskog fonda za razvoj u RS.

Na zvaničnoj stranici premijera Mađarske, nakon Orbanove posjete bh. entitetu RS, nalazi se njegova izjava kako su „nama važni mir, stabilnost i sigurnost na Balkanu, a Srbi ovdje imaju ključnu ulogu u tome“.

„Naš odgovorni susjedski ekonomski program proširićemo i na teritoriju Republike Srpske. I ovdje ćemo podržati male i srednje preduzetnike, a time će se stvoriti prilika da i mađarski preduzetnici rade ovdje“, navodi se u Orbanovoj izjavi.

Orban u 'prijateljskoj posjeti' Dodiku

Šta je poznato o funkcionisanju mađarskog fonda u RS?

Prema dosadašnjim najavama iz Vlade Republike Srpske, predviđeno je da mađarski fond u RS ima svoj upravni odbor. Njegova uloga je da razmatra sve prispjele zahtjeve iz poljoprivrede, zanatstva, industrije za nabavku nove opreme, mašina, postrojenja, objekata, te rasplodnog materijala.

Fond bi trebao funkcionisati na način da podnosilac zahtjeva za dobijanje granta treba da uloži vlastitih 30 odsto sredstava, dok bi iz mađarskog fonda mogao računati na iznos do 70 odsto bespovratnog novca.

Entitetski premijer Radovan Višković ranije je najavio da bi sve aktivnosti na formiranju mađarskog fonda trebale biti okončane do kraja ove godine, te da će sredstva biti na raspolaganju u toku 2022. godine.

Saradnja Dodika i Orbana

Milorad Dodik je za Radio-televiziju RS-a istakao pred dolazak mađarskog premijera da je Orban u prethodnih nekoliko susreta izrazio spremnost da pomogne Republici Srpskoj, te da postoji ideja o zajedničkim projektima Mađarske i RS-a.

Dodik je najavio moguću mađarsku pomoć u gradnji nove hidrocentrale u saradnji sa Hrvatskom ili Crnom Gorom.

Orban i Dodik su se već ranije sastajali. Na sastanku sa Dodikom kao predsjedavajućim Predsjedništva BiH 18. juna 2019. Orban je rekao da njegova zemlja poštuje BiH, ali da želi zvanične odnose i jačanje saradnje sa RS-om.

Orban je kazao i da Mađari poštuju identitet RS-a i naglasio da želi da što prije počne saradnja Mađarske i ovog bh. entiteta.

Dodik i Orban u Budimpešti 2019. godine

Šef diplomatije Mađarske Peter Sijarto bio je u posjeti BiH 5. jula, kada je ta zemlja donirala 200.000 doza vakcina protiv korona virusa kineskog proizvođača Sinopharm.

Sijarto je donaciju zvanično na aerodromu uručio predsjedavajućem Savjeta ministara BiH Zoranu Tegeltiji.

Ulaganje u RS misteriozan potez

Vlada premijera Viktora Orbana kroz fondove ulaže milione evra u finansiranje mađarskih zajednica u dijaspori.

Nalazi istraživačkog programa “Šeme” (zajednički istraživački projekat ukrajinskog servisa RSE i Ukrajinske javne televizije) pokazuju da je mađarska vlada od 2011. godine isplatila najmanje 670 miliona evra organizacijama etničkih Mađara u šest zemalja.

Sredstva se uplaćuju u Ukrajini, Slovačkoj, Rumuniji, Hrvatskoj, Srbiji i Sloveniji.

Veći dio novca usmjeren je preko Fonda Betlen Gabor (Bethlen Gabor), najvećeg mađarskog državnog fonda koji je fokusiran na podršku mađarskim organizacijama u inostranstvu.

Ulaganje u formiranje fonda u Republici Srpskoj, međutim, odstupa, s obzirom da se ne radi o podršci Mađarima koji žive u tom entitetu.

Tamas Bodoky, novinar iz Budimpešte, ističe da u Mađarskoj do sada “nije prepoznat ovakav vid pomoći” van zemlje, koji ne uključuje podršku mađarskoj manjini.

„Ovo je sasvim misteriozan potez premijera (Orbana). Ranije, Mađarska je ekonomski pomagala stranim zemljama, ali naročito zemljama u kojima živi značajna mađarska manjina. Pomoć je, na primjer, davana Srbiji i Rumuniji, ali je ciljala mađarske male preduzetnike u tim zemljama. Ne znam za ovakav tip pomoći van ovih teritorija. Ne znam ništa o bilo kakvoj mađarskoj manjini u Republici Srpskoj“, rekao je Bodoky za RSE.

On dodaje da je politička situacija u Mađarskoj takva da “Orban nema prepreke da realizuje formiranje mađarskog fonda za RS”.

„Mislim da Parlament (Mađarske) ne mora ovo da odobri, ali čak i da mora, to nije problem za Orbana, jer njegova stranka ima dvotrećinsku većinu u Parlamentu, tako da će odobriti praktično sve što on predloži“, smatra Bodoky.

Orbanov dolazak u RS i formiranje mađarskog fonda za podršku privredi u tom entitetu dešavaju se u trenutku kada iz Evropske unije (EU) stižu najave o uvođenju sankcija protiv Milorada Dodika.

Najavljuje se pooštravanje sankcija iz Sjedinjenih Američkih Država SAD, a sve zbog Dodikovih najava i aktivnosti u RS na ukidanju nadležnosti prenesenih sa entitetskih na nivo države BiH.

Interesni razlozi

Politikolog Velizar Antić vidi osnivanje mađarskog fonda u Republici Srpskoj kao direktnu podršku mađarskog premijera Miloradu Dodiku.

