Nasilje koje se proširilo Jerusalimom i eskaliralo u najveći konflikt između Izraela i palestinskih teritorija nezabilježen posljednjh godina, počelo je incidentom ispred džamije Al Aksa 13. aprila, prvog dana ramazana.
Kakav je istorijski ali i savremeni politički značaj ove džamije?
Nasilni sukobi Palestinaca i izraelskih snaga sigurnosti u džamiji Al Aksa u Jerusalimu tokom aprila i maja odražavaju njen značaj kao jednog od najspornijih dijelova teritorije na Svetoj zemlji.
Pročitajte i ovo: Šta se krije iza sukoba u Jerusalimu?Džamija Al Aksa u Jerusalimu za muslimane je jedno od najsvetijih mjesta islama – treća sveta džamija. Prva je džamije Al Haram u Meki u čijem unutrašnjem dvorištu se nalazi Ćaba, centralno sveto mjesto svih muslimana, gdje se ide na hadž. Druga po važnosti je Poslanikova džamija u Medini, jer se tu nalazi mezar odnosno grob poslanika Muhameda.
Vjeruje se da je džamija, koja može primiti 5.000 vjernika, dovršena početkom osmog vijeka i okrenuta je ka Kupoli na stijeni, islamskom svetištu sa zlatnom kupolom koje je prepoznatljivi simbol Jerusalima.
Mjesto je već decenijama usijana tačka nasilja između Arapa i Jevreja. Zašto?
Kompleks Al Aksa džamije se nalazi u Starom gradu Jerusalima. Izrael smatra cijeli grad svojom prestonicom od kada je okupirao teritoriju grada 1967., iako taj potez nikada nije međunarodno priznat. Palestinci Istočni Jerusalim smatraju budućim glavnim gradom svoje nezavisne države.
Nalazi se na mjestu koje je sveto mjesto u islamu ali i judaizmu i hrišćanstvu.
Na ovoj lokaciji nalaze se dvije glavne zgrade – Kupola na stijeni i džamija Al Aksa. Al Aksa znači i najdalja džamija, a vjerovanje je da se poslanik Muhamed na tom mjestu u molitvi uzdigao u nebo.
Ponekad se Kupola na stijeni, svetište i Al Aksa, džamija, miješaju da su jedno isto. Iako su dio istog 'Plemenitog svetišta', to su dvije različite zgrade s različitim istorijama i namjenama.
Nekada su se tu nalazila dva velika jevrejska hrama, a sada se tu nalazi Brdo hrama. Nedaleko odatle je i Zid plača koji je jedino što je ostalo od starih hramova. Svake godine, milioni Jevreja tu dolaze da se mole.
Za Jevreje je Brdo hrama, na hebrejskom Har Habajit, najsvetije mjesto jer su tu bila dva drevna hrama - prvi je, prema Bibliji, sagradio kralj Solomon, a kasnije su ga uništili Vavilonci. Drugi hram je bio star gotovo 600 godina prije nego što su ga uništili Rimljani u prvom vijeku.
Pod čijom kontrolom je džamija Al Aksa?
Izrael je zauzeo Istočni Jerusalim, koji je kontrolisao Jordan, uključujući i Stari grad tokom arapsko-izraelskog rata 1967. godine, a zatim izvršio aneksiju.
Prema delikatnom aranžmanu status quo, islamski vakuf, koje finansira i kontroliše Jordan, nastavilo je da upravlja džamijom Al Aksa i Kupolom na stijeni, kao što je to bilo decenijama. Specijalna uloga potvrđena je u mirovnom sporazumu Jordana i Izraela 1994. godine
Izraelske snage sigurnosti i dalje su prisutne na lokaciji u koordinaciji sa vakufom. Jevrejima i hrišćanima dozvoljen je dolazak, ali za razliku od muslimana, zabranjeno im je da se mole na osnovu aranžmana statusa quo.
Neredi između Palestinaca i izraelske policije u kompleksu u kojem se nalazi džamija Al-Aksa, Jerusalim, 7. maja 2021.
