Nakon stoljeća evolucije umjetnosti na Bliskom istoku, keramička umjetnost jeruzalemskih Jermena mogla bi uskoro po prvi put biti proizvedena u Jermeniji.
Najstarije islamsko svetilište na svetu, izgrađeno na najsvetijem mestu judaizma. Međutim, 1919. godine, kada su pločice na Kupoli na steni počele da otpadaju, hrišćani Jermeni su bili ti koji su poslani da ih poprave.
Kupola na steni ili na arapskom Kubat as-sahra, u starom Jerusalimu. Početkom 20. veka pločice su stalno otpadale i mogle su se naći u prodaji u gradu, navode britanske vlasti iz tog vremena
Britanski vladari Palestinom tražili su u to vreme jermenske zanatlije iz Kutahje, danas zapadna Turska, koji su se našli na Bliskom istoku posle masovnih ubistava i deportacija, priznatih kao genocid nad Jermenima.
Jermeni su bili nadaleko čuveni zbog stručnosti u izradi keramičke umetnosti, ali kako su sredstva za restauraciju Kupole na steni presušila i počele stizati pritužbe na hrišćane koji su radili na islamskom svetilištu, radovi Jermena na restauraciji su zaustavljeni posle nekoliko godina.
Zanatlije iz radionice pločica Kupole na steni suše grnčariju u Jerusalimu ranih ranih 20-ih godina prošlog veka. To je bila jedna od dve firme koje su osnovali etnički Jermeni, a dovedena je u Palestinu zahvaljujući Britancima.
Godine 1922. jermenske zanatlije su se organizovale kako bi osnovale dve odvojene radionice u Jerusalimu specijalizovane za pločice i ukrašenu grnčariju.
Doseljenici su se oslanjali na persijske i islamske tehnike, ali su postepeno razvili sopstveni umetnički stil, oslobođen ograničenja sa kojima su se suočavali pod otomanskom vlašću.
Inspiraciju su nalazili uglavnom u životinjama i pejzažima njihove nove domovine.
Žena oslikava vazu u jednoj od dve jermenske kompanije tokom dvadesetih godina prošlog veka. Kompaniju je osnovao jermenski keramičar David Ohanesijan.
Danas u jerusalimskoj jermenskoj četvrti radi nekoliko grnčarskih radionica, a različita umetnička dela su pokloni tokom poseta kraljevskih porodica i predsednika i izvoze se širom sveta.
Mural od pločica u Jerusalimskoj jermenskoj četvrti, koji je oslikala Mari Balian
Godine 1992, Smithsonian muzej u Vašingtonu održao je višemesečnu izložbu jermenske keramike iz Jerusalima koju je uglavnom slikala Mari Balian, jedna od majstorica nove umetničke forme.
Nekoliko drugih muzeja, uključujući britanski Victoria and Albert, takođe ima primere jerusalimske jermenske keramike.
Setrag Balian
“Ova vrsta umetnosti je na neki način postala simbol Jerusalima", kaže Setrag Balian Radiju Slobodna Evropa, tokom razgovora u porodičnoj radionici Balian Armenian Ceramics of Jerusalem, koju je osnovao njegov pradeda pre jednog veka i koju on sada pokušava da vodi.
Balian svojoj baki Mari pripisuje zasluge što je dovela jerusalimsku keramiku do nivoa umetnosti u kojoj "skoro možete da čujete vetar, vodu kako teče“.
Nasuprot tome, kaže, grnčarija koju su u Otomanskom carstvu pravili etnički Jermeni koristila je relativno repetitivne i statične motive i biblijske scene.
Detalj sa murala u Balianovoj radionici
Radionica Balian je jedno od najstarijih preduzeća koje kontinuirano posluje u Jerusalimu, ali porodica sada većinu svojih radova izvozi u Sjedinjene Države.
Plave i bele pločice napravljene u Jerusalimu uobičajeni su prizor duž linija raskošnih kalifornijskih bazena.
Murali koji čekaju isporuku unutar Balianove radionice
Sada će porodica Balian postati prvi jerusalimski jermenski keramičari koji će se vratiti u Jermeniju.
Balian odbija da da konkretan vremenski okvir, ali kaže da su u ranim fazama planiranja "radionice, muzeja i kafića zajedno“, koji će biti otvoreni u Aštaraku, severozapadno od glavnog grada Jermenije, Jerevana.
Keramičke pločice ispred stambene kuće u Jerusalimskoj jermenskoj četvrti. Jermeni su prisutni u starom gradu Jerusalima još od četvrtog veka.
Artiom Černamorijan, nekadašnji izraelski novinar jermenskog porekla, rekao je za RSE da će povratak ove umetničke forme u Jermeniju za stanovništvo uglavnom biti stran.
"U Republici Jermeniji sada ako odete i potražite nešto poput [jerusalimske jermenske keramike], nećete to pronaći“, rekao je on.
Delimično oslikan tanjir u Balian radionici
Balian kaže da su neke radionice koje kopiraju umetničku keramiku nedavno otvorene u Jermeniji, ali se slaže da će ta umetnost biti novina kada stigne na Kavkaz.
"Ovo nije ’naša‘ [jermenska] kultura“, kaže on.
"Ona je mnogo više jerusalimsko-jermenska", zaključuje Setrag Balian.