Ideja da se stvarnost gleda iz perspektive “drugoga” je očito izvan i iznad intelektuelnog domašaja učesnika u najnovijem bosanskom parlamentarnom nadvikivanju o zločinima.
Najnovije izrodjivanje rasprave u državnom parlamentu o radu državnog tužilaštva u novu epizodu nadvikivanja o tome je li krivično gonjenje za ratna zlodjela “antisrpsko” i “probošnjačko”; gone li se nesrazmjerno samo “naši” dok se “drugima” gleda kroz prste; je li “u ratnim dešavanjima” u opkoljenom Sarajevu stradalo 6.000 ili 2.000 Srba i začinjavanje te duboko neljudske debate pozivanjem na genocidni zločin u Srebrenici – sve to u tonu nepoštovanja i vrijedjanja uspomena na nevine žrtve na svim stranama – još jednom je transparentno pokazalo koliko je i gotovo četrnaest godina nakon rata Bosna i Hercegovina još daleko od ispunjavanja uslova da samostalno, bez medjunarodnog nadzora, vodi vlastite poslove. I ponovo su upravo neki od najžešćih zagovornika okončanja medjunarodnog tutorstva sami pokazali zašto je ono i dalje neophodno.
Ova debata pokazala je, takodje, koliko je takozvana politička situacija u krležijanskoj ballkanskoj krčmi neosjetljiva i za globalno inspirativne promjene na širem, i evropskom – i svjetskom, planu. Odigravala se, naime, samo nedjelju dana nakon što je novi američki predsjednik, u govoru za koji i po prirodi posla uzdržani istoričari kažu da je i “istorijski” i “vizionarski”, otvorio perspektive za nov pristup i najdubljim sukobima ovog vremena dokazujući kako su zajednički ljudski interesi kao što su mir i bezbjednost, obrazovanje i rad u dostojanstvu, porodica i zajednica i vjera moćniji od onog što nas dijeli. Obama je u tom istupu pokazao kako je “novi početak” moguć i neophodan i u vezi sa višedecenijskim sukobima obilježenim krajnjim isključivostima, bilo da je riječ o izraelsko-palestinskim krajnostima,”sukobu civilizacija” izmedju zapadnih vrijednosti i propovjednika islamskog ekstremizma, ili sukobu koji je obilježio prošlu deceniju od njujorškog 11. septembra preko Afganistana do Iraka. Potrebno je – po tom receptu doktora Obame – samo najobičnije ljudsko nastojanje da se i tim naizgled nepomirljivim krajnostima počnemo baviti i iz perspektive koja će uključivati i uvažavati i osjećanja i potrebe “drugoga”. čak i tu ima budućnosti onda kad i najradikalniji ekstremisti na obje strane shvate da je, recimo, za mir na Bliskom Istoku uslov svih uslova uvažavanje prava Izraela na postojanje u miru i bezbjednosti isto koliko i uvažavanje prava Palestinaca na vlastitu državu i život u dostojanstvu.
Ideja da se stvarnost gleda iz te perspektive “drugoga” je očito izvan i iznad intelektuelnog domašaja učesnika u najnovijem bosanskom parlamentarnom nadvikivanju o zločinima. Da oni mogu da se uzdignu iznad ograničenja ideologije zasnovane na etničkim isključivostima, teško da bi se upuštali u osporavanje bar dvije temeljito dokumentovane činjenice o, recimo, opsadi Sarajeva.
Prvo: ta opsada bila je monumentalan zločin, uskraćujući pune tri i po godine gradjanima svih nacionalnosti u opkoljenom gradu i najelementarnije uslove ljudskog dostojanstva; u njoj je ubijeno više od 14 hiljada osoba od kojih su oko dvije trećine bili Bošnjaci, nešto više od jedne četvrtine Srbi oko pet posto Hrvati a ubijeno je i stotine djece. Za nesrazmjerno najveći broj ubijenih i ranjenih i za ratni terror i razaranja odgovorne su srpske snage, njihova ariljerija i snajperi.
Drugo: bilo je zločina i unutar opsjednutog grada, počinjenih od strane jedinica i komandanata armije Bosne i Hercegovine. Iako je bilo povremenih nastojanja da se spriječi samovolja i nasilje nad nedužnim sugradjanima mahom srpske nacionalnosti – uključujući obračun s odmetnutim jedinicima i komandantima – činjenica je da ni gotovo 14 godina nakon rata pretežno bošnjačka vlast i pravosudje u Sarajevu nisu učinili dovoljno da se počinjeni zločini nad srpskih i drugim civilima tokom opsade odgovarajuće istraže, krivično procesuiraju i kazne. Štaviše, iz samih vrhova bošnjačke vlasti bilo je relativizacije zločina mudrovanjem o tome kako su neki od komandanata odbrane bili “i heroji i zločinci” što je kulminiralo time da je osumnjičeni za zlodjela protiv mahom srpskih civila na Kazanima prvo pokopan kao zločinac a zatim kao heroj.
Gonjenje i kažnjavanje ratnih zločina je, prije svega, dug prema i “svojim” i “tudjim” žrtvama rata: da se sudski i istorijski obznani njihovo stradanje i da se iskaže trajno i bezuslovno poštovanje za nevino nastradale bez neljudskog licitiranja brojevima, uveličavanja “vlastitih” ili umanjivanja “tudjih” žrtava.
