Prošlonedjeljni kongres Međunarodnog Press Instituta ugostili su, kako je zvanično naglašavano, gradovi-blizanci: Beč i Bratislava. Nakon trodnevnih razgovora i prijema u Beču, u utorak sam – sa desetinama drugih učesnika Kongresa sa svih kontinenata – krenuo na jednodnevni izlet brodom u Bratislavu. Iz putničke kabine, sve u staklu, pruža se panoramski pogled na obale Dunava, s obiljem zelenila, sačuvanim rekreativnim površinama, u okolinu neupadljivo uklopljenim vikend kućama i kolibama. Za tu plovidbu iz srca Beča u srce Bratislave, koja traje jedva nešto više od sata, ne treba vam pasoš: tamo gdje je do prije samo dvadeset godina bila granica ne samo između dvije države već i neprozirna ideološka „željezna zavjesa“ između evropskog Istoka i Zapada nema više nikakve kontrole ni upadljivih simbola državnosti.
„To je fascinantna strana cijele te ideje Evrope bez granica“, kaže mi kolega iz Slovenije s kojim razgovaram na brodu. Priča kako generacija mladih koja ove godine ulazi u punoljetstvo nije živjela ni dana u vremenu evropskih blokovskih podjela i granica među državama. Oni putuju, školuju se, zapošljavaju širom Evrope i vraćaju se kući obogaćeni za iskustvo susretanja, poslovanja, druženja s drugim Evropljanima.
Zanimljivo – priča mi kolega – s navikavanjem na taj novi, panevropski status, ne brišu se, nego se čak počinju i obnavljati, veze s nekadašnjim jugoslovenskim susjedstvom: ima tu kaže i onih pozitivnih vibracija, u otkrivanju zajedničkih kulturnih afiniteta i vrijednosti, ali i sasvim praktičnih, ekonomskih i tržišnih, motiva: kad se iživi nacionalizam i osjećaj samodovoljnosti, ukažu se realnosti upućenosti jednih na druge u životnijim disciplinama kao što su trgovina i uopšte ekonomija, energetika i saobraćaj.
Kolega navodi i konkretan primjer: putovanje vozom evropskih željeznica, koje ga je koštalo samo osam eura, u Sloveniji bi koštalo 80.
„Mi smo, svako za sebe, mala tržišta na kojima nema dovoljno kupaca ni za najtraženiji proizvod i to naravno utiče na veće cijene: otuda je došla ideja da se udruži teretni željeznički saobraćaj Slovenije, Hrvatske i Srbije a sličnih inicijativa ima i u tradicionalno državnom avionskom saobraćaju...“
Ta tema, tranzicije od zemlje na granici dva uzajamno nepomirljiva svjetska bloka do punopravne članice Evropske Unije, neizbježno se ponavlja u dugom jutarnjem razgovoru s premijerekom Slovačke Ivetom Radičovom: i ona je odrastala u svijetu u kojem je na samo jedan sat udaljeni Beč bio izvan domašaja i od tada je za samo dvadeset godina došlo i do mirnog razdruženja od Češke i do njihove zajedničke integracije u Evropsku Uniju i do prosperiteta vidljivog na svakom koraku.
Novinari su pitali premijerku i kako je u slovačkom iskustvu obavljen prelaz od ideološke dogme do demokratije. Duhovito je ispričala kako je bilo presvlačenja preko noći pa je tako ono što je do ponedjeljka bilo marksističko-lenjinistička katedra od ponedjeljka postalo katedra političkih nauka a, na pitanje „šta je urađeno s novinarima koji su služili režimu“ odgovorila je kako je stvar bila mnogo raširenija jer je služenja bilo i u nauci, kulturi, javnoj upravi.
„S tim smo se morali nositi u okviru demokratskih pravila, u nadmetanju sposobnosti, a nipošto njihovim sredstvima, jer po čemu bismo se onda razlikovali od njih?“
U demokrartiji je nekako kao i u ljubavi. rekla je premijerka: ako je ne njegujete, izgubićete je.
Poštovani čitalac mogao bi razložno upitati: a šta je u svemu tome bosansko? Možda nije ništa i to i jeste problem. Primjeri Slovačke, a i tolikih zemalja nekadašnjeg evropskog Istoka, pokazuju šta je sve bilo moguće za kratkih dvadeset godina. Od bivših jugoslovenih republika taj put je prešla samo Slovenija, i to zato što je onda kad su južnije prizivane bitke i oružja u prve slobodne izbore ušla s opšteprihvaćenim pokličem „Europa zdaj!“, ili „Evropa sada!“ i što je sa svim unutrašnjim razlikama tom cilju podredila svu nacionalnu energiju i politiku. Prije tih dvadeset godina Jugoslavija je, a sa njom i Bosna i Hercegovina, bila bar dvadeset godina ispred istočnoevropskih zemalja. Danas je – najmanje dvadeset godina iza njih.
Jedno ovih dana objavljeno ispitivanje bosanskohercegovačke javnosti, u organizaciji američkog Nacionalnog demokratskog instituta, pokazalo je da ni dvadeset godina kasnije nismo ni blizu saglasnosti o tome zašto je tako: u tom ispitvanju na pitanje koja su tri najveća problema u Bosni i Hercegovini, 41 posto anketiranih navodi nezaposlenost, 13 posto korupciju a šest posto kriminal. Nacionalizam i etnički problemi dobili su samo dva posto glasova. Bilo bi to, naravno, pozitivan znak prevazilaženja zaokupljenosti nacionalizmom kad bi se moglo vjerovati kako nezaposlenost, korupcija i kriminal nisu u znatnoj mjeri omogućeni – pa i poticani – vladavinom nacionalističkih partija, svake u svom etničkom zabranu, u poratnoj Bosni i Hercegovini.
