Priredila: Biljana Jovićević
Prema posljednjem izvještaju Freedom House o “Nacijama u tranziciji", većina država regiona spada u red onih sa polukonsolidovanim demokratijama. Najbolje rangirana je Hrvatska sa ocjenom 3.61, potom Srbija 3.64, Crna Gora sa 3.82 i Makedonija 3.89.
U grupi sa njima još se nalaze Bugarska I Rumunija.
U tranzicione vlade odnosno hibridne režime spada Bosna i Herecegovina sa ocjenom 4,36. Među ovim državama su i Albanija, Ukrajina, Gruzija, Moldavija.
Kosovo spada u polukonsolidovane autoritarne režime sa ocjenom 5,18. a u toj grupi od monitorovanih država još je i Jermenija.
Dražave sa najboljim ocjenama odnosno konsolidovanim demokratijama su: na prvom mjestu Slovenija, pa slijede Estonija, Latvija, Poljska, Češka, Litvanija, Slovačka i Mađarska.
Na drugom kraju liste, odnosno kao najgore plasirani autoritarni režimi su: Kirgistan, Tadžikistan, Rusija, Kazahstan, Azerbejdžan, Bjelorusija, Turkmenistan i Uzbekistan.
U generalnom nalazu Freedom Housa navodi se da su negativni trendovi u Mađarskoj i Ukrajini u prvom planu kao opasnost od nedemokratskih smjerova u Centralnoj i Istočnoj Evropi zbog kojeg se otvaraju ozbiljna pitanja o trajnosti mladih demokratija Evropske unije, kao i perspektive za one zemlje koje imaju aspiracije ka članstvu u EU.
“Nacije u tranziciji 2012”, je posljednje izdanje izvještaja Freedom Housa u kojem se analizira demokratski razvoj centalne i istočne Evrope i Evroazije. U vrijeme rasta ekonomske nesigurnosti, u izvještaju se upozorava na porast antidemokratskih trendova u Mađarskoj i Ukrajini kao na potencijani korov koji bi se mogao proširiti i na druge regione.
“Mađarski premijer Viktor Orban i ukrajinski predsjednik Viktor Janukovič, pod izgovorom takozvanih reformi, sistemastki ruše kritične kontrolne balanse”, kaže David J. Kramer predsjednik Freedom House i dodaje:
”Čini se da oni pokušavaju “putinizaciju” svojih zemlja, što je ironično, budući da su Rusija i sam putinizam u velikoj mjeri diskreditovani tokom protekle godine, a obični građani Rusije sve više traže da ogovornost i transparentnost od Vlade”.
U izvještaju se podcrtava jednogodišnji performans Mađarske kao najeksplicitniji primjer odbacivanaja demokratskih vrijednosti među novim članicama EU, gdje su kombinacija slabe tradicije demokratske prakse, elastične mreže korupcije i klijentelizma, nizak novo javnog povjerenja, i vrlo nestabilnih ekonomskih uslova umanjili dostignuća neizbrisivih ekonomskih reformi. Pet drugih članica EU u regionu, Bugarska, Češka, Litvanija, Rumunija i Slovačaka - takođe imaju negativno iskustvo odbacivanja demokratskih vrijednosti u proteklih pet godina.
Ukrajina, koja je imala iskustvo kratkog demokratskog otvaranja nakon „Narandžaste revolucije“ 2004., sada se suočava sa značajnim odbacivanjem tih tekovina i zvoni na uzbunu u suprotnom smjeru i to u veoma kratkom periodu. Pod Janukovičevom vladivinom, rejting Ukrajine pogoršao se u pet kategorija godinu za godinom, sa napravljenim koracima unazad u oblasti nezavisnosti pravosuđa i kompletne demokratske vladivine, vraćajući se rapidno na pozicije prije „Narandžaste revolucije“.
Ukrajinska putanja prema nazad, predstavlja negativan trend među onim zemljama na Balkanu koje se nadaju članstvu u EU, otvarajući ozbiljne sumnje o izgledima za proširenje u krugu demokratskih zemalja u Evropi.
„Kako smo vidjeli velika dostignuća u protekle dvije decenije, sada pokazuju znakove nevolja, i sada je vrijeme za veći međunarodni fokus i produbljivanje izazova demokratije na konsolidaciju Centralne i Jugoistočne Evrope“, kaže Sylvana Habdank Kolaczkowska, direktor projekta „Nacije u tranziciji“.
Dodatni ključni nalazi
U Rusiji pokradeni parlamentarni izbori i unaprijed određeni nasljednik na funkciji predsjednika, izazavali su proteste širokih razmjera prošlog decembra, ali su se vlasti žestokom upotrebom sile obrušile na civilno društvo, koristeći sredstva zastrašivanja i sudskog gonjenja aktivista, istovremeno braneći ili poričući ulogu vlasti u smrti advokata „zviždača" Sergeja Magnistkog 2009.