Određene ultraortodoksne jevrejske grupe traže veći pristup i kontrolu lokacije kako bi povratili istorijski templ Brdo hrama i izgradili treći hram.
Izraelski zvaničnici, uključujući premijera Benjamina Netanjahua, rekli su da ne namjeravaju promijeniti status quo. Ali neke izraelske vjerske grupe dugo traže pravo na molitvu na tom mjestu.
U aprilu se jordansko ministarstvo vanjskih poslova službeno požalilo na veliki broj jevrejskih posjetilaca na lokaciji, nazivajući to kršenjem statusa quo, piše New York Times.
Pročitajte i ovo: Zašto je došlo do eskalacije izraelsko-palestinskog konflikta?Kratka hronika decenijskih tenzija
Tenzije oko diskriminatornog odnosa prema nemuslimanima, kako to nazivaju kritičari statusa quo, s vremena na vrijeme su prerastale u nasilje.
U avgustu 1969. australijski hrišćanin Dennis Michael Rohan pokušao je da zapali džamiju Al Aksa, uništavajući istorijski značajan i kompleksno izrezbaren minbar ili "propovjedaonicu" Saladina, dragocjenog primjera islamske umjetnosti, piše za magazine The Conversation Ken Chitwood, novinar i predavač na Concordia College New York.
Jedan od najnasilnijih incidenata naziva se “Crni ponedeljak” koji se desio 1990. godine kada je izraelska policija ubila 20 Palestinaca koji su protestovali protiv pokušaja jevrejskih aktivista da postave kamen temeljac za izgradnju trećeg hrama unutar Al Akse.
Tadašnji lider izraelske opozicije Ariel Šaron i delegacija koju je obezbjeđivalo stotine izraelskih policajaca 28. septembra 2000. godine ušli su u krug kompleksa. To je izazvalo proteste i nasilnu represiju izraelskih vlasti, uz višestruke žrtve. Mnogi muslimani širom svijeta ovo su smatrali "skrnavljenjem" svete džamije, a događaj je pomogao da se podigne druga intifada ili ustanak Palestinaca protiv izraelske okupacije palestinskih teritorija.
Vaš browser nepodržava HTML5
Jerusalem: Suzavac i šok-bombe u dvorištu džamije
Tenzije su ponovo dosegle vrhunac nakon napada na Jehudu Glicka, kontroverznog desničarskog rabina, u jesen 2014. Kao odgovor, izraelske vlasti zatvorile su pristup Al Aksi prvi put od 1967. U martu i aprilu 2014. godine izraelska policija je koristila suzavac i šok bombe na Palestince unutar Al Akse, što je izazvalo negodovanje međunarodne zajednice.
Kriza je izbila i 2017. godine nakon što su trojica arapsko-izraelskih državljana u kompleksu pucali i ubili dva izraelska policajca Druza. Druzi su vjerska i etnička grupa kojih u Izraelu živi više od 125 hiljada. Služenje vojnog roka je obavezno za Jevreje i Druze, dok muslimani i hrišćani mogu dobrovoljno da se jave.
Izraelske vlasti su nakon toga ograničile pristup lokaciji i instalirali detektore metala i kamere.
Arapski bijes zbog uvedenih sigurnosnih mjera doveo je do još nasilja i tenzija s Jordanom – došlo je do diplomatskog posredovanja Sjedinjenih Američkih Država - detektori za metal su uklonjeni.
Pristup Al Aksi tokom pandemije naročito je otežan za tri miliona Palestinaca koji žive na okupiranoj Zapadnoj obali zbog izraelskih kontrolnih punktova. Samo Palestincima određene starosne dobi je dozvoljeno da uđu u ovaj dio Jerusalima – muškarcima od 55 a ženama od 50 godina i starijim. Mlađi se moraju prijaviti za dozvole koje izdaju izraelske vlasti i dobijaju pristup džamiji samo petkom kada se održava molitva - džuma namaz.
Za ramazan u 2021. godini izraelske vlasti su ograničile pristup džamiji na 10.000 Palestinaca iz Zapadne obale i to samo onima koji su potpuno vakcinisani sa dvije propisane doze.