Haški tribunal je sa završetkom rada za sobom ostavio ogromnu građu. I ona bi trebalo da bude početak, a ne kraj priče o prošlosti.
"Umesto toga, danas u Srbiji imamo opšti povratak ljudi koji su učestvovali u činjenju masovnih zločina, povratak čak i haških osuđenika na javne funkcije, instaliranje tih ljudi kao moralnih autoriteta ovog društva. Taj kancer nas polako jede i ovo će trajati. Ako se ne desi nešto neočekivano, ova društva će se polako pripremati za nove sukobe koje bi lako mogla da povede generacija koja se samog sukoba ne seća i koja nema to iskustvo, ali ima sve te informacije katastrofalne pouzdanosti."
Upozorava na to Nemanja Stjepanović iz Fonda za humanitarno pravo, opisujući situaciju u Srbiji 20 godina nakon rata i zločina snaga srpske vojske i policije nad albanskim stanovništvom na Kosovu.
Tokom sukoba 1998. i 1999. godine ubijeno je, prema podacima Fonda, 10.500 Albanaca, od čega 8.700 civila. Najveći broj stradao je tokom NATO intervencije od strane srpske vojske i policije, sa ciljem da se, kako je to kroz presude utvrdio i Haški tribunal, ostvari puna kontrola Srbije nad Kosovom.
Uz mapu Kosova, sela i gradove kojima su 1998. i 1999. harale snage srpske vojske i policije pod komandom tadašnjeg predsednika SRJ Slobodana Miloševića, Stjepanović je započeo javni čas – hronološki prikaz zločina nad albanskim stanovništvom, u okviru interaktivne izložbe "Slučaj Kosovo 1998-1999." u beogradskom Centru za kulturnu dekontaminaciju.
Govoreći o razvoju krize na Kosovu, i o tome kako je vlast u Srbiji ojačala Oslobodilačku vojsku Kosova (OVK), Stjepanović najpre podvlači da, suprotno većinskom shvatanju u Srbiji, sukob na Kosovu nije počeo "tek tako".
"Mi smo ovde skloni da stvari tumačimo baš na takav način, da je odjednom počelo NATO bombardovanje zato što se svetska politika okrenula protiv Srba", kaže Stjepanović.
Stjepanović: U Srbiji imamo opšti povratak ljudi koji su učestvovali u činjenju masovnih zločina
Dolaskom Miloševića na vlast, diskriminacija nad kosovskim Albancima sve je veća i kulminiraće sukobima koji počinju u proleće 1998. godine. Tadašnji britanski vojni ataše u Beogradu Džon Krosland svedočio je pred Haškim tribunalom o početku obračuna srpskih snaga sa OVK, koji je najpre imao i međunardnu podršku. Stjepanović citira deo Kroslandovog uvida koji je izneo pred Haškim sudom.
"Ako, međutim, sravnite pijacu, benzinske pumpe, useve i isterate celokupno stanovništvo iz nekog sela zato što se tu nalazi OVK, to baš i nije najbolji način da se zadobiju simpatije tog stanovništva."
Srpske snage krenule su najpre sa napadima na sela na zapadu Kosova, usledio je napad na selo Mališevo, koje je sravnjeno sa zemljom, a 30 hiljada albanskih stanovnika napustilo je taj region, navodi Stjepanović. U napadu na selo Donje Prekaze, 5. marta 1998. godine, u obračunu sa grupom Adema Jašarija (komandanta OVK-a) na njegovom imanju ubijeni su svi članovi porodice, uključujući i žene i decu.
Posle ovih i drugih zločina reaguje međunarodna zajednica koja je primorala Miloševića da potpiše oktobarski sporazum (nakon višednevnih razgovora sa američkim izaslanikom Ričardom Holbrukom sklopljen je sporazum o mirnom rešavanju kosovske krize). Uprkos tome, srpska vojska i policija vraćali su se na Kosovo. Ponovo se događaju incidenti, među kojima i onaj u selu Račak, 15 januara 1999. godine, kada je ubijeno 45 ljudi, navodi Stjepanović.