Ključne reforme stagniraju u skoro svakoj državi Balkana. Dok Hrvatska demonstrira svoju odanost priključenju u EU sarađujući u istragama visoke korupcije, četri druge balkanske države Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo i Makedonija, trenutno nazaduju u oblastima izbornih procesa, demokratske vladavine, nezavisnosti pravosuđa i nezavisnosti medija.
Uloga novca u politici i ekonomska ranjivost medija su među temama zbog kojih raste zabrinutost o dubini i kvalitetu demokratije u novim EU državama. Izazovi demokratije se pogoršavaju sa aktulenom ekonomskom krizom, budući da se vlade bore da primijene nepopularne mjere štednje.
Pogoršanja su najbrojnija kada je riječ o pravosudnom okviru i kategoriji nezavisnosti, i pojavljuje se u svakom regionu koji je bio pod monitoringom „Nacija u tranziciji“. Ukupno osam zemlja – Albanija, Azerbedžan, Bjelorusija, Bugarska, Mađarska, Kazahstan, Rusija i Ukrajina, nazadovale su u ovom indikatoru.
O zemljama Balkana
Evropska unija nastavlja da vrši pozitivan uticaj na zemlje Zapadnog Balkana, služeći se perspektivom priključenja EU kao ključnim motivom za insistiranje na demokratskim reformama u ovim zemljama. Kandidatski proces prati seriju formalnih koraka kao mjerilo za uspjeh u naporima da se uspostave demokratske institucije i funkcionalna tržišna ekonomija. No i pored javnih aspiracija za integracijama, većina reformskih procesa stagnirala je na Balkanu tokom 2011., uz višestruko nazadovanje Albanije, Bosne i Hercegovine, Kosova i Makedonije.
Krajem 2011., Srbija je zabilježila pozitivne pomake posebno na putu ka EU, što se povezuje sa dobijanjem kandidatskog statusa, i posebno hapšenjem posljednjih odbjeglih i optuženih za ratne zločine pred Haškim tribunalom Ratkom Mladićem i Goranom Hažićem, tokom prošle godine.
Ipak kako se navodi u detaljnom izvještaju Freedom House, ni Srbija ni Crna Gora nijesu registrovale promjene u skoru na listi „Nacije u tranziciji“ 2011.
Zanimljivo u nalazu Freedom House izvještaja „Nacije u tranziciji" niti u jednoj od osam praćenih kategorija, a to su izborni proces, civilno društvo, nezvisnost medija, nacionalna demokratska vladavina, lokalno demokratsko upravljanje, pravosudni okvir i nezavisnost i korupcija Crna Gora nije zabilježila ni poboljšanje ni pogoršanje u odnosu na raniji izvještaj.
Podsjetimo, u prethodnom izvještaju Freedom House-a, Crna Gora je imala najbolje ocjene u oblasti razvoja civilnog društva (2,75), izbornog procesa i vladavine na lokalnom nivou (3,25), lošije ocjene u oblasti nezavisnosti pravosuđa i nezavisnosti medija (4) a najgoru u oblasti borbe protiv korupcije (5). Tom je prikom navedeno da je i pored poboljšanja u zakonskoj regulativi u ove posljednje tri oblasti zabilježen nedostatak primjene zakona, naročito kada je riječ o efikasnosti parvosuđa, pristisku na medije i efektivnoj borbi protiv korupcije u kojoj bi bili uključeni svi segmenti društva.
Skoro dvije godine nakon dezintegracije SFRJ i rata koji je prozveo raspad zemlje, etničke tenzije i pitanje suverenitata i dalje su jedan od ključnih problema kada je riječ o procesu stabilizacije i obezbjeđivanja demokratske vladavine u nekoliko država regiona, navodi se u izvještaju i dodaje da se time potkopavaju prednosti postignute u ostalim reformskim oblastima. Bosna i Hercegovina četri godine zaredom bilježi pogoršanje, ovoga puta zbog toga što stranke u zemlji uporno nijesu uspijevale da formiraju vladu. Manji od dva državna entiteta, Republika Srpska nastavlja da negira legitimitet centralnih državnih institucija.
U Makedoniji skor demokratske vladavine takođe bilježi pad, nakon godina dominiranja spora sa Grčkom oko imena zemlje. Ovome su se pridodali i sporni konstrukcioni projekti pod nazivom „Skoplje 2014“ u glavnom gradu, i opozicioni bojkot u parlamentu, kao i stagnacija reformi neophodnih za pristupanje EU i NATO-u. Politički pritisak i zastrašivanje medija nastavljeni su i u 2011, snižavajući skor Makedonije i u toj obalsti takođe.
