Posmrtni ostaci španskog diktatora Franciska Franka ekshumirani su danas iz mauzeleja u kom je bio sahranjen i premešteni na gradsko groblje u Madridu, 44 godine nakon što je preminuo.
Dugo očekivanim izmeštanjem ispunjeno je jedno od ključnih obećanja socijalističke Vlade, koja smatra da Španija ne bi trebalo da nastavi da glorifikuje fašistu koji je vladao zemljom skoro četiri decenije. Frankova porodica je neuspešno pokušala da ospori ovu odluku pred sudom.
Frankova era i dalje opterećuje špansko društvo, iako je u međuvremenu postalo demokratsko.
Eksumacija je obavljena u najužem krugu, uz prisustvo ministra pravde, eksperta za forenziku, sveštenika i 22 Frankova potomka. Medijima nije bio dozvoljen pristup.
Kako javljaju španski mediji, bagerom je podignuta nadgrobna betonska ploča teška 1.500 kilograma kojom je pokriven kovčeg, a kovčeg sa Frankovim telom premešten helikopterom na groblje. Ovaj poduhvat košta oko 63.000 evra.
Vaš browser nepodržava HTML5
Ekshumacija španskog diktatora
Posmrtni ostaci španskog diktatora su položeni na državnom groblju Er Pardo u grobnici pored njegove supruge. Porodici nije dozvoljeno da obavije njegov kovčeg španskom zastavom.
Prvobitno predviđena za jun 2018, ekshumacija je bila odložena zbog sudskih postupaka koje su pokrenuli Frankovi potomci. Vrhovni sud Španije je prošlog meseca odbacio žalbu Frankove porodice protiv ekshumacije, kao i predlog da njegovo telo bude premešteno u porodičnu kriptu u katedrali Almudena u centru grada, gde je sahranjena i njegova ćerka, ali se ni Vatikan nije sa tim složio.
Vlada smatra da bivši diktator ne bi trebalo da bude sahranjen na bilo kom mestu gde bi ga glorifikovali. Takođe, da postoji potencijalno bezbednosni problem ukoliko bi njegovi posmrtni ostaci bili položeni u katedrali.
Na groblju El Pardo, gde od četvrtka počiva Franko, sahranjeno je nekoliko španskih političara.
Sančez: Pobeda dostojanstva i španske demokratije
Frankovo balsamovano telo bilo je četiri decenije u velikoj "Dolini palih", mauzoleju 50 kilometara udaljenom od Madrida, u kom je sahranjeno 30.000 poginulih u Španskom građanskom ratu – sa obe strane. Hiljade poginulih pripadnika Republikanskog pokreta je sahranjeno na tom mestu bez saglasnosti njihovih porodica.
U sukobima od 1936. do 1939. Frankove nacionalističke snage su pobedile pristalice republikanske vlade. U gradnji ovog kompleksa su bili angažovani i politički zatvorenici, koje je Frankov režim osudio na prinudni rad, među njima i penzionisani istoričar Nikolas Sančez-Albornoc (93).
"To je trebalo odavno da se uradi. Čekali smo nekoliko decenija da se uklone Frankovi posmrtni ostaci iz ovog mauzoleja…koji je sramota za Španiju," ističe Abornoc.
Mauzolej je bio ključno mesto za okupljanje Frankovih pristalica i neka vrsta "svetilišta" za krajnju desnicu koja smatra da je njegova čvrsta ruka omogućila najduži period mira nakon viševekovne nestabilnosti kroz koju je Španija prolazila.
Prošle godine održani su protesti protiv ekshumacije Frankovih posmrtnih ostataka
Ultradesničarska partija Vox je kapitalizovala na frustracijama onih koji podržavaju Frankovo nasleđe, pa je prošla mnogo bolje nego što se očekivalo na parlamentarnim izborima u aprilu.
Socijalistička Vlada Pedra Sančeza želi da "Dolina palih" postane "mesto komemoracije, sećanja i odavanje počasti žrtvama rata". Stoga je za aktuelne vlasti u Madridu prisustvo Frankovih ostataka u ovom mauzoleju "uvreda za demokratiju".
