Deset opština sa srpskom većinom na Kosovu godinama dobijaju sredstva iz budžeta Kosova za plate zaposlenih u obrazovanju i zdravstvu.
Međutim, ova dva sektora u opštinama sa srpskom većinom uglavnom rade u sistemu Srbije, pa tako zaposleni plate primaju iz budžeta ove zemlje.
Istraživanje RSE je pokazalo da je u nekim slučajevima budžet Kosova, namenjen za zaposlene u ova dva sektora, potrošen na upitne načine.
Kao radnik jedne obrazovne ustanove, V.J. iz srpske zajednice sa teritorije opštine Leposavić na severu Kosova je najmanje deset godina, tačnije do 2018. godine, primao dve plate.
Nastava u školama u opštinama sa srpskom većinom na Kosovu, uključujući Leposavić, odvija se po planu i programu Ministarstva obrazovanja Vlade Srbije.
V.J. - čiji je identitet poznat redakciji RSE – kaže da je 2017. godine dobio ugovor na neodređeno od opštine Leposavić koja radi u sistemu Kosova, iako je već imao aktivan ugovor u srpskom sistemu.
“"I pre tog ugovora smo dobijali novac (plate iz budžeta Kosova). Tada smo dobijali novac bez ikakvog ugovora. Svi zaposleni (u srpskom sistemu) smo do tada dobijali novac bez ugovora, a onda smo dobili ugovor (u kosovskom sistemu)", priča ovaj sagovornik RSE.
Međutim, dodaje da im je februara 2018. godine nova lokalna vlast u Leposaviću na čelu sa Zoranom Todićem iz redova Srpske liste, prekinula primanja.
Zaposleni u obrazovnim ustanovama, koje rade po sistemu Srbije, primaju takozvani kosovski dodatak koji iznosi 50 odsto od osnovne plate, što znači da se njihova primanja kreću od 900 do 1.300 evra mesečno.
S druge strane, plata prosvetnih radnika u kosovskom sistemu se kreće od od 580 do preko 600 evra.
V.J. kaže da nikada nije dobio rešenje o otkazu po kosovskom sistemu već su samo prestale uplate bez ikakvog obrazloženja.
"To (primanja iz budžeta Kosova) je onda podeljeno nekim partijskim ljudima koji nikada nisu radili ali su primali novac", iznosi svoje sumnje V.J., ali nije izneo nikakve dokaze za tako nešto.
Radio Slobodna Evropa nije uspeo nezavisno da potvrdi ove tvrdnje.
Ugovor V.J kao prosvetnog radnika u Leposaviću
V.J. je Osnovnom sudu u Mitrovici krajem 2020. godine podneo tužbu jer je opština Leposavić prestala da mu daje platu iz budžeta Kosova, iako je imao važeći ugovor.
Na osnovu dokumentacije u koju je RSE imao uvid, V.J. tužbom traži da mu se retroaktivno isplate plate u iznosu od oko 11.000 evra.
Njegov advokat je za RSE rekao da sud u Mitrovici još uvek nije razmotrio ovu tužbu jer ogranak u Leposaviću ima manjak radnika.
Srbi na severu Kosova su krajem novembra 2022. napustili kosovske institucije, uključujući pravosudne, zbog odluke Vlade Kosova da sprovede odluku o preregistraciji vozila sa srpskih na kosovske tablice.
RSE je oko obustave isplate plata pojedinim prosvetnim radnicima pokušao da dobije izjavu od bivšeg gradonačelnika u opštini Leposavić Zorana Todića, ali bezuspešno.
Todić, koji je takođe podneo ostavku 2022. godine u kosovskom sistemu, obavlja i dužnost predsednika Privremenog opštinskog organa Leposavić, koji radi u sistemu Srbije. To znači da je do podnošenja ostavke i on imao dupla primanja iz budžeta Kosova i Srbije.
Ne zna se tačan broj zaposlenih u obrazovnom sistemu Srbije na teritoriji opštine Leposavić.
