Posvećenost jednog čoveka očuvanju 240 godina stare crkve u srcu Dake spasila je jedinstveni spomenik u južnoj Aziji, piše redakcija Radija Slobodna Evropa na engleskom jeziku.
Majkl Džozef Martin (fotografija iz 2008.) u Jermenskoj crkvi u Daki.
U aprilu 2020. dok je pandemija COVID-19 dominirala svetskim medijima, Majkl Martin (Michael), poznat po tome što je poslednji član viševekovne jermenske zajednice u Bangladešu, preminuo je ne puno pre svog 90. rođendana.
Njegova smrt navela je mnoge da se zapitaju šta će se dogoditi s najistaknutijim podsetnikom jermenskog nasleđa u Bangladešu – istorijskom crkvom kojoj je posvetio veliki deo svog života.
Jermenska apostolska crkva Svetog vaskrsenja, kako je zvanično ime jermenske crkve u Daki, nalazi se u uskoj ulici u srcu glavnog grada Bangladeša.
Jermeni su se prvi put nastanili u Daki početkom 18. veka. Mnogi od doseljenika bili su podanici Persijskog carstva, pa su mogli da se asimiliraju u regionu koji je bio vlašću dinastije Mogula koja je govorila persijski.
Nadgrobni spomenik na jermenskom i engleskom jeziku iz 1877. godine u dvorištu crkve s posvetom "dragoj ženi" od njenog "najboljeg muža".
Jermeni u Daki bili su poznati kao vešti poslovni ljudi koji su se bavili jutom – vlaknastom biljkom koja se koristi za izradu platna za džakove i druge robe. Često su bili posrednici između lokalnog stanovništva i evropskih trgovaca.
Slika Dake iz 1861. godine
Početkom 19. veka, 126 Jermena je živelo u Daki, u predgrađu Armanitola, ali se malobrojno stanovništvo brzo smanjivalo s pogoršanjem ekonomskih uslova.
Radovi na obnovi crkve 30-ih godina 20. veka.
Pošto su Jermeni praktično nestali iz Dake, crkva je počela da propada.
Veronika i Majkl Martin
Međutim, 1986. godine Majkl Martin (Michael), jedan od nekolicine etničkih Jermena koji su ostali u Daki, i njegova supruga Veronika (Veronica), postali su staratelji crkve. Veronika je umrla 2005. godine.
Crkvu popravlja ekipa radnika koju je organizovao Majkl Martin
Martin je napisao da je crkva, kada su je preuzeli, bila "pokrivena đubretom i da joj hitno bila potrebna nega".
Unutrašnjost crkve
Par i njihove tri ćerke takođe su naišli na snažno neprijateljstvo nekih meštana koji su, prema Martinovim rečima, pretili njemu i njegovoj porodici. "Nekada su nas plašili kačeći na drveće vudu stvari i zakopavajući stvari ispred kuće. Bog nas je uvek štitio od zla", rekao je on.
Martin ispred sveže ofarbane crkve 2008. godine.
Posle decenija provedenih u popravljanju i čuvanju crkve – bar jednom prilikom preteći puškom koju je držao u svojom stanu – Majkl Martin je 2014. pretrpeo moždani udar i preselio se u Kanadu. Ali ne pre nego što je starateljstvo nad crkvom preneo na nekoga kome je verovao.
Ulaz u crkvu u predgrađu Armanitola u Daki, koje ima reputaciju opasnog dela grada.
Biznismen iz Los Anđelesa Armen Arslanijan 2010. godine bio je na radnom putu u Daki i prvi put je čuo za jermensku crkvu. Posle sastanka s Martinom, njih dvojica su postali bliski prijatelji. Arslanijan je za RSE rekao da mu je Martin posle moždanog udara 2014. godine rekao: "Armen, znaš da si to ti (koji mora da štiti crkvu), ja moram da idem".
Groblje u dvorištu crkve.
Arslanijan kaže da je bio zatečen očekivanjem da održava crkvu na drugom kraju sveta. "Rekao sam da nisam toliko religiozan, pa ne znam ništa o tome i ne živim tu."
Meštani Dake u redovima za hranu koju deli jermenska crkva 2020. godine.
Međutim, pošto je Martin rekao pripadniku džetseta da je deo Božjeg plana da preuzme starateljstvo nad crkvom, Arslanijan se našalio da je Martin to "postavio tako da pomislim 'Bože, verovatno je u pravu'. Mislim, šta sam radio u Daki u to vreme? Rođen sam u Argentini, živim u (Los Anđelesu)... "
Pravoslavno bogosluženje na Božić u januaru 2021.
Pod Arslanijanovim starateljstvom, jermenska crkva sada ima "veoma lojalnu" hinduističku porodicu koja stalno živi u njoj. Arslanijan je takođe osnovao fond da se brine o crkvi "ne u narednih 50 godina, već u narednih 200 godina".
Ruski ambasador u Bangladešu (levo) drži Martinovu pušku dok pozira za fotografisanje s parom.
Arslanijan kaže da je crkva bila u "potpunom rasulu" kada ju je Martin preuzeo 80-ih godina i seća se priče kako pokojni staratelj crkve odgovorio kada je lokalna muslimanska banda pretila da će ga ubiti. "Rekao je, u redu. Imam ovde osam metaka (za pušku) i znam da ću umreti, ali će vas osam poći sa mnom."
Ploča s godinom osnivanja 240 godina stare crkve.
U postu na sajtu Jermenske crkve posle Martinove smrti pisalo je:
Gospodin Martin je imao ključnu ulogu u održanju opstanka Jermenske crkve u Daki. Bez puno lične požrtvovanosti i potpune posvećenosti crkvi, ta građevina i istorija Jermena u Daki ne bi opstali do danas. On i njegova porodica predvodili su nešto se može opisati samo kao monumentalni napor da se očuva naša prelepa crkva i to je nešto što nikada neće biti zaboravljeno.