Glavne odlike prijevremenih parlamentarnih izbora u Španiji, zakazanih za 28.april, jesu oštra polarizacija i jačanje populističkih desničarskih snaga, što je između ostalog posljedica sličnih dešavanja u drugim evropskim zemljama, pišu svjetski mediji i dodaju kako, unatoč svemu, nijedan izborni scenarij ne bi trebao značiti povratak Španije u ekonomsku nestabilnost.
Polarizacija i rizik od populizma
Četiri decenije nakon Franciska Franka (Francisco Franko) i narastajuće ogorčenosti u Kataloniji, dvopartijski sistem Madrida se raspao, ocjenjuje Fajnenšl tajms (The Financial Times), ističući kako prijevremeni izbori u Španiji naglašavaju problem njihove oštre polarizacije.
Španija se ovog mjeseca suočava s najširom izbornom utrkom od obnove demokratije nakon smrti Franka 1975. i postepenog ukidanja njegove diktature. Ponosna moderna evropska zemlja, od vremena kada je zatvorila poglavlje započeto pobjedom fašista nad Španskom Republikom u građanskom ratu 1936.-1939, Španija rizikuje pridruživanje struji desnog populizma koji je sada raširen širom EU i Zapada, ukazuje list.
Prijevremeni opšti izbori 28. aprila bili su podstaknuti padom manjinske vlade Pedra Sančesa (Sánchez) predvođene Španskom socijalističkom radničkom partijom, a koja je trajala jedva devet mjeseci nakon rušenja vlade desnog centra Marijana Rahoja (Mariano Rajoy) i njegove Narodne partije (PP), oborene višestranačkim glasanjem u parlamentu u junu prošle godine, nakon jednog od korupcijskih skandala.
Usred hiperbola, histerije i klevete, političari kopaju "rovove" kako bi bacali optužbe jedni na druge, ocjenjuje Fanenšl tajms i dodaje da, dok se politički spektar fragmentira, ankete s početka kampanje pokazuju da je najveća izborna jedinica ona koja "ne zna" za koga će glasati i čini je do 40 posto biračkog tijela.
Sadašnje visoke tenzije tiču se: porasta španskog nacionalizma kao odgovor katalonskim separatistima i njihov propali pokušaj odcjepljenja od Španije; posljedično učvršćivanje desnog sentimenta koji Socijalističku partiju smatra uzurpatorom jer je na vlast došla uz pomoć katalonskih parlamentarnih zastupnika a ne pobjedom na izborima; i neobuzdana borba na desnoj strani, gdje se Narodna partija, pod novim rukovodstvom, plaši liberalno desnog centra – partije Građani (Ciudadanos), dok su se obje te partije okrenule u odbranu protiv Voksa (Vox), partije krajnjeg desnice.
Tri partije desnice se takmiče da dokažu ko može biti najviše ratoboran prema nacionalizmima manjina – što je najveći problem desnog populizma u Španiji, a ne imigracija kao u ostatku Evrope, ističe Fajnenšl tajms.
Plemenita umjetnost koaliranja
Španija posmatra opšte izbore 28. aprila kao neku vrstu druge demokratske tranzicije, nakon decenije recesije koja je ostavila dugotrajne ožiljke u obliku nezaposlenosti i nejednakosti. Postoji i najveća politička kriza u posljednjih 40 godina s Katalonijom - kao i novi i nesavršeni petostranački partijski sistem koji će okrenuti parlament na glavu, piše madridski Pais (El Pais).
Mladi španski lideri - svi su rođeni nakon 1972. - odlučili su se za konfrontacijski ton koji komplikuje postizborne saveze, ocjenjuje Pais i dodaje da ulcerozna atmosfera takođe otežava održavanje dalekosežnih rasprava: pored zvučnih ujeda koji se pojavljuju u glavnim ulogama, teško da je iko ima jasan stav o glavnim pitanjima koja vode evropskoj agendi, od Brexita do imigracije ili budućnosti evra.