Ni Ministarstvo prosvete Kosova ne raspolaže statističkim podacima kada je reč o obrazovanju u nastavi na srpskom jeziku.
Uprkos tome, Kosovo svake godine izdvaja budžet za svih 38 opština na Kosovu, uključujući plate i naknade u obrazovanju i zdravstvu.
Iz Vlade Kosova nisu odgovorili na upit RSE da li imaju u uvid kako se troši novac iz budžeta u opštinama sa srpskom većinom a koji je namenjen za plate u zdravstvu i obrazovanju.
Dva sistema u dva ormana
Na pitanje gde ide novac namenjen za plate nije mogao da odgovori ni aktuelni gradonačelnik iz albanske zajednice Ljuljzim (Lulzim) Hetemi. On je na vlast došao maja prošle godine jer su Srbi bojkotovali izbore.
Ekipa RSE je 15. februara posetila ovu opštinu, gde se u jednoj od kancelarija nalazi opštinska dokumentacija po kosovskom i srpskom sistemu, podeljena u dva ormana.
Inače, do istupanja Srba iz institucija 2022. godine, u istom objektu je funkcionisala opština Leposavić po kosovskom i srpskom sistemu.
Hetemi za RSE kaže da ne zna kako je potrošen budžet opštine.
"Ne znam gde je taj novac otišao jer nisam nadležan da pregledam dokumentaciju. Odmah sam pozvao policiju za privredni kriminal da dođe. Istražuju dva i po meseca...prelistavaju dokumentaciju kako bi saznali gde je otišao taj novac", rekao je Hetemi.
Iz policije Kosova su za RSE potvrdili da je pokrenuta istraga o "zloupotrebama u opštini Leposavić", koja je u fazi prikupljanja dokaza.
"Zaplenjeno je nekoliko dosijea", kažu iz policije.
S druge strane, lokalne vlasti u Leposaviću potvrđuju da u toj opštini postoji škola u kojoj se nastava odvija po planu i program kosovskog Ministarstva obrazovanja, te da je u njoj zaposleno desetak radnika iz redova albanske zajednice koji platu dobijaju iz budžeta Kosova.
Gradonačelnik Hetemi kaže da se ulažu napori da se zaposleni u školama u nastavi na srpskom jeziku integrišu u okviru kosovskog sistema.
"Ako ne budu deo našeg opštinskog sistema, taj novac (za plate i naknade) ćemo koristiti na druge načine. Na primer, preko skupštine opštine ćemo preusmeriti novac", kaže on.
Gradonačelnik Opštine Leposavić Lulzim Hetemi u svom kabinetu, februar 2024.
Kakva je situacija u drugim opštinama?
RSE nije dobio odgovor iz većine opština sa srpskom većinom na Kosovu na pitanje kako se troši budžet namenjen za plate i naknade u zdravstvu i obrazovanju, te da li postoje slučajevi da zaposleni u ova dva sektora primaju duple plate.
Jedina opština koja je odgovorila na upite je Novo Brdo. Kako navode, u ovoj opštini je zaposleno 219 prosvetnih radnika, od kojih 140 u nastavi na srpskom jeziku i 79 na albanskom.
Kako dalje tvrde, svi oni primaju plate iz budžeta Kosova, te da “nemaju informacija” da li neko ima primanja i iz Srbije.
Međutim, Radio Slobodna Evropa iz svojih izvora saznanja da se pojedini nastavnici ili profesori, koji dobiju posao po kosovskom sistemu u opštinama sa srpskom većinom južno od Ibra, radno angažuju na pozicije van struke unutar lokalnih samouprava.
Jedan od poslednjih takvih konkursa je bio u opštini Gračanica oktobra prošle godine, kada je raspisan konkurs za tri nastavnika u osnovnim školama koje rade po sistemu Srbije i dva profesora u Gimnaziji i Elektrotehničkoj školi, koja takođe radi po sistemu Srbije.
Prethodno je i maja 2023. ova opština raspisala konkurs za 14 radnih mesta u osnovnim školama i 11 profesora u srednjim školama, koje takođe rade u sistemu Srbije.
