Gost intervjua je docent na FDU Cetinje i direktor CNP, Janko Ljumović, koji govori o uticaju ekonomske krize na kulturu
Ljumović: Mislim da ne možemo govoriti o nekom većem uticaju koji je pogodio kulturni sektor. To je zbog toga što način funkcionisanja i sistem finansiranja, koji je u programskom pogledu posljednjih godina bio vrlo minimalan, nije mogao direktnije da utiče na ono što jeste ili bi trebao biti osnovni sadržaj kulturnog sistema, a to je program. Ova godina je donijela čak i neke pomake jer je sam finansijski okvir funkcionisanja kulturnog sistema bio u ovoj godini dosta povećan u odnosu na protekle godine, kako u projektnom smislu, tako i u institucionalnom. Ne možemo govoriti o nekoj većoj ili ozbiljnijoj krizi. Upravo ta dugogodišnja kriza je, zbog minimalnog procenta programskog novca koji funkcioniše u domenu institucija kulture i uopšte kulturnog sistema, možda i jedna specifična situacija, ili čak višegodišnji paradoks crnogorskog kulturnog sistema.
Ljumović: Nedostatak novca jeste jedan neregulisan sistem finansiranja koji dominantno počiva na jednom izvoru. Jedan izvor finansiranja, konkretno u Budvi, je nešto što lišava neku manifestaciju ili festival drugih izvora finansiranja. U Crnoj Gori je prisutna praksa jednog izvora finansiranja i ne postoji finansiranje u kojem bi neki drugi akteri bili prisutni. Postoji jedno prilično odsustvo sponzora - novca koji potiče od biznis sektora. To sve je jedan okvir koji treba da nam pokaže koliko budućnost ili održivost kulturnog sistema mora zapravo počivati na tom različitom izvoru finansiranja, koji treba dovesti do udruživanja sredstava.
Grad Teatar, koji se naslanja na opštinski budžet, imao je problem jer je opština imala problem svog budžeta. Taj direktni link pokazuje neku nemoć ili nemogućnost da se finansira jedan festival. Naravno da novac određuje i sam program ili sadržaj. Sudeći po komentarima ljudi iz Grada Teatra, oni su ipak uspjeli da ostvare programske sadržaje koji su bili relevantni, ali to otvara neke druge probleme, druge sadržaje i aspekte pojedinačnog festivala.
Zanimljiv je primjer KotorArta koji je od ove godine objedinio neke segmente koji su u Kotoru postojali i dao jedan novi sadržaj pozorišnih premijera. Taj primjer govori da je udruživanjem sredstava opštine i države napravljen pomak ka većem broju izvora finansiranja. To je nešto što se pokazalo kao moguće, pa čak i ako govorimo o državi. To je novac, projekt ili program koji je dodatno finansiran u odnosu na neki ukupni opredijeljeni budžet za kulturu. Kultura je nešto što postavlja neku odgovornost, gdje se svi moramo boriti i izboriti, ne samo za sigurne izvore finansiranja, već za finansiranje koje pretpostavlja neku novu projektnu logiku, a onda je to itekako u funkciji programa i svih profesionalnih umjetničkih standarda. Profilacija festivala, ili neke druge institucije, treba da bude označitelj nekih vrhunskih vrijednosti, a ne samo neke redovne situacije izvođačkih umjetnosti, ili neke prezentacije koja možda i nema neki određeni koncept.
Ljumović: To je definitivno veliki problem. U Kotoru do sada taj problem nije postojao jer se opština, sa svim svojim službama koje mogu da regulišu taj stepen buke, obezbjedila uslove da se grad sa tim izbori u tom kulturnom pogledu ili profilaciji. Budva taj problem ima, a to je sukob različitih koncepata zabave u odnosu na neki umjetnički sadržaj, koji definitivno mora imati pristojnu tišinu, u kojoj se može odvijati određeni događaj. Upravo ako profilišete grad kroz jedan kulturni identitet, morate mu dati mehanizme koji će to obezbjediti. To može dovesti do konflikta i možete imati sukob između grupe ljudi koji su na određenoj destinaciji radi zabave, u odnosu na definitivnu manjinu koja predstavlja publiku kulturnih događaja.
To su stvari koje ne treba sukobiti, već posegnuti za standardima koji su dio nekog opšteg utiska ili potrebe za stepenom ili količinom buke. Buka nije problem samo umjetnicima, već i svakom građaninu i svakom turisti. To je možda i neka druga tema, u kojoj su ključni scenski prostori, gdje se umjetnost na otvorenom dešava i može desiti.
Budva ima taj problem. Neki scenski prostori koje je Grad Teatar osvojio godinama svog postojanja, ili neki lokaliteti koji su bili njegovo značenje, više ne postoje upravo zbog nekog drugog koncepta koji je prevagnuo.
Ljumović: Svi ćemo biti suočeni sa novcem koji je preostao i koji u odnosu na rebalans može da definiše neku platformu kojom ćemo mi svi završiti godinu za nama. Ostatak godine mislim da će biti najkvalitetniji upravo kroz prizmu te činjenice i tog smanjenog budžeta. Mi treba da se suočimo sa konceptom djelovanja u kome definitivno mora doći do racionalizacije inovacije u sistemu kulture i ustanovama kulture.
