Piše: Reid Standish
Kineski čelnik Si Đinping predsjedavao je ranije odgođanim samitom sa zemljama Centralne i Istočne Evrope usred sve veće podjele u regiji oko toga kako gledati na rastući uticaj Pekinga, piše redakcija Radija Slobodna Evropa (RFE/RL) na engleskom jeziku.
Virtuelni sastanak 9. februara koji se održao putem video linka fokusiran je na pristup vakcinama COVID-19 i postpandemijski ekonomski oporavak pošto je Peking sazvao blok nazvan ‘17 plus 1’, format pokrenut 2012. koji podrazumijeva saradnju Kine s državama Centralne i Istočne Evrope, od kojih je 12 članica Evropske unije.
Samit je organizovan nakon više od godinu dana kašnjenja i trvenja, dok je Peking nastojao iskoristiti zamah investicijskog sporazuma Evropske unije i Kine potpisanog krajem 2020. godine i istaknuti sve veće veze s kontinentom tako što je Si vodio događaj umjesto uobičajenog najvišeg zvaničnika, kineskog premijera Li Kećijanga.
No, preferirana optika Pekinga zasjenjena je geopolitičkom pozadinom samita u kojem su mnoge zemlje Centralne i Istočne Evrope postale frustrirane kineskim neispunjenim obećanjima o trgovini i ulaganjima.
Mnogi su također sve osjetljiviji na zabrinutost da se ‘17 plus 1’ koristi za podjelu politike Evropske unije (EU) prema Kini.
U znak rastućeg skepticizma u regiji prema Kini, šest zemalja - Bugarska, Estonija, Latvija, Litva, Rumunija i Slovenija - izabrale su poslati ministre umjesto svog šefa države ili vlade.
Epizoda naglašava rastući raskol koji se događa u Centralnoj i Istočnoj Evropi gdje mnoge zemlje trezvenije procjenjuju angažman s Kinom i pažljivo se postavljaju između Pekinga i Vašingtona usred produbljujućeg rivaliteta.
"Postoji realniji pristup Kini i formatu ‘17 plus 1’", izjavio je za RFE/RL Frank Juris, stručnjak za ulogu Kine u regiji na estonskom Institutu za vanjsku politiku pri Međunarodnom centru za odbranu i sigurnost u Talinu. "To ne vrijedi samo za baltičke države, već i za širu regiju. Imali smo skoro deceniju kineskih obećanja za koja nismo vidjeli da se razvijaju."
Muškarac prima dozu vakcine Sinofarm COVID-19 kineske proizvodnje u beogradskom centru za vakcinisanje 4. febuara.
Uz zemlje koje su poslale predstavništvo niže razine, grupa ‘17 plus 1’ također uključuje članice Evropske unije Hrvatsku, Češku, Grčku, Mađarsku, Poljsku i Slovačku - i buduće članice Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Sjevernu Makedoniju, Crnu Goru i Srbiju.
Uz zaleđene odnose Sjedinjenih Država i Kine te dok nova američka administracija predsjednika Džoa Bajdena (Joe Biden) traži veću koordinaciju s Evropom u pružanju protuteže Pekingu, mnoge su zemlje osjetljive na napetosti između dviju većih sila. To je naročito istinito za zemlje Centralne i Istočne Evrope koje vide Rusiju kao glavno pitanje odbrane i zavisne su o uskoj sigurnosnoj saradnji sa Sjedinjenim Državama i NATO-om.
"Što se tiče kineskog pitanja, u Evropskoj uniji dolazi do podjele između starih i novih država članica", izjavila je za RFE/RL Ivana Karaskova, osnivačica Čajna obzerversa (China Observers) u Centralnoj i Istočnoj Evropi (CHOICE) i kineska naučna saradnica u Asocijaciji za međunarodnu saradnju u Pragu. "U ‘17 plus 1’ imate brojne američke saveznike koji su otvoreniji za američke ciljeve."
Kina postaje velika
Uprkos hladnim vezama između Pekinga i nekih članica grupe ‘17 plus 1’, kineski status također je postajao sve istaknutiji posljednjih godina.
Potpisivanje Sveobuhvatnog sporazuma o ulaganju Evropske unije i Kine (CAI) potkraj decembra 2020. označilo je geopolitičku pobjedu za Kinu i poslalo poruku Vašingtonu da će veze Pekinga s Evropom biti trajniji element, uprkos zabrinutostima oko sporazuma unutar Evropskog parlamenta.
Kakvu će ulogu Evropa igrati u napetostima između SAD-a i Kine, goruća je tačka političkih rasprava i u Pekingu i u Vašingtonu.