Kosvo je zabilježilo ogromme prepreke, od izbornog procesa iz decembra 2010. gdje su postojale ozbiljne optužbe za izbornu krađu, kao i ponavljanje situacije u 2011., novog izbornog procesa koji je pratio bojkot većine gasača, koji su na taj način demonstrirali nedostak povjerenja u politički sistem zemlje. Ipak Kosovo bilježi poboljšanje na polju lokalne vladavine, u kategoriji kreiranja novih lokalnih vlasti i okvira za održiviji razvoj, boljih uslova za readmisiju, integraciju i povratak, što je odigralo ključnu ulogu u napretku u pregovorima sa EU o viznoj liberalizaciji. U reformama se primjenila mnogo funkcionalnija leglana baza posebno za pravosudni sistem Kosova, te zakonski okvir za nezavisnost pravosuđa.
Nikakav pomak naprijed nije uočen u Albaniji, koju je turbulentna godina za nama, čini se, još više udaljila od kandidature za EU. Korupcijski skandal u koji su umiješani visoki državni zavničnici, među njima i zamjenik premijera, bili su okidač za antivladine proteste, u kojima su snage bezbjednosti pucale i ubile četvoro ljudi. Lokalni izbori su bili ugroženi rasprostranjenim kršenjima propisa, a od suda se tražilo da riješi dvopartijski spor oko glasanja za gradonačenika, što je uzrokovalo da Albanija po pitanju izbornog procesa zabilježi nazadovanje. Skor je pogoršan i u oblasti vladavine zakona i nezavisnosti pravosuđa imajući u vidu nagrizajući uticaj politike i prvo ubistvo jednog sudije u istoriji ove zemlje.
Freedom House je nezavisna organizacija koja nadgleda i podržava demokratske promjene, vrši monitoring nad pravima i slobodama širom svijeta, i poziva na zaštitu slobode i zaštite ljudskih prava.
Prema posljednjem izvještaju Freedom House o “Nacijama u tranziciji", većina država regiona spada u red onih sa polukonsolidovanim demokratijama. Najbolje rangirana je Hrvatska sa ocjenom 3.61, potom Srbija 3.64, Crna Gora sa 3.82 i Makedonija 3.89.
U grupi sa njima još se nalaze Bugarska I Rumunija.
U tranzicione vlade odnosno hibridne režime spada Bosna i Herecegovina sa ocjenom 4,36. Među ovim državama su i Albanija, Ukrajina, Gruzija, Moldavija.
Kosovo spada u polukonsolidovane autoritarne režime sa ocjenom 5,18. a u toj grupi od monitorovanih država još je i Jermenija.
Dražave sa najboljim ocjenama odnosno konsolidovanim demokratijama su: na prvom mjestu Slovenija, pa slijede Estonija, Latvija, Poljska, Češka, Litvanija, Slovačka i Mađarska.
Na drugom kraju liste, odnosno kao najgore plasirani autoritarni režimi su: Kirgistan, Tadžikistan, Rusija, Kazahstan, Azerbejdžan, Bjelorusija, Turkmenistan i Uzbekistan.
U generalnom nalazu Freedom Housa navodi se da su negativni trendovi u Mađarskoj i Ukrajini u prvom planu kao opasnost od nedemokratskih smjerova u Centralnoj i Istočnoj Evropi zbog kojeg se otvaraju ozbiljna pitanja o trajnosti mladih demokratija Evropske unije, kao i perspektive za one zemlje koje imaju aspiracije ka članstvu u EU.
“Nacije u tranziciji 2012”, je posljednje izdanje izvještaja Freedom Housa u kojem se analizira demokratski razvoj centalne i istočne Evrope i Evroazije. U vrijeme rasta ekonomske nesigurnosti, u izvještaju se upozorava na porast antidemokratskih trendova u Mađarskoj i Ukrajini kao na potencijani korov koji bi se mogao proširiti i na druge regione.
“Mađarski premijer Viktor Orban i ukrajinski predsjednik Viktor Janukovič, pod izgovorom takozvanih reformi, sistemastki ruše kritične kontrolne balanse”, kaže David J. Kramer predsjednik Freedom House i dodaje:
”Čini se da oni pokušavaju “putinizaciju” svojih zemlja, što je ironično, budući da su Rusija i sam putinizam u velikoj mjeri diskreditovani tokom protekle godine, a obični građani Rusije sve više traže da ogovornost i transparentnost od Vlade”.