Neki izvori u Evropskoj uniji upozoravaju na negativne posljedice produženja političke nestabilnosti u Španiji. "Brisel se nada vladi sa stabilnom parlamentarnom većinom koja će moći da progura budžet i stane na kraj svim kolebanjima koja su vladala od 2015. godine", rekao je visoki evropski zvaničnik za Pais, dodajući kako je "ekonomski učinak je najbolja vijest iz Španije posljednjih godina, ali španska politika ne može nastaviti da se spotiče".
Iako Španija nije problem za Brisel, koji se bavi Brexitom, izborima za EU, i ima Italiju kao glavni izvor glavobolja u južnoj Evropi, ukazuje Pais, postoji određena zabrinutost zbog pitanja kao što su dolazak velikog broja migranata preko zapadnog Mediterana i slab doprinos Španije glavnim debatama o budućnosti eura.
Španija, jedna od najvećih ekonomija u Evropi, ostaje jedina država članica koja je u stanju da održi korak s francusko-njemačkom osovinom, navodi Pais i dodaje kako će radi toga morati naučiti plemenitu umjetnost izgradnje koalicija, bilo na holandski način (s nekoliko stranaka) ili na način na koji su to učinili u Portugalu, gdje postoji konzervativni predsjednik na čelu s ljevičarskom upravom.
Desnica oštro u desno
Novi lider Narodne partije Pablo Kasado (Casado), koji je došao na čelo te stranke poslije odlaska bivšeg premijera Rahoja, napravio je oštar zaokret u desno, predstavljajući sebe kao jedinu alternativu socijalističkom premijeru Sančesu - kojeg opisuje kao prijetnju po zemlju, kriminalca, izdajicu i prijatelja terorista i pučista, ocjenjuje portal Politiko (Politico).
Kasado, koji je s 38 godina najmlađi među liderima pet najvećih partija, flertuje s nacionalističkom retorikom kulturnog rata za koju neki kažu da je više u skladu s populističkim talasom u svijetu nego s opreznim pristupom njegovog prethodnika Rahoja. Unutar partije, ukazuje briselski portal, uzdigao je grupu mladih kadrova s dobrim razumijevanjem medija, sklonošću za ideološke borbe i političku nekorektnost do najviših nivoa organizacije, što je također u kontrastu s birokratskim profilima njegovog prethodnika.
Iako je zaoštrio retoriku po mnogim pitanjima - neograničena direktna uprava Madrida u Kataloniji, ograničenje abortusa ili tvrđa politika prema migrantima - neke Kasadove promjene su tek retoričke, ocjenjuje Politiko, pošto se u izbornom programu Narodne partije ne spominje riječ "abortus", nema radikalnih prijedloga protiv imigracije, dok je otvoreno tumačenje hoće li Madrid odmah uvesti direktnu upravu u Kataloniji.
Uzevši sve zajedno, međutim, Kasadovo repozicioniranje Narodne partije se svodi na konzervativnu revoluciju, ističe Politiko i prenosi ocjene da je stranku doveo na raskrsnicu odakle bi mogao da je odvede na stazu od tradicionalne konzervativne partije do populističke desničarske snage. Portal ukazuje i na ocjene da su na Kasada utjecala dešavanja u drugim zemljama poput Italije, Francuske, Mađarske, Austrije, SAD i Brazila.
S druge strane, piše Politiko, Kasadov desničarski zaokret, uz činjenicu da su Narodna partija i Građani smijenili vladajuće socijaliste u Andaluziji uz podršku Voksa u decembru i obećali da će uraditi to i na nacionalnom nivou, omogućilo je Sančesu da se predstavi kao jedini umjereni izbor.
Najmoćniji socijaldemokratski lider u Evropi?
Španski socijalisti će pobijediti na prijevremenim opštim izborima, ali će se boriti da formiraju vladu, predviđa Ekonomist (The Economist), ističući kako istraživanja javnog mnijenja pokazuju da će - na trećim opštim izborima u nešto više od tri godine – Socijalisti, po prvi put od 2008. godine, biti najveća stranka u zemlji.