Manjak programskog novca, u odnosu na sve duge troškove koje institucije kulture imaju - višak zaposlenih i neregulisan sistem neke radne kulture u kojoj ustanove funkcionišu - je opet veliki novac, a mi se ne pitamo zašto trošimo taj novac za neproduktivan rad i za neke druge socijalne aspekte koje ne treba na taj način regulisati. Sistem kulture i kultura moraju biti oslobođeni socijalne dimenzije. Kulturni sistem i institucije moraju kroz finansijsku krizu i kroz njene realne efekte da se suoče sa tim da li je to stanje održivo.
RSE: Ljeto je vrijeme festivala, a neki od najznačajnijih su ove godine ipak imali velikih problema. Koliko je nedostatak novca uticao na kvalitet i selekciju onoga što je prikazano publici na primorju?
Ljumović: Nedostatak novca jeste jedan neregulisan sistem finansiranja koji dominantno počiva na jednom izvoru. Jedan izvor finansiranja, konkretno u Budvi, je nešto što lišava neku manifestaciju ili festival drugih izvora finansiranja. U Crnoj Gori je prisutna praksa jednog izvora finansiranja i ne postoji finansiranje u kojem bi neki drugi akteri bili prisutni. Postoji jedno prilično odsustvo sponzora - novca koji potiče od biznis sektora. To sve je jedan okvir koji treba da nam pokaže koliko budućnost ili održivost kulturnog sistema mora zapravo počivati na tom različitom izvoru finansiranja, koji treba dovesti do udruživanja sredstava.
Grad Teatar, koji se naslanja na opštinski budžet, imao je problem jer je opština imala problem svog budžeta. Taj direktni link pokazuje neku nemoć ili nemogućnost da se finansira jedan festival. Naravno da novac određuje i sam program ili sadržaj. Sudeći po komentarima ljudi iz Grada Teatra, oni su ipak uspjeli da ostvare programske sadržaje koji su bili relevantni, ali to otvara neke druge probleme, druge sadržaje i aspekte pojedinačnog festivala.
Zanimljiv je primjer KotorArta koji je od ove godine objedinio neke segmente koji su u Kotoru postojali i dao jedan novi sadržaj pozorišnih premijera. Taj primjer govori da je udruživanjem sredstava opštine i države napravljen pomak ka većem broju izvora finansiranja. To je nešto što se pokazalo kao moguće, pa čak i ako govorimo o državi. To je novac, projekt ili program koji je dodatno finansiran u odnosu na neki ukupni opredijeljeni budžet za kulturu. Kultura je nešto što postavlja neku odgovornost, gdje se svi moramo boriti i izboriti, ne samo za sigurne izvore finansiranja, već za finansiranje koje pretpostavlja neku novu projektnu logiku, a onda je to itekako u funkciji programa i svih profesionalnih umjetničkih standarda. Profilacija festivala, ili neke druge institucije, treba da bude označitelj nekih vrhunskih vrijednosti, a ne samo neke redovne situacije izvođačkih umjetnosti, ili neke prezentacije koja možda i nema neki određeni koncept.
RSE: Kažu da na crnogorskom primorju buka i turbo folk tjeraju pozorište i kulturu na gradsku periferiju?
Ljumović: To je definitivno veliki problem. U Kotoru do sada taj problem nije postojao jer se opština, sa svim svojim službama koje mogu da regulišu taj stepen buke, obezbjedila uslove da se grad sa tim izbori u tom kulturnom pogledu ili profilaciji. Budva taj problem ima, a to je sukob različitih koncepata zabave u odnosu na neki umjetnički sadržaj, koji definitivno mora imati pristojnu tišinu, u kojoj se može odvijati određeni događaj. Upravo ako profilišete grad kroz jedan kulturni identitet, morate mu dati mehanizme koji će to obezbjediti. To može dovesti do konflikta i možete imati sukob između grupe ljudi koji su na određenoj destinaciji radi zabave, u odnosu na definitivnu manjinu koja predstavlja publiku kulturnih događaja.
To su stvari koje ne treba sukobiti, već posegnuti za standardima koji su dio nekog opšteg utiska ili potrebe za stepenom ili količinom buke. Buka nije problem samo umjetnicima, već i svakom građaninu i svakom turisti. To je možda i neka druga tema, u kojoj su ključni scenski prostori, gdje se umjetnost na otvorenom dešava i može desiti.
Budva ima taj problem. Neki scenski prostori koje je Grad Teatar osvojio godinama svog postojanja, ili neki lokaliteti koji su bili njegovo značenje, više ne postoje upravo zbog nekog drugog koncepta koji je prevagnuo.
RSE: Analitičari na globalnom nivou kažu da kriza jenjava. Kakva je vaša projekcija za kulturnu jesen i ostatak godine?
Ljumović: Svi ćemo biti suočeni sa novcem koji je preostao i koji u odnosu na rebalans može da definiše neku platformu kojom ćemo mi svi završiti godinu za nama. Ostatak godine mislim da će biti najkvalitetniji upravo kroz prizmu te činjenice i tog smanjenog budžeta. Mi treba da se suočimo sa konceptom djelovanja u kome definitivno mora doći do racionalizacije inovacije u sistemu kulture i ustanovama kulture.
Manjak programskog novca, u odnosu na sve duge troškove koje institucije kulture imaju - višak zaposlenih i neregulisan sistem neke radne kulture u kojoj ustanove funkcionišu - je opet veliki novac, a mi se ne pitamo zašto trošimo taj novac za neproduktivan rad i za neke druge socijalne aspekte koje ne treba na taj način regulisati. Sistem kulture i kultura moraju biti oslobođeni socijalne dimenzije. Kulturni sistem i institucije moraju kroz finansijsku krizu i kroz njene realne efekte da se suoče sa tim da li je to stanje održivo.