Priredio: Dragan Štavljanin
“Islamska država” nije država ali njena tvrdnja da jesteima dalekosežne posledice od Ukrajine do Južnog kineskog mora i predstavlja izazov za međunarodnu stabilnost koji može potrajati i nakon njenog nestanka, piše u “Nju Ripablik” (New Republic) Tomas (Thomas) Grant, analitičar Volfson koledža (Wolfson College) na Univerzitetu Kejmbridž (Cambridge).
Američki državni sekretar Džon Keri (John Kerry) rekao je saveznicima prošle sedmice da je “’Islamska država’ država koliko sam i ja helikopter.”
Keri je u pravu, jer je time naglasio važnost preispitivanja imena polovine terorističkih grupa. Međutim, da bi se shvatila ozbiljnost pretnje koju predstavlja “Islamska država”, valja se prisetiti ključnih međunarodnih principa za formiranje države, zašto pojedini entiteti nisu prihvaćeni kao države iako liče na nju i zbog čega je – osim srednjevekovne vizije društva – stav “Islamske države” tako radikalan.
“Islamska država” u izvesnom smislu podseća na državu. Ima administrativni aparat, oružane snage i kontroliše određenu teritoriju, resurse i stanovništvo. Grupe koje ne kontroliše teritoriju i stanovništvo nisu uspele da formiraju državu – Tamil, Čečeniju ili Bijafru. Iako su jedno vreme bili ozbiljna pretnja državama od kojih su hteli da se odvoje, na kraju su poraženi.
Postoji na prvi pogled paradoks kada neki entitet upostavi dugotrajnu kontrolu na delu teritorije i prekine svaki kontakt sa državom kojoj je ranije pripadao, ali ipak nije uspeo da se konstituiše kao država. Severni Kipar je proglasio nezavisnost 1983. i do dana današnjeg je izvan efektivne kontrole Republike Kipar. Međutim, niko ga nije priznao osim Turske.
Rodezija – jedini entitet osim američkih kolonija koji se jednostrano otcepio od britanske imperije – proglasila je nezavisnost 1965. ali dok je postojala do 1979. niko je nije priznao kao državu.
“Islamska država”, kao i mnogi drugi pretedenti da formiraju državu, svakako je činjenica na terenu. Međutim, to faktičko stanje kao i sama tvrdnja da je država ne čini je nužno državom.
Važno je i poštovanje međunarodnih pravnih normi. Entitet koji nastoji da postane država upotrebom nasilja protiv postojeće države ne može biti prihvaćen u međunarodnom poretku.
To je bio problem sa Severnim Kiprom koji se odvojo od Kipra nakon invazije Turske na ovo ostrvo. Isti kriterijum važi i za “državu” Krim koja je trajala pet dana (pre nego što je pripojena Rusiji), navodno se odvojivši od Ukrajine.
Takođe, međunarodni sistem nakon 1945. ne priznaje nove aspirante kao države koji drastično krše ljudska prava na teritoriji koju kontrolišu.
To je bio problem sa Rodezijom. Vladajući belci, koji su bili manjina, nametnuli su režim aparthejda kao razlog uspostavljanja njihove navodne države.
Čelnici “Islamske države” vladaju ne poštujući bilo koji moderni zakon. Drastično kršenje ljudskih prava je neodvojivo od njihovog shvatanja karaktera države koju su proglasili. Zbog toga međunarodna zajednica odbacuje njihov zahtev za formiranjem države.
Postoji još jedan razlog zbog kojih su težnje “Islamske države” neprihvatljive. Pored surovih postupaka protiv stanovništva na teritoriji kojom trenutno vlada, “Islamska država” teži ne samo da postane država već i da eliminiše druge države, ako ne sve, onda u islamskom svetu.
Bez obzira na kapacitete, težnja “Islamske države” da ukloni postojeće države i uspostavljene granice među njima može se svuda negativno odraziti. Nakon viševekovne prakse u kojoj je rat bio zakonito sredstvo da se osvoje nove teritorije, države su se nakon 1945. saglasile da to više ne može biti prihvatljiv metod.
U međunarodnom poretku je od tada bilo više kriznih situacija i promašaja, ali jedan od ključnih uspeha je bio ustanovljavanje pomenutog principa kojim su uglavnom izbegnuti ratovi za teritorije, pre svega oružani sukob velikih sila.
“Islamska država” krši osnovne norme međunarodnog prava, uključujući princip o nepovredivosti granica osim ako se države ne saglase o njihovoj promeni.
Opasnost predstavlja to što zahtev “Islamske države” nije usamljen. Drugi akteri, takođe, dovode u pitanje postojeći međunarodni poredak.
Kina pojačava vojno prisustvo na spornim ostrvima, čime se umanje šansa za sporazumno rešenje.
Rusija koristi silu da zauzme delove teritorije Ukrajine. U slučaju Kine i Rusije radi se o pravim državama a ne aspirantima. One time stvaraju veoma opasan presedan da se oružjem mogu rešavati teritorijalni sporovi.
Međunarodno pravo ne može prihvatiti državu koja je stvorena upotrebom sile, jer, u suprotnom, ne bi opstalo. Takođe, srednjovekovni pogled “Islamske države” na društvo je presedan koji nijedna država ne bi sledila. Međutim, politika “Islamske države koja odbacuje miroljubiv, na sporazumu uspostavljeni sistem država i granica među njima, očito je privlačan nekim akterima. Stoga, uprkos činjenici da je razlika između “Islamske države” i prave države očigledna kao i razlika između Džona Kerija i helikoptera – ona se mora stalno naglašavati.