"Ovo je velika pobeda za dostojanstvo, sećanje, pravdu i odštetu – stoga i za špansku demokratiju," kazao je Sančez o ovom istorijskom trenutku, samo dve nedelje uoči prevremenih parlamentarnih izbora.
"Moderna Španija je proizvod oprosta, ali ne može biti proizvod zaborava," dodao je premijer.
Frankov unuk: Ekshumacija zarad izbornih poena
Mesto na kome je Franko sahranjen decenijama izaziva žestoke debate u španskom društvu koje je podeljeno o pitanju ekshumacije posmrtnih ostataka nekadašnjeg diktatora.
Prema anketi lista El Mundo ovog meseca, 43 odsto građana podržava premeštanje Frankovog tela, 32 procenta je protiv, dok su ostali neodlučni.
Mnogi potomci Frankovih žrtava su zadovoljni zbog konačne ekshumacije.
"Apsurdna je ideja da ljudi, koje su ubile Frankove trupe, budu sahranjeni zajedno sa njim. Oni ga još slave kao da je bio spasilac Španije," kazala je za BBC Silvia Navaro, čiji je bliski rođak ubijen 1936.
Međutim, kritičari optužuju Vladu da je ovaj potez politički motivisan.
Mnogi potomci Frankovih žrtava su zadovoljni zbog konačne ekshumacije (Arhivska fotografija Franka)
Frankov unuk Francisko Franko Martinez-Bordiju kaže da je ljut na vladu, "jer kukavički iskopava leš u propagandne svrhe i sticanja političkog publiciteta kako bi dobila pregršt glasova na izborima."
I Sančezovi politički protivnici – i sa levice i desnice – optužili su ga da je ovo uradio u cilju sticanja političkih poena. Tako je Pablo Iglesias, lider levičarskog Podemosa izjavio da socijalistički premijer iskopava "Frankovu mumiju" da bi dobio glasove na izborima.
Frankova era i dalje opterećuje Španiju
Za razliku od Musolinijeve Italije i Hitlerove Nemačke, koje su poražene u Drugom svetskom ratu, španska tranzicija ka demokratiji nakon 1975. je bila postupna.
Iako je uspostavljeno demokratsko društvo, mnogi smatraju da se zemlja nikada nije suočila sa svojom fašističkom prošlošću. Ustanovljen je nepisani "pakt o zaboravu" tokom tranzicije, podseća BBC.
Zakon o amnestiji, koji je donet 1977. godine, onemogućavao je bilo kakvu krivičnu istragu o zbivanjima tokom Frankove vladavine. U međuvremenu, uklonjene su njegove statue i imena mnogih ulica su promenjena, kako bi se izbrisali znaci fašističke prošlosti.
Zakonom o istorijskom sećanju, koji je usvojila prethodna socijalistička vlada 2007. godine, priznate su žrtve rata sa obe strane i omogućena pomoć onima koji su propatili tokom Frankove diktature kao i njihovim porodicama.
Međutim, lociranje i ekshumacija na hiljade stradalih tokom Španskog građanskog rata su spori i izazivaju kontroverze. Još uvek nisu identifikovani posmrtni ostaci više od 100.000 lica stradalih tokom sukoba i kasnije Frankove diktature.
U Španskom građanskom ratu je ubijeno oko 500.000 ljudi.
Šehić: Španija ostala duboko podijeljena
Zijad Šehić, profesor historije novog vijeka i savremenog doba na Univerzitetu u Sarajevu, za Zašto? Radija Slobodna Evropa (RSE) kaže da je od Francove smrti 1975. godine do danas prošlo mnogo vremena, ali da su duboke razlike među ljudima u Španiji, kojom je Francov režim vladao nakon pobjede u Španskom građanskom ratu 1938. godine, i dalje ostale.
Šehić ističe da je Španski građanski rat bila "generalna proba za Drugi svjetski rat".
"Zna se kakva je bila historija Španije, u kojoj mjeri su Njemačka i Italija bile umiješane u taj rat i kakvo je to bilo mjerilo za tadašnje odnose u Evropi. Evropska politika od 1936. i 1937. pa do Minhenskog sporazuma 1938. je u velikoj mjeri popuštala", kazao je profesor Šehić za Zašto Radija Slobodna Evropa.