Dok je Džejk Salivan (Jake Sullivan), Bajdenov savjetnik za nacionalnu sigurnost, govorio o potrebi tješnje saradnje s evropskim zemljama u konkurenciji Sjedinjenih Država s Kinom, kineski ministar vanjskih poslova Vang Ji je, tokom video sastanka sa šefom vanjske politike EU Žozepom Boreljom (Josep Borrell) 8. februara, ohrabrio EU da djeluje "nezavisno i autonomno" usred rastućeg rivalstva.
Sjedinjene Države zabrinute su da bi se kineska tehnologija mogla koristiti za špijuniranje.
Ponovnim sazivanjem grupe ‘17 plus 1’, Kina se nada da će nastaviti taj uspjeh i pomoći u osiguranju trajne važnosti formata saradnje nakon što je prošlogodišnji samit otkazan zbog pandemije korona virusa. No, otkako je pokrenut 2012, neformalni blok do sada je donio oskudne trgovinske i investicione rezultate članicama.
Prema Institutu Merkator za kineske studije (Mercator Institute for China Studies), berlinskom tink-tenku, gotovo 50 odsto izvoza EU u Kinu dolazi iz Njemačke, koju slijedi Francuska s puno manjim procentom.
Slično tome, kineska trgovina sa 17 zemalja Centralne i Istočne Evrope prvi put je dosegla 100 milijardi dolara 2020. godine. Međutim, postizanje tog rezultata prvi put je izneseno 2012. na prvom samitu ‘17 plus 1’, s ciljem da se on dosegne do 2015. godine.
Kineski premijer Li Kećijang govorio je nakon samita EU i Kine u Briselu u aprilu 2019.
Umjesto toga, Kina je iskoristila samit 9. februara da potakne daljnju upotrebu vakcine kineske proizvodnje u Centralnoj i Istočnoj Evropi jer se EU suočava s nestašicom. Peking se također obavezao uvesti više od 170 milijardi dolara poljoprivrednih proizvoda iz regije tokom sljedećih pet godina.
Mađarska, koja održava snažne veze s Pekingom, već je postala prva zemlja Evropske unije koja se prijavila za distribuciju kineske vakcine Sinofarm, a češki premijer Andrej Babiš najavio je prošle nedjelje da bi njegova vlada to mogla slijediti.
Srbija, Sjeverna Makedonija i Crna Gora također su već kupile kineske vakcine ili su izrazile snažan interes za to. Srbija, koja je jedan od najbližih kineskih partnera u regiji, u svojoj kampanji vakcinisanja uveliko se oslanjala na kineske injekcije.
Ulazak u novo razdoblje
Kineski napori na jačanju veza u Centralnoj i Istočnoj Evropi dolaze nakon poprilično uspješne američke kampanje za uvjeravanje evropskih država da ograniče kineske operatore iz kineskih 5G mreža.
Ograničavanje kompanija poput Huaveja (Huawei) i ZTE-a s mreža sljedeće generacije bio je prioritet administracije predsjednika Donalda Trampa (Trump) i politike koju Bajden, kako se čini, nastavlja zbog sigurnosnih zabrinutosti da bi kineska oprema mogla biti korištena za špijuniranje.
Oba kineska telekom diva negiraju te navode.
Američke mjere dobile su veliku podršku iz Centralne i Istočne Evrope, a niz zemalja iz regije potpisalo je Inicijativu Sjedinjenih Država za čistu mrežu, obavezujući se da će za svoje mreže koristiti druge, ne-kineske dobavljače.
"Odnosi zemalja [Centralne i Istočne Evrope] s Kinom također su se promijenili zbog američkog sukobljavajućeg stava prema Kini", rekla je za RFE/RL Andrea Brinza, potpredsjednica rumunskog Instituta za proučavanje Azije i Tihog okeana (RISAP).
Očekuje se da će čak i Njemačka, koja slijedi politiku tihog angažmana s Kinom, smanjiti upotrebu kineske opreme, a Berlin planira osigurati dvije milijarde eura za razvoj alternativnih dobavljača 5G.
No, uprkos sigurnosnim zabrinutostima i napetostima zbog politike Pekinga prema muslimanskim manjinama u Sinđijangu i erozije građanskih prava u Hong Kongu, kineski otisak u Evropi trebao bi rasti.
Investicijski ugovor Pekinga s Evropskom unijom trebao bi evropskim firmama omogućiti veći pristup kineskim tržištima, premda se vidi kako će taj sporazum uglavnom koristiti njemačkim kompanijama, posebno njemačkoj automobilskoj industriji.
Iako im još uvijek nedostaju direktna kineska ulaganja, ekonomije Centralne i Istočne Evrope povezane su s Njemačkom i još uvijek mogu imati koristi.
"Plima u regiji okreće se i nastavlja se okretati", rekla je Karaskova. "Ali ukupno kinesko pitanje dovodi Centralnu i Istočnu Evropu u neugodan položaj."