Samo tada i priča o troipogodišnjoj opsadi Sarajeva, uz uvažavanje svake individualne žrtve, ostaće tema za istoričare i umjetnike, za ozbiljno dokumentovanje i – svuda gdje za to ima osnova – krivične istrage i gonjenja. Takvo dimenzioniranje istorijskog iskustva opsade sužavaće prostor za političku zloupotrebu žrtava a današnji jastrebovi političke isključivosti, i oni koji na svaki spomen zločina potežu “hiljade srpskih žrtava” i oni koji na svaki opravdan poziv da se i srpske žrtve obznane i uvaže odgovaraju potezanjem mnogostruko brojnijih bošnjačkih žrtava i neopozivim argumentum Srebrenice, bivaće osudjeni i odbačeni prije svega u vlastitoj javnosti.
Nerealno? Možda se čini tako ali upravo zato – valja pokušati.
Ova debata pokazala je, takodje, koliko je takozvana politička situacija u krležijanskoj ballkanskoj krčmi neosjetljiva i za globalno inspirativne promjene na širem, i evropskom – i svjetskom, planu. Odigravala se, naime, samo nedjelju dana nakon što je novi američki predsjednik, u govoru za koji i po prirodi posla uzdržani istoričari kažu da je i “istorijski” i “vizionarski”, otvorio perspektive za nov pristup i najdubljim sukobima ovog vremena dokazujući kako su zajednički ljudski interesi kao što su mir i bezbjednost, obrazovanje i rad u dostojanstvu, porodica i zajednica i vjera moćniji od onog što nas dijeli. Obama je u tom istupu pokazao kako je “novi početak” moguć i neophodan i u vezi sa višedecenijskim sukobima obilježenim krajnjim isključivostima, bilo da je riječ o izraelsko-palestinskim krajnostima,”sukobu civilizacija” izmedju zapadnih vrijednosti i propovjednika islamskog ekstremizma, ili sukobu koji je obilježio prošlu deceniju od njujorškog 11. septembra preko Afganistana do Iraka. Potrebno je – po tom receptu doktora Obame – samo najobičnije ljudsko nastojanje da se i tim naizgled nepomirljivim krajnostima počnemo baviti i iz perspektive koja će uključivati i uvažavati i osjećanja i potrebe “drugoga”. čak i tu ima budućnosti onda kad i najradikalniji ekstremisti na obje strane shvate da je, recimo, za mir na Bliskom Istoku uslov svih uslova uvažavanje prava Izraela na postojanje u miru i bezbjednosti isto koliko i uvažavanje prava Palestinaca na vlastitu državu i život u dostojanstvu.
Ideja da se stvarnost gleda iz te perspektive “drugoga” je očito izvan i iznad intelektuelnog domašaja učesnika u najnovijem bosanskom parlamentarnom nadvikivanju o zločinima. Da oni mogu da se uzdignu iznad ograničenja ideologije zasnovane na etničkim isključivostima, teško da bi se upuštali u osporavanje bar dvije temeljito dokumentovane činjenice o, recimo, opsadi Sarajeva.
Prvo: ta opsada bila je monumentalan zločin, uskraćujući pune tri i po godine gradjanima svih nacionalnosti u opkoljenom gradu i najelementarnije uslove ljudskog dostojanstva; u njoj je ubijeno više od 14 hiljada osoba od kojih su oko dvije trećine bili Bošnjaci, nešto više od jedne četvrtine Srbi oko pet posto Hrvati a ubijeno je i stotine djece. Za nesrazmjerno najveći broj ubijenih i ranjenih i za ratni terror i razaranja odgovorne su srpske snage, njihova ariljerija i snajperi.
Drugo: bilo je zločina i unutar opsjednutog grada, počinjenih od strane jedinica i komandanata armije Bosne i Hercegovine. Iako je bilo povremenih nastojanja da se spriječi samovolja i nasilje nad nedužnim sugradjanima mahom srpske nacionalnosti – uključujući obračun s odmetnutim jedinicima i komandantima – činjenica je da ni gotovo 14 godina nakon rata pretežno bošnjačka vlast i pravosudje u Sarajevu nisu učinili dovoljno da se počinjeni zločini nad srpskih i drugim civilima tokom opsade odgovarajuće istraže, krivično procesuiraju i kazne. Štaviše, iz samih vrhova bošnjačke vlasti bilo je relativizacije zločina mudrovanjem o tome kako su neki od komandanata odbrane bili “i heroji i zločinci” što je kulminiralo time da je osumnjičeni za zlodjela protiv mahom srpskih civila na Kazanima prvo pokopan kao zločinac a zatim kao heroj.
Gonjenje i kažnjavanje ratnih zločina je, prije svega, dug prema i “svojim” i “tudjim” žrtvama rata: da se sudski i istorijski obznani njihovo stradanje i da se iskaže trajno i bezuslovno poštovanje za nevino nastradale bez neljudskog licitiranja brojevima, uveličavanja “vlastitih” ili umanjivanja “tudjih” žrtava.
Samo tada i priča o troipogodišnjoj opsadi Sarajeva, uz uvažavanje svake individualne žrtve, ostaće tema za istoričare i umjetnike, za ozbiljno dokumentovanje i – svuda gdje za to ima osnova – krivične istrage i gonjenja. Takvo dimenzioniranje istorijskog iskustva opsade sužavaće prostor za političku zloupotrebu žrtava a današnji jastrebovi političke isključivosti, i oni koji na svaki spomen zločina potežu “hiljade srpskih žrtava” i oni koji na svaki opravdan poziv da se i srpske žrtve obznane i uvaže odgovaraju potezanjem mnogostruko brojnijih bošnjačkih žrtava i neopozivim argumentum Srebrenice, bivaće osudjeni i odbačeni prije svega u vlastitoj javnosti.
Nerealno? Možda se čini tako ali upravo zato – valja pokušati.