S istorijskim uvidom u ličnosti i filozofije koje su nas predstavljale u dejtonskom procesu ne mogu se pridružiti onima koji krivicu za manjkavosti sporazuma pripisuju svijetu ili Americi niti mogu vjerovati da iza obećanja “stopostotne Bosne” koje dolazi od jednog od najaktivnijih učesnika u diobama stoji bilo šta osim sakupljanja jeftinih izbornih poena.
Kad je nedavno visoki predstavnik u Bosni i Hercegovini Valentin Incko (Inzko) stavio van snage zaključke Narodne skupštine Republike Srpske kojima se dovodi u pitanje prenos ovlašćenja s entitetskog na državni nivo – i čak nagovještava preispitivanje ranije prenesenih ovlašćenja – na jednoj od vašingtonskih rasprava o tome šta dalje raditi u BiH javio se za riječ i neko ko se predstavio kao neka vrsta pravnog zastupnika Republike Srpske. Pitao je: na kakvim se pravnim temeljima zasniva moć međunarodnog predstavnika da poništava “demokratski izraženu volju izabranih predstavnika” jednog naroda?
Odgovoreno mu je: na istom ustavu kojim je uspostavljena i Republika Srpska.
“Gotovo svaki član tog Ustava počinje frazom ‘ strane pozdravljaju i podržavaju’ a u aneksu 10 Dejtonskog sporazuma ‘strane zahtijevaju’ uspostavljanje Visokog predstavnika i zaključuju da je je on ‘konačni autoritet u interpretaciji sporazuma’. Dakle – nema nikakve sumnje u pravnu valjanost bilo kakve odluke koju u vezi s interpretacijom sporazuma donese Visoki predstavnik”.
Ali, zašto je visoki predstavnik poništio zaključke entitetskog parlamenta i kakav uopšte interes imaju Sjedinjene Države da i pored svih svjetskih izazova i dalje ostaju angažovane u Bosni? – pitao je učesnik u raspravi koji podržava zahtjeve iz Banjaluke za ukidanje funkcije i ovlaštenja visokog predstavnika i njegovu zamjenu manje autoritativnim predstavnikom Evropske Unije.
Odgovoreno mu je s autoritetom zvaničnog stava administracije u Vašingtonu: Bosanci (i Hercegovci, naravno) hoće da vide svoju zemlju u Evropi, postoji evropsko-američka saglasnost da im se u tome pomogne, a ti zaključci su očito dovodili u pitanje kapacitet državnih institucija da ispunjavaju obaveze na putu eruoatlantskih integracija i obavezivali su predstavnike Republike Srpske da se rukovode takvim u osnovi antidejtonskim stavovima – zato i nismo imali drugog izbora nego da podržimo njihovo poništavanje.
Na sličan rezolutan način predstavnici administracije odgovaraju i na pozive da visoki predstavnik bude zamijenjen evropskim predstavnikom: naši bosanski partneri znaju da za takvo šta mora da se ispuni poznatih pet ciljeva i dva uslova od kojih je jedan “pozitivna ocjena političke situacije” a to će biti moguće samo onda kad budemo imali garancije da je Bosna i Hercegovina nepovratno na evropskom putu.
Gledano iz perspektive zvaničnog Vašingtona, prošlo je vrijeme kad smo se mogli samo “pretvarati da postavljamo uslove” i kad su se bosanski partneri mogli “pretvarati da ih ispunjavaju” kako je taj ritual u jednom ovdašnjem razgovoru opisao bivši visoki predstavnik Pedi Ešdaun (Paddy Ashdown). Zajednička posjeta američkog potpredsjednika Džozefa Bajdena (Joseph Biden) i visokog predstavnika Evropske Unije Haviera (Javier) Solane regionu morala je biti ozbiljan signal da ovoga puta Amerika i Evropa misle ozbiljno i djeluju usklađeno.