RSE je pokušao da stupi u kontakt sa direktorima ovih škola ali se na telefon javio samo direktor Elektrotehničke škole Milan Dimitrijevć. Na pitanje da li u njegovoj školi ima profesora koji platu dobijaju iz budžeta Vlade Kosova, rekao je da ne može da odgovori.
"Ne mogu da vam dam nikakvu informaciju, za sve morate da kontaktirate našu školsku upravu u Kosovskoj Mitrovici", rekao je Dimitrijević.
RSE se obratio ovoj školskoj upravi i Ministarstvu obrazovanja u Vladi Srbije, koje je nadležno za obrazovni sistem u srpskim sredinama na Kosovu, ali odgovor nije stigao.
Slična situacija je i u oblasti zdravstva, odnosno iz budžeta se Kosova se izdvaja novac za plate iako te institucije rade u sistemu Srbije.
Opštine sa srpskom većinom južno od Ibra raspisuju konkurse za doktore ili drugo medicinsko osoblje, koje se potom radno angažuje u nekoj zdravstvenoj instituciji koja radi u sistemu Srbije.
RSE je identifikovao još slučaj poput prosvetnog radnika V.J. koji je imao dupla primanja, ali ovoga puta u oblasti zdravstva.
Naime, jedna radnica u zdravstvu u Severnoj Mitrovici, opštini sa srpskom većinom na severu Kosova, se obratila sudu nakon što joj je 2015. iznenada ukinuta plata iz kosovskog budžeta. Do tada je ima dupla primanja, sa Kosova i iz Srbije.
RSE ima saznanja da opštine sa srpskom većinom južno od Ibra raspisuju konkurse za doktore ili drugo medicinsko osoblje, koje se potom radno angažuje u nekoj zdravstvenoj instituciji koja radi u sistemu Srbije.
To za RSE potvrđuje i Branimir Stojanović, bivši gradonačelnik Gračanice i jedan od osnivača nove stranke Srba na Kosovu – Srpskog narodnog pokreta.
"Imate lekare specijaliste, koji recimo rade u bolnici u Gračanici. Postojala je ranije možda neka manipulacija sa ugovorima ali ono što smo mi uradili je da smo raspisivali konkurse i tako zapošljavali ljude", kaže Stojanović koji je gradonačelnik Gračanice bio 2013. godine ali je već krajem 2014. godine izabran za zamenika premijera Kosova ispred Srpske liste.
U međuvremenu je napustio ovu stranku i osnovao svoju.
On ukazuje i da u Gračanici funkcioniše Dijagnostički centar, jedna od retkih zdravstvenih institucija koje u srpskim sredinama funkcionišu po kosovskom sistemu, te da se iz budžeta Kosova plate izdvajaju i za te zaposlene.
Stojanović smatra da obrazovne i zdravstvene institucije na Kosovu moraju da ostanu povezane sa srpskim sistemom jer su ključne za opstanak Srba.
Dodaje i da bi eventualna dupla izdvajanja za plate trebala da budu regulisana kroz Zajednicu opština sa srpskom većinom, koja je dogovorena u okviru dijaloga Kosova i Srbije.
Ova zajednica bi trebala da ima nadležnost u oblasti zdravstva i obrazovanja ali i svoj budžet u koji bi se sredstva slivala iz Vlade Kosova i Srbije.
Inače, Srbija svake godine izdvaja milionska sredstva za svoje institucije na Kosovu, ali se ne zna kako i gde taj novac tačno ide.
Samo za 2024. godinu, Srbija je za Kosovo izdvojila oko 140 miliona evra.
Iz Kancelarije za Kosovo u Vladi Srbije nisu odgovorili na upit RSE da li zaposleni u zdravstvu i obrazovanju imaju dupla primanja.
Prema nacrtu statuta za formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom na Kosovu, koji je izradila EU, predviđeno je da se zdravstvene i obrazovne ustanove, koje trenutno rade u sistemu Srbije, registruju kao privatne.