Španski građanski rat bio je generalna proba za Drugi svjetski rat
Dodao je da su Adolf Hitler i Benito Mussolini upravo na sastanku u Minhenu krajem septembra 1938. godine dobili suglasnost Evrope na sastanku četiri predstavnika - francuskog premijera Edouarda Daladiera, britanskog premijera Nevilla Chamberlaina te Hitlera i Mussolinija - o tome šta će se ubuduće u Evropi dešavati.
"Jedna od njih, osnovna, je bila komadanje Čehoslovačke. I to je upravo period kad se dešavaju ove najznačajnije promjene.
Prije toga imali smo promjene u Austriji. Zatim će uskoro krenuti i ovaj tok historije koji će se, eto, na neki način označiti 1938. godine namjerom da se Čehoslovačka kao država uništi.
Tako da o tim stvarima može se jako puno pričati, ali na neki način vezati ga za Španiju", kazao je profesor Šehić i ponovio da su "Njemačka i Italija u Španiji jednostavno izvršile probu svojih vojnih potencijala u slučaju budućeg sukoba".
Španski 'pakt o zaboravu'
Što se tiče "pakta o zaboravu" koji je bio na snazi u Španiji nakon Francove smrti, ovaj sarajevski univerzitetski profesor historije smatra da se on može možda objasniti i mentalitetom tamošnjih ljudi, ali i dubokih razlika koje postoje među njima.
Profesor Šehić podsjeća da je sve do Francove smrti Španija bila izolirana zemlja.
"Promjene tog sistema će doći nakon Francove smrti i zahvaljujući, prije svega, Sjedinjenim Američkim Državama. Krenut će razvoj turizma, otvaranje Španije prema svijetu. Dugo vremena je trebalo proći da se jedan sistem promijeni", kazao je profesor Šehić za Radio Slobodna Evropa. Smatra i da je ovo što se danas dešava u Španiji odraz toga.
"To pokazuje i veliku unutrašnjopolitičku nestabilnost Španije, posebno između Katalonije i centralne vlade. Šta će se u budućnosti dešavati, možemo samo nagađati", kazao je profesor Šehić.
Španski borci iz Jugoslavije i ustaški poglavnici u Španiji
On podsjeća i na to da se u Španskom građanskom ratu na strani protiv Franca borilo i oko 1.200 boraca s područja bivše Jugoslavije.
No, u Španiji su se nakon Drugoga svjetskog rata, između ostalih, krili i ustaški poglavnik Ante Pavelić i Maks Luburić, komandant logora Jasenovac.
- RSE specijal: Jasenovac, sjećanje s rizikom
Pavelić je sahranjen u Madridu, a Luburić u Valenciji, a mediji su spominjali da nova španska vlada želi izmjestiti i njihove posmrtne ostatke u zemlje iz kojih su došli i time spriječiti odavanje počasti zločincima od strane desničara u toj zemlji.
Pavelić je rođen selu Bradina kod Konjica, a Luburić u selu Humac kod Ljubuškog te je pitanje bi li oni, ako do toga dođe, bili vraćeni u BiH ili u Hrvatsku. Profesor Šehić smatra da ih vlast u Hrvatskoj ne bi prihvatila, a posebno ne vjeruje da je moguća njihova rehabilitacija.
Ako Španija ekshumira i Pavelića, Hrvatska ga neće prihvatiti
"Prije nekoliko godina sam govorio o rehabilitaciji Draže Mihailovića u Srbiji. Tad sam rekao da to Hrvatska ne bi nikad dozvolila. Prije svega, ona je članica Evropske unije, živi po tim principima koji su čvrsto utemeljeni i ta rehabilitacija bi značila jedan veliki poraz. I zbog toga sam rekao da ne vjerujem da je to uopšte moguće", kazao je za Zašto Radija Slobodna Evropa Zijad Šehić, profesor historije novog vijeka i savremenog doba na Univerzitetu u Sarajevu.