„Poznato je da Orban vodi jednu suverenističku priču u okviru EU i da ima oscilacije u odnosima njega i drugih lidera u EU. Njegovim dolaskom i pričom oko ovog fonda i jeste zaista pružena podrška Dodiku. U jeku ovih svih najava sankcija Dodiku i njegovoj partiji, Orban staje na stranu Milorada Dodika“, ukazuje Antić.

On dodaje da osnivanje fonda nije poklon Republici Srpskoj, jer će „vjerovatno Mađarska gledati da ostvari neki svoj interes“.

Za političku analitičarku Svetlanu Cenić, davanje bespovratnih sredstava privredi u RS kroz mađarski fond predstavlja „pranje novca“.

„To je šaša i komika, jer tih sto miliona ode dok si rekao keks. Podeli se podobnim firmama, kupe se izbori i to je to“, kaže Cenić.

Ona navodi i da mora postojati, sa druge strane, i neko obećanje Orbanu iz RS.

„Nešto mu je Dodik obećao, silno. Ne može to biti bez nekog obećanja. Što bi Orban davao Republici Srpskoj pare i to samo jednom delu države Bosne i Hercegovine? Što ne bi ni smeo, da se razumemo. To je katastrofa. To je u pitanju neka trgovina, a pitanje je sad samo koja je trgovina“, kaže Cenić.

"Ne može to biti bez nekog obećanja. Što bi Orban davao Republici Srpskoj pare i to samo jednom delu države Bosne i Hercegovine?", komentariše Svetlana Cenić.

Korištenje mađarskih fondova za političku podršku

Prema istraživanju Radija Slobodna Evropa, u Ukrajini, Mađarske zajednice i civilne grupe na zapadu te zemlje tokom proteklih 10 godina primile su od mađarske vlade najmanje 115 miliona evra.

U Zakarpatskoj oblasti Ukrajine, koja graniči sa Mađarskom živi oko 150.000 etničkih Mađara.

Pavlo Klimkin, koji je bio ukrajinski ministar spoljnih poslova u vrijeme bivšeg predsednika Petra Porošenka, rekao je za RSE da je mađarski novac usmjeren na pridobijanje podrške Fidesu, Orbanovoj vladajućoj partiji koja dominira mađarskom politikom, među Mađarima u dijaspori.

U Mađarskoj demantuju takve teze.

U Srbiji, tačnije Vojvodini, preko Fondacije „Prosperitati“, u periodu od 2016. do 2020. godine isplaćeno je oko 178 miliona evra grantova. To su podaci Fondacije objavljeni u izvještaju za 2020. godinu.

Virag Đurković, novinarka iz Subotice, na sjeveru Srbije, ističe kako se analizom iznosa grantova može procijeniti da je 55-60% sredstava otišlo na manje od 10% prijavljenih.

„Oko 45% svih grantova (između 200.000 i 4,2 miliona evra) je dobila mala grupa od 22 kompanije. Mnogi od čelnika ovih kompanija imaju bliske veze sa Savezom Vojvođanskih Mađara (SVM)“, kaže za RSE Đurković, koja je provodila istraživanje o trošenju sredstava podrške iz Mađarske.

„Ono što je u radu Fondacije 'Prosperitati' zabrinjavajuće jeste da postoji mogućnost da SVM koristi fondaciju da bi stekao politički uticaj jačanjem male grupe preduzetnika oko sebe i da na taj način „kupuje“ podršku preko kompanija koje obezbeđuju egzistenciju stotinama Mađarskih porodica u Vojvodini, jer će na taj način steći dugoročni uticaj“, tvrdi Đurković.

Ona upravo SVM ističe kao „ključ dobrih odnosa“ Mađarske sa Srbijom, odnosno kao most između dvije vlade. SVM u Srbiji je u koaliciji sa vladajućom Srpskom naprednom strankom, čiji je lider Aleksandar Vučić.

Ova novinarka navodi da Vlada Mađarske pokušava da ojača svoju poziciju u regionu, što nastoji da postigne približavanjem sebi sličnim režimima kao što su Srbija, Republika Srpska i Crna Gora, čiji su procesi pristupanja Evropskoj uniji u poslednje vreme značajno usporeni.

„Mogućnost najavljene donacije u Republici Srpskoj je iznenađujuća, uglavnom zbog tajminga, jer se Mađarska trenutno suočava sa nizom problema unutrašnje politike. Kurs forinte je na istorijskom niskom nivou, inflacija je rekordno visoka, EU fondovi su iscrpljeni, zbog anomalije Mađarske vlade, cvjetanja korupcije i odbijanja Evropskog javnog tužilaštva“, ističe Đurković.

Kako navodi, više preduzetnika Mađara u Vojvodini je dovedeno u težak položaj, jer su računali na podršku u 2021. godini, ali je nije bilo.

Prema popisu stanovništva iz 2013. godine u Bosni i Hercegovini živi nešto manje od 350 pripadnika mađarske nacionalnosti. Od toga, u Republici Srpskoj 166.

U udruženjima Mađara potvrdili su za RSE da za rad udruženja dobijaju svake godine finansijsku podršku od Vlade Mađarske preko Fonda „Betlen Gabor“ (Bethlen Gabor). O kojim iznosima pomoći se radi, nisu željeli da govore.

I pored malog broja Mađara u BiH, osim Ambasade Republike Mađarske u Sarajevu, u Bosni i Hercegovini rade i tri mađarska počasna konzularna predstavništva.

Počasni konzulat Mađarske u Mostaru otvoren je 2008. godine, a za Tuzlanski i Zeničko – dobojski kanton (jedan od 10 kantona u bh. entitetu Federacija BiH) sa sjedištem u Tuzli je počeo sa radom 2017. godine.

Iste godine, otvoren je i Počasni konzulat Mađarske u drugom bh. entitetu, Republici Srpskoj, u Banjaluci.