U izvještaju se podcrtava jednogodišnji performans Mađarske kao najeksplicitniji primjer odbacivanaja demokratskih vrijednosti među novim članicama EU, gdje su kombinacija slabe tradicije demokratske prakse, elastične mreže korupcije i klijentelizma, nizak novo javnog povjerenja, i vrlo nestabilnih ekonomskih uslova umanjili dostignuća neizbrisivih ekonomskih reformi. Pet drugih članica EU u regionu, Bugarska, Češka, Litvanija, Rumunija i Slovačaka - takođe imaju negativno iskustvo odbacivanja demokratskih vrijednosti u proteklih pet godina.
Bokserska vreća sa likom Viktora Janukoviča u ukrajinskom opozicionom kampu
Ukrajina, koja je imala iskustvo kratkog demokratskog otvaranja nakon „Narandžaste revolucije“ 2004., sada se suočava sa značajnim odbacivanjem tih tekovina i zvoni na uzbunu u suprotnom smjeru i to u veoma kratkom periodu. Pod Janukovičevom vladivinom, rejting Ukrajine pogoršao se u pet kategorija godinu za godinom, sa napravljenim koracima unazad u oblasti nezavisnosti pravosuđa i kompletne demokratske vladivine, vraćajući se rapidno na pozicije prije „Narandžaste revolucije“.
Ukrajinska putanja prema nazad, predstavlja negativan trend među onim zemljama na Balkanu koje se nadaju članstvu u EU, otvarajući ozbiljne sumnje o izgledima za proširenje u krugu demokratskih zemalja u Evropi.
„Kako smo vidjeli velika dostignuća u protekle dvije decenije, sada pokazuju znakove nevolja, i sada je vrijeme za veći međunarodni fokus i produbljivanje izazova demokratije na konsolidaciju Centralne i Jugoistočne Evrope“, kaže Sylvana Habdank Kolaczkowska, direktor projekta „Nacije u tranziciji“.
Dodatni ključni nalazi
U Rusiji pokradeni parlamentarni izbori i unaprijed određeni nasljednik na funkciji predsjednika, izazavali su proteste širokih razmjera prošlog decembra, ali su se vlasti žestokom upotrebom sile obrušile na civilno društvo, koristeći sredstva zastrašivanja i sudskog gonjenja aktivista, istovremeno braneći ili poričući ulogu vlasti u smrti advokata „zviždača" Sergeja Magnistkog 2009.
Ključne reforme stagniraju u skoro svakoj državi Balkana. Dok Hrvatska demonstrira svoju odanost priključenju u EU sarađujući u istragama visoke korupcije, četri druge balkanske države Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo i Makedonija, trenutno nazaduju u oblastima izbornih procesa, demokratske vladavine, nezavisnosti pravosuđa i nezavisnosti medija.
Uloga novca u politici i ekonomska ranjivost medija su među temama zbog kojih raste zabrinutost o dubini i kvalitetu demokratije u novim EU državama. Izazovi demokratije se pogoršavaju sa aktulenom ekonomskom krizom, budući da se vlade bore da primijene nepopularne mjere štednje.
Pogoršanja su najbrojnija kada je riječ o pravosudnom okviru i kategoriji nezavisnosti, i pojavljuje se u svakom regionu koji je bio pod monitoringom „Nacija u tranziciji“. Ukupno osam zemlja – Albanija, Azerbedžan, Bjelorusija, Bugarska, Mađarska, Kazahstan, Rusija i Ukrajina, nazadovale su u ovom indikatoru.
O zemljama Balkana
Evropska unija nastavlja da vrši pozitivan uticaj na zemlje Zapadnog Balkana, služeći se perspektivom priključenja EU kao ključnim motivom za insistiranje na demokratskim reformama u ovim zemljama. Kandidatski proces prati seriju formalnih koraka kao mjerilo za uspjeh u naporima da se uspostave demokratske institucije i funkcionalna tržišna ekonomija. No i pored javnih aspiracija za integracijama, većina reformskih procesa stagnirala je na Balkanu tokom 2011., uz višestruko nazadovanje Albanije, Bosne i Hercegovine, Kosova i Makedonije.
Direktan prenos presude Gotovini se pratio na trgu u Zagrebu
Kada je riječ o Hrvatskoj koja se nalazi u kategoriji polukonsolidovanih demokratija, navodi se da je finalizovala pristupne pregovore sa EU i da će se evropskom bloku pridružiti 2013. Kontroverzni novi zakon kojim se onemogućava da Srbija može voditi istrage protiv Hrvata osumnjičenih za ratne zločine, i ljutita reakcija javnog mnjenja na zatvorske kazne za ratne zločine osuđene bivše hrvatske generale Anta Gotovinu i Mladena Markača, sugeriše da su u zemlji još uvjek jake nacionalističke tendencije, što je, kako se navodi, u suprotnosti sa vladavinom prava