Sličan odgovor može se dati i bošnjačkim kritičarima dejtonskog ustava koji – i trinaest godina kasnije – okrivljuju svijet, i posebno Sjedinjene Države, zbog toga što su nam navodno “nametnuli ustavne podjele”. Činjenica je, naime, da su bošnjački predstavnici u cijeloj istoriji pregovaranja o bosanskoj budućnosti devedesetih – od lisabonskog skupa prije nego što je u BiH ispaljen ijedan metak preko ženevskih etničkih mapa do dejtonske završnice – bili dobrovoljni i aktivni učesnici oblikovanja mirovnog sporazuma koji se zasnivao na teritorijalizaciji “ravnopravnosti konstitutivnih naroda”.
Nakon što sam u “Vašington Postu” na dan ženevskog sastanka 8. septembra 1995. objavio komentar pod naslovom “Ne dijelite Bosnu” imao sam priliku da o svojoj tezi – kako mir u Bosni treba počivati na ustavnim a ne teritorijalnim garantijama ravnopravnosti – razgovaram i sa glavnim američkim pregovaračem Ričardom Holbrukom (Richard Holbnrooke). Na sastanku u njegovom odjeljenju u Stejt dipartmentu rekao mi je:
“To i jeste bila ideja ali strane takvo šta nisu tražile”.
“Ni Bosanci?” – pitao sam, podazumijevajući pod tim tada još formalno legalne predstavnike države.
“Ni oni” – odgovorio je Holbruk.
Pročitao sam nakon toga stotine stranica dokumenata, uključujući i dokumentarni prikaz “Tajna istorija Dejtona” proizveden u istorijskom odjeljenju Stejt dipartmenta, i sve je uopućivalo na to da je cijeli mirovni proces devedesetih počivao isključivo na različitim varijacijama etničke podjele – od lisabonskih početnih ideja o tri kantona preko ženevskih deset kantona i ideje o tri republike do Dejtonskog sporazuma – i da dejtonska formula “strane pozdravljaju i podržavaju” nekako najpotpunije izražava državotvorne, intelektualne i ustavotvorne horizonte i ograničenja etno-nacionalnih takozvanih elita oličenih u Miloševiću, Tuđmanu i Izetbegoviću koji su ostavili ožalošćene narode kao taoce neispunjenih etničkih fantazija.
Iako je čitav moj autorski opus, uključujući i članke i knjige objavljene u Americi, zasnovan na protivljenju ideji “etničkog aparthejda” i novih “berlinskih zidova” na Balkanu, s tim istorijskim uvidom u ličnosti i filozofije koje su nas predstavljale u tom procesu ne mogu se pridružiti onima koji krivicu za manjkavosti sporazuma pripisuju svijetu ili Americi niti mogu vjerovati da iza obećanja “stopostotne Bosne” koje dolazi od jednog od najaktivnijih učesnika u diobama stoji bilo šta osim sakupljanja jeftinih izbornih poena.
Odgovoreno mu je: na istom ustavu kojim je uspostavljena i Republika Srpska.
“Gotovo svaki član tog Ustava počinje frazom ‘ strane pozdravljaju i podržavaju’ a u aneksu 10 Dejtonskog sporazuma ‘strane zahtijevaju’ uspostavljanje Visokog predstavnika i zaključuju da je je on ‘konačni autoritet u interpretaciji sporazuma’. Dakle – nema nikakve sumnje u pravnu valjanost bilo kakve odluke koju u vezi s interpretacijom sporazuma donese Visoki predstavnik”.
Ali, zašto je visoki predstavnik poništio zaključke entitetskog parlamenta i kakav uopšte interes imaju Sjedinjene Države da i pored svih svjetskih izazova i dalje ostaju angažovane u Bosni? – pitao je učesnik u raspravi koji podržava zahtjeve iz Banjaluke za ukidanje funkcije i ovlaštenja visokog predstavnika i njegovu zamjenu manje autoritativnim predstavnikom Evropske Unije.
Odgovoreno mu je s autoritetom zvaničnog stava administracije u Vašingtonu: Bosanci (i Hercegovci, naravno) hoće da vide svoju zemlju u Evropi, postoji evropsko-američka saglasnost da im se u tome pomogne, a ti zaključci su očito dovodili u pitanje kapacitet državnih institucija da ispunjavaju obaveze na putu eruoatlantskih integracija i obavezivali su predstavnike Republike Srpske da se rukovode takvim u osnovi antidejtonskim stavovima – zato i nismo imali drugog izbora nego da podržimo njihovo poništavanje.