"Taj incident se sa srpske strane uzima praktično kao jedini razlog zbog kojeg je počela NATO intervencija. To je jedan on mitova na kojima mi gradimo sećanje na te događanje i unutar tog mita se govori o tome da su ubijeni isključivo pripadnici OVK, a da je to predstavljeno kao napad na civile i da je to navodno dokazano i u Haškom tribunalu, što je apsolutna neistina", podvlači on.
Do tog trenutka na Kosovu je, prema rečima Stjepanovića, već ubijeno 1 400 albanskih civila. S početkom NATO intervencije 24. marta 1999. godine, počinje kampanja proterivanja albanskog stanovništva od strane srpske vojske i policije. Prema presudama Haškog tribunala, prognano je između 700 i 800 hiljada civila. Svi napadi, kako je na osnovu sudskih procesa utvrđeno, odvijali su se po identičnom obrascu.
"Prvo bi vojska i policija opkolili sela, granatirali ih, ušli unutra, spalili kuće i uništili imovinu kosovskih Albanaca. Ljudi su tada bili isterani iz kuća, zlostavljani, opljačkani. Ili su svi proterani ili su muškarci bili odvajani od žena i dece i onda streljani u nizu masovnih ubistava koja su se u tom periodu desila na Kosovu", kaže Stjepanović.
Najveće se dogodilo krajem aprila 1999. godine u operaciji u selima oko Đakovice, u kojoj je ubijeno 350 ljudi. U Suvoj Reci je 26. marta iste godine ubijeno 49 članova porodice Beriša, uglavnom žena i dece, u Izbici je ubijenoviše od 130 ljudi, u Maloj Kruši 111 muškaraca. Većinu ovih zločina preživela je bar jedna žrtva, koja je kasnije o tome svedočila. Obrazac napada i zločina naveo sudsko veće Haškog tribunala na zaključak da je postojao plan da se to uradi, navodi Stjepanović.
Vaš browser nepodržava HTML5
Hag nakon kraja
Iz Haga već u martu 1999. ka Beogradu stižu upozorenja da će Tribunal istraživati sva kršenja ljudskih prava i zločine na Kosovu. Pred Tribunalom je utvrđeno da je istog tog meseca u biblioteci Belog dvora kod Miloševića održan sastanak, gde je predsednik SRJ izdao naređenje da se leševi kosovskih Albanaca sa mesta zločina premesete u Srbiju.
"U dokaze haških predmeta ušla je i beležnica iz maja 1999. godine sa jednog sastanka, opet održanog kod Slobodana Miloševića. Beležnica je pripadala tadašnjem pomoćniku ministra policije Obradu Stevanoviću koji je u tu svoju svesku zapisao - predsednik: nema leša, nema zločina", rekao je Stjepanović.
Fond za humanitarno pravo identifikovao je 110 imena, prevashodno iz policije, koji su učestvovali u operacijama premeštanja tela i prikrivanja zločina. Niko do danas nije odgovarao. Naprotiv.
"Od tih 110 imena, mi smo proverili njihove biografije, većina je nakon učešća u ovoj operaciji ostala na svojim funkcijama, a neretko su i napredovali u službi", navodi Stjepanović.
U masovnim grobnicama u Srbiji pronađeno je ukupno 942 tela kosovskih Albanaca. Posle samo jednog meseca policijske istrage, nakon smene Miloševića, 2001. godine otkrivene su tri masovne grobnice – u Batajnici nadomak Beograda gde je ekshumirano 744 tela, u Petrovom Selu, u istočnoj Srbiji - 61 telo, pored jezera Perućac u zapadnoj Srbiji – 84 tela. U blizini granice sa Kosovom u selu Rudnica, trinaest godina kasnije otkrivena je masovna grobnica sa 53 tela.
Ova mesta do danas su neobeležena, a u Batajnici, na poligonu Specijalne antiterorističke jedinice MUP-a Srbije, mestu na kom je pronađena grobnica, i dalje se održavaju vežbe.