Tamo gdje je do prije samo dvadeset godina bila granica ne samo između dvije države već i neprozirna ideološka „željezna zavjesa“ između evropskog Istoka i Zapada nema više nikakve kontrole ni upadljivih simbola državnosti
„To je fascinantna strana cijele te ideje Evrope bez granica“, kaže mi kolega iz Slovenije s kojim razgovaram na brodu. Priča kako generacija mladih koja ove godine ulazi u punoljetstvo nije živjela ni dana u vremenu evropskih blokovskih podjela i granica među državama. Oni putuju, školuju se, zapošljavaju širom Evrope i vraćaju se kući obogaćeni za iskustvo susretanja, poslovanja, druženja s drugim Evropljanima.
Zanimljivo – priča mi kolega – s navikavanjem na taj novi, panevropski status, ne brišu se, nego se čak počinju i obnavljati, veze s nekadašnjim jugoslovenskim susjedstvom: ima tu kaže i onih pozitivnih vibracija, u otkrivanju zajedničkih kulturnih afiniteta i vrijednosti, ali i sasvim praktičnih, ekonomskih i tržišnih, motiva: kad se iživi nacionalizam i osjećaj samodovoljnosti, ukažu se realnosti upućenosti jednih na druge u životnijim disciplinama kao što su trgovina i uopšte ekonomija, energetika i saobraćaj.
Kolega navodi i konkretan primjer: putovanje vozom evropskih željeznica, koje ga je koštalo samo osam eura, u Sloveniji bi koštalo 80.
„Mi smo, svako za sebe, mala tržišta na kojima nema dovoljno kupaca ni za najtraženiji proizvod i to naravno utiče na veće cijene: otuda je došla ideja da se udruži teretni željeznički saobraćaj Slovenije, Hrvatske i Srbije a sličnih inicijativa ima i u tradicionalno državnom avionskom saobraćaju...“
Ta tema, tranzicije od zemlje na granici dva uzajamno nepomirljiva svjetska bloka do punopravne članice Evropske Unije, neizbježno se ponavlja u dugom jutarnjem razgovoru s premijerekom Slovačke Ivetom Radičovom: i ona je odrastala u svijetu u kojem je na samo jedan sat udaljeni Beč bio izvan domašaja i od tada je za samo dvadeset godina došlo i do mirnog razdruženja od Češke i do njihove zajedničke integracije u Evropsku Uniju i do prosperiteta vidljivog na svakom koraku.
Jedno ovih dana objavljeno ispitivanje bosanskohercegovačke javnosti, u organizaciji američkog Nacionalnog demokratskog instituta, pokazalo je da ni dvadeset godina kasnije nismo ni blizu saglasnosti o tome zašto je tako: u tom ispitvanju na pitanje koja su tri najveća problema u Bosni i Hercegovini, 41 posto anketiranih navodi nezaposlenost, 13 posto korupciju a šest posto kriminal
Novinari su pitali premijerku i kako je u slovačkom iskustvu obavljen prelaz od ideološke dogme do demokratije. Duhovito je ispričala kako je bilo presvlačenja preko noći pa je tako ono što je do ponedjeljka bilo marksističko-lenjinistička katedra od ponedjeljka postalo katedra političkih nauka a, na pitanje „šta je urađeno s novinarima koji su služili režimu“ odgovorila je kako je stvar bila mnogo raširenija jer je služenja bilo i u nauci, kulturi, javnoj upravi.
„S tim smo se morali nositi u okviru demokratskih pravila, u nadmetanju sposobnosti, a nipošto njihovim sredstvima, jer po čemu bismo se onda razlikovali od njih?“
U demokrartiji je nekako kao i u ljubavi. rekla je premijerka: ako je ne njegujete, izgubićete je.
Poštovani čitalac mogao bi razložno upitati: a šta je u svemu tome bosansko? Možda nije ništa i to i jeste problem. Primjeri Slovačke, a i tolikih zemalja nekadašnjeg evropskog Istoka, pokazuju šta je sve bilo moguće za kratkih dvadeset godina. Od bivših jugoslovenih republika taj put je prešla samo Slovenija, i to zato što je onda kad su južnije prizivane bitke i oružja u prve slobodne izbore ušla s opšteprihvaćenim pokličem „Europa zdaj!“, ili „Evropa sada!“ i što je sa svim unutrašnjim razlikama tom cilju podredila svu nacionalnu energiju i politiku. Prije tih dvadeset godina Jugoslavija je, a sa njom i Bosna i Hercegovina, bila bar dvadeset godina ispred istočnoevropskih zemalja. Danas je – najmanje dvadeset godina iza njih.
Jedno ovih dana objavljeno ispitivanje bosanskohercegovačke javnosti, u organizaciji američkog Nacionalnog demokratskog instituta, pokazalo je da ni dvadeset godina kasnije nismo ni blizu saglasnosti o tome zašto je tako: u tom ispitvanju na pitanje koja su tri najveća problema u Bosni i Hercegovini, 41 posto anketiranih navodi nezaposlenost, 13 posto korupciju a šest posto kriminal. Nacionalizam i etnički problemi dobili su samo dva posto glasova. Bilo bi to, naravno, pozitivan znak prevazilaženja zaokupljenosti nacionalizmom kad bi se moglo vjerovati kako nezaposlenost, korupcija i kriminal nisu u znatnoj mjeri omogućeni – pa i poticani – vladavinom nacionalističkih partija, svake u svom etničkom zabranu, u poratnoj Bosni i Hercegovini.