Na sličan rezolutan način predstavnici administracije odgovaraju i na pozive da visoki predstavnik bude zamijenjen evropskim predstavnikom: naši bosanski partneri znaju da za takvo šta mora da se ispuni poznatih pet ciljeva i dva uslova od kojih je jedan “pozitivna ocjena političke situacije” a to će biti moguće samo onda kad budemo imali garancije da je Bosna i Hercegovina nepovratno na evropskom putu.
Gledano iz perspektive zvaničnog Vašingtona, prošlo je vrijeme kad smo se mogli samo “pretvarati da postavljamo uslove” i kad su se bosanski partneri mogli “pretvarati da ih ispunjavaju” kako je taj ritual u jednom ovdašnjem razgovoru opisao bivši visoki predstavnik Pedi Ešdaun (Paddy Ashdown). Zajednička posjeta američkog potpredsjednika Džozefa Bajdena (Joseph Biden) i visokog predstavnika Evropske Unije Haviera (Javier) Solane regionu morala je biti ozbiljan signal da ovoga puta Amerika i Evropa misle ozbiljno i djeluju usklađeno.
Sličan odgovor može se dati i bošnjačkim kritičarima dejtonskog ustava koji – i trinaest godina kasnije – okrivljuju svijet, i posebno Sjedinjene Države, zbog toga što su nam navodno “nametnuli ustavne podjele”. Činjenica je, naime, da su bošnjački predstavnici u cijeloj istoriji pregovaranja o bosanskoj budućnosti devedesetih – od lisabonskog skupa prije nego što je u BiH ispaljen ijedan metak preko ženevskih etničkih mapa do dejtonske završnice – bili dobrovoljni i aktivni učesnici oblikovanja mirovnog sporazuma koji se zasnivao na teritorijalizaciji “ravnopravnosti konstitutivnih naroda”.
Nakon što sam u “Vašington Postu” na dan ženevskog sastanka 8. septembra 1995. objavio komentar pod naslovom “Ne dijelite Bosnu” imao sam priliku da o svojoj tezi – kako mir u Bosni treba počivati na ustavnim a ne teritorijalnim garantijama ravnopravnosti – razgovaram i sa glavnim američkim pregovaračem Ričardom Holbrukom (Richard Holbnrooke). Na sastanku u njegovom odjeljenju u Stejt dipartmentu rekao mi je:
“To i jeste bila ideja ali strane takvo šta nisu tražile”.
“Ni Bosanci?” – pitao sam, podazumijevajući pod tim tada još formalno legalne predstavnike države.
“Ni oni” – odgovorio je Holbruk.
Pročitao sam nakon toga stotine stranica dokumenata, uključujući i dokumentarni prikaz “Tajna istorija Dejtona” proizveden u istorijskom odjeljenju Stejt dipartmenta, i sve je uopućivalo na to da je cijeli mirovni proces devedesetih počivao isključivo na različitim varijacijama etničke podjele – od lisabonskih početnih ideja o tri kantona preko ženevskih deset kantona i ideje o tri republike do Dejtonskog sporazuma – i da dejtonska formula “strane pozdravljaju i podržavaju” nekako najpotpunije izražava državotvorne, intelektualne i ustavotvorne horizonte i ograničenja etno-nacionalnih takozvanih elita oličenih u Miloševiću, Tuđmanu i Izetbegoviću koji su ostavili ožalošćene narode kao taoce neispunjenih etničkih fantazija.
Iako je čitav moj autorski opus, uključujući i članke i knjige objavljene u Americi, zasnovan na protivljenju ideji “etničkog aparthejda” i novih “berlinskih zidova” na Balkanu, s tim istorijskim uvidom u ličnosti i filozofije koje su nas predstavljale u tom procesu ne mogu se pridružiti onima koji krivicu za manjkavosti sporazuma pripisuju svijetu ili Americi niti mogu vjerovati da iza obećanja “stopostotne Bosne” koje dolazi od jednog od najaktivnijih učesnika u diobama stoji bilo šta osim sakupljanja jeftinih izbornih poena.