Iako ankete predviđaju da bi Socijalisti mogli osvojiti dodatnih 50 uz sadašnjih 84 mjesta u Kongresu koji broj 350 poslanika, to bi i dalje ostavilo lidera te partije Pedra Sančesa bez većine zbog izuzetno fragmentirane i fluidne političke scene, dodaje časopis.
Do 2015. godine, Socijalisti i Narodna partija su se izmjenjivali na vlasti, ponekad se oslanjajući na katalonske i baskijske nacionaliste kako bi imali parlamentarnu većinu. Međutim, nezadovoljstvo ekonomskim padom nakon 2007. godine pokrenulo je dvije nove stranke - Podemos na krajnjoj lijevoj strani (koja je bila partner socijalistima u odlazećoj vladi) i Građane, izvorno u liberalnom centru. Pad je također bio faktor u zagovaranju nezavisnosti katalonskih nacionalista, što je kulminiralo neustavnim referendumom u oktobru 2017, što je na koncu podstaklo brz rast Voksa – partije koja je, ističe Ekonomist, potkopala tvrdnje da je Franko odvratio Španiju od krajnje desničarskog nacionalizma.
Suprotno tvrdnjama desnice, ukazuje Ekonomist, Sančes smatra da su Španci manje ljuti i paranoični, insistira na razgovorima s katalonskim separatistima samo u okviru parametara ustava, ističući da neće priznati referendum o nezavisnosti, te predlaže ustavni amandman kojim bi se "razjasnilo" raspodjela ovlaštenja između centra i regiona.
Ako pobijedi, Sančes će se pojaviti kao najmoćniji socijaldemokratski lider u Evropi, smatra Hoe Ignjasio Toreblanka (José Ignacio Torreblanca) iz Evropskog savjeta za vanjske odnose, prenosi Ekonomist i zaključuje da će Sančez, koji se pokazao kao borac, sada možda morati da bude iscjelitelj.
Kraj ekonomske nestabilnosti
Za one koji su uznemireni okretanjem Evrope ka populizmu, Madrid je daleko od toga da krene putem Rima, a kamoli Budimpešte ili Varšave. Glavne partije ostaju čvrsto na čelu, što znači da naredna vlada vjerovatno neće biti previše različita od dosadašnje, napisao je Ferdinando Đulijano (Giugliano), kolumnista Blumberga (The Bloomberg) naglasivši kako sve ukazuje na to da je španska ekonomija, unatoč svemu, izdržala nestabilnost.
Postoje tri moguća ishoda za ove izbore i nijedna se ne čini posebno alarmantnom, ocjenjuje Đulijano. Prvi je pobjeda vladajuće Socijalističke partije, koja je visoko u anketama, oko 30 posto, koja bi mogla formirati koaliciju uz podršku Podemosa i nekih regionalnih stranaka. Alternativno, Pedro Sančes, šef stranke, mogao bi se okrenuti prema centru i pokušati formirati savez s Građanima, iako je njihov vođa Albert Rivera to odbacio.
Druga mogućnost je desničarska vlada koju su formirali Narodna stranka i Građani uz podršku Voksa - kao u Andaluziji, što prema ocjeni Blumberga, ne bi bila katastrofa za špansku ekonomiju. Skoro sigurno bi se bavili nižim porezima, finansiranim putem smanjene potrošnje, navodi Đulijano i dodaje kako to nije isto što i desničarska Liga u Italiji - koja želi "jedinstveni porez", ali nije voljna da napravi rezove za plaćanje.
Treći potencijalni ishod je da je politička fragmentacija prevelika da bi omogućila stvaranje vlade što bi značilo povratak na birališta, možda već na jesen.
Očigledno bi bilo daleko bolje za glavne kandidate da naprave kompromisni program koji će podržati oporavak zemlje, koji je iako usporen i dalje snažan. Ipak, ekonomija se pokazala otpornom na odsustvo jake vlade, napisao je kolumnista Blumberga, ocjenjujući kako nakon drame koja je zahvatila južnu Evropu u ovoj deceniji, uključujući i katalonsku krizu, Španija i dalje izgleda relativno neuzbudljivo – što je, prema njegovim riječima, kompliment.