Piše: Joshua Kucera
Kada je Jermenija 21. juna objavila da zvanično priznaje palestinsku državu, taj je potez obrazložila "katastrofalnom humanitarnom situacijom u Gazi i tekućim vojnim sukobom" na tom području.
Ipak, kalkulacije Jerevana počele su mnogo prije trenutnog rata u Gazi i više su povezane sa domaćim sukobima bližim Kavkazu, nego sa onima na Bliskom istoku, piše Radio Slobodna Evropa na engleskom jeziku.
Izrael je dugo bio blizak saveznik Azerbejdžana, neprijatelja Jermenije.
Punio je kasu Bakua kupujući azerbejdžansku naftu, a izraelsko oružje je bilo ključno za sposobnost Azerbejdžana da, između 2020. i 2023. godine, povrati teritoriju koju je izgubio od jermenskih snaga 1990-ih.
Sada, sa Izraelom koji je suočen sa međunarodnom izolacijom kao rezultat svog rata u Gazi, Jerevan je vidio priliku za odmazdu.
"Izraelska politika je krivac za usvajanje pro-palestinskog stava Jermenije", rekao je Ričard Giragosian, šef jermenskog Centra za regionalne studije.
"I to je zbog neviđene vojne podrške Izraela Azerbejdžanu, koja je samo ohrabrila i osnažila oslanjanje Azerbejdžana na silu oružja protiv Jermenije i Nagorno-Karabaha", rekao je, referišući se na teritoriju u srcu sukoba između Jermena i Azerbejdžanaca.
'Neprijatelj mog neprijatelja'
U percepcijama Bakua i Jerevana, sukob Izraela i Palestine dugo se gledao kroz prizmu ratova na Kavkazu.
Nakon raspada Sovjetskog Saveza, Azerbejdžan i Izrael su brzo počeli da grade bliske veze zasnovane na principu "neprijatelj mog neprijatelja (u ovom slučaju Iran) je moj prijatelj."
Baku strahuje od potencijalnog uticaja Irana na svoju većinsku šiitsku populaciju, dok Teheran strahuje od potencijalnog uticaja Azerbejdžana na veliku etničku azerbejdžansku populaciju na sjeveru Irana.
"Slično kao Izrael, Azerbejdžan vidi Iran kao veliku, čak egzistencijalnu bezbjednosnu pretnju, i saradnja dvije zemlje proističe iz tog zajedničkog gledišta," pisalo je u procurelom diplomatskom dokumentu američke ambasade u Bakuu iz 2009. godine.
Jermenski premijer Nikol Pašinian (lijevo) i predsjednik Azerbejdžana Ilham Aliev
U početku, međutim, odnos je bio relativno diskretan. Američki dokument je citirao predsednika Azerbejdžana Ilhama Alijeva kako ga upoređuje sa ledenim brijegom, čijih je "devet desetina ispod površine."
Azerbejdžan čak nije ni otvorio ambasadu u Izraelu, pazeći na reakciju arapskih država čiju podršku je Baku tražio u svojoj borbi sa Jermenijom.
Taj odnos je otrovao veze između Izraela i Jermenije.
Izrael je dosljedno odbijao da klasifikuje masovna ubistva Jermena pod Osmanskim Carstvom kao genocid, iz poštovanja prema svojim azerbejdžanskim partnerima (i u nadi da će održati veze sa Turskom).
Za Jermene, taj potez je bio licemjeran za državu osnovanu nakon Holokausta. U glasanjima Ujedinjenih nacija o Izraelu i Palestini, Jermenija je dosljedno glasala na strani Palestinaca.
Ali Jermenija nikada nije priznala Palestinu, kao posljedicu politike Jerevana da ne prizna Nagorno-Karabah, de facto državu koju su uspostavili etnički Jermeni nakon prvog rata u Karabahu 1990-ih, dok su pregovori sa Azerbejdžanom o toj teritoriji bili u toku.
Formalno jermensko priznavanje Karabaha, Azerbejdžanaci (i drugi) bi gledali kao efektivno odustajanje od pregovora.
Površine ledenog brega
Vremenom, odnos između Izraela i Azerbejdžana je počeo da izlazi na površinu.
Isticanje dugotrajnih i toplih odnosa sa Jevrejima kako u Azerbejdžanu tako i širom sveta postalo je uobičajeno u porukama azerbejdžanske vlade.
Azerbejdžan je počeo sve više da se oslanja na izraelsko oružje: U periodu između 2018. i 2022. godine, Azerbejdžan je činio više od devet procenata izraelskog izvoza oružja, drugi u svijetu odmah iza Indije.
Izraelsko oružje, posebno dronovi, odigralo je ključnu ulogu u pobjedi Azerbejdžana u Drugom ratu u Karabahu 2020. godine.
Taj rat je ubrzao usklađivanje Azerbejdžana sa Izraelom, a Jermenije protiv Izraela.
Jermenija se zbližila sa Iranom, koji je ponudio bezbjednosnu garanciju (iako nejasno formulisanu) Jermeniji protiv potencijalnog napada Azerbejdžana.
I gnjev Jermena prema Izraelu je rastao.
U anketi Međunarodnog republikanskog instituta sprovedenoj u decembru 2023, Jermeni su rangirali svoje odnose sa Izraelom odmah ispred onih sa Turskom.
Jedina sinagoga u Jerevanu je napadnuta četiri puta od oktobra 2023. godine, posljednji put u junu. Izraelski zvaničnici su rekli da su napadi rezultat ugovora o oružju između njihove zemlje i Azerbejdžana.
Rat je takođe doveo do toga da je jermenski premijer Nikol Pašinjan formalno priznao da je Nagorno-Karabah azerbejdžanska teritorija, čime je poništen prethodni princip nepriznavanja spornih teritorija.
Jermenija je kao razlog navela "katastrofalnu humanitarnu situaciju u Gazi i vojni sukob koji je u toku" kada je objavila da zvanično priznaje palestinske države
Na neki način, potez Jermenije znači da se pridružuje ostalima: Više od 140 zemalja je već priznalo palestinsku državu, uključujući sve susjede Jermenije i većinu drugih bivših sovjetskih republika.
Međutim, komplikovani faktor je što je manjina zemalja koje ne priznaju palestinsku državu koncentrisana u Zapadnoj Evropi i Sjevernoj Americi — upravo zemljama koje Jermenija pokušava da pridobije dok radi na raskidu svoje bivše zavisnosti od Rusije.
Dok bi priznanje moglo izazvati nelagodu u zapadnim prijestonicama, Jermenija je dobila određenu zaštitu činjenicom da su nekoliko drugih evropskih zemalja — Irska, Norveška, Slovenija i Španija — takođe nedavno priznale palestinsku državu.
Ti raniji potezi "minimizirali su bilo kakvu naknadnu jermensku diplomatsku ranjivost ili izolaciju," rekao je analitičar Giragosian.
Reakcija Azerbejdžana
Prigrljivanje Palestine od strane Jermenije je dovelo Azerbejdžan u defanzivu, pa je njegova bliskoistočna ravnoteža postala još teža za održavanje.
Priznanje Jerevana je dobilo rijetku pohvalu iz Turske, jednog od najistaknutijih šampiona Palestinaca i najbližeg saveznika Azerbejdžana.
Takođe je istaknuto kako je Palestina postala još jedan faktor u azerbejdžansko-turskim odnosima. Pro-palestinski demonstranti u Turskoj su ciljano napali kancelariju azerbejdžanske državne naftne kompanije SOCAR.
Azerbejdžanski predsjednik Ilham Aliyev (desno) sa svojim izraelskim kolegom Isaacom Herzogom u Bakuu u maju 2023.
I nakon nedavnog sastanka lidera dvije zemlje, u sažetku sastanka predsjednika Turske Redžepa Tajipa Erdogana navedeno je da je razgovarao o "izraelskoj agresiji u Gazi" sa Alijevim.
Azerbejdžanski sažetak istog sastanka upadljivo nije spomenuo Bliski istok.
Odgovor zvaničnog Bakua i provladinih medija na potez Jermenije da prizna Palestinu kao državu bio je prigušen.
"Generalno, Azerbejdžan se našao u prilično neugodnoj poziciji" održavajući bliske veze sa Izraelom dok navigira globalnim reakcijama na izraelsku ofanzivu u Gazi, rekao je Šujat Ahmadzada, nezavisni analitičar sa sjedištem u Bakuu.
Prema njegovim riječima, izraelska ofanziva u Gazi prouzrokovala je među običnim Azerbejdžancima prelazak sa generalno pro-izraelskog stava na više simpatija prema Palestincima.
Iako nema podataka na tu temu, "lično sam svedočio kako su obično pro-izraelski ljudi u Azerbejdžanu otvoreno postali anti-izraelski nastrojeni tokom poslednjih mjeseci", rekao je.
"Teško da iko sada otvoreno podržava Izrael".
U toj osetljivoj sredini, "mislim da je najbolja strategija ublažavanja [za azerbejdžanske vlasti] da samo ostanu tihi i ne izazivaju puno pažnje", rekao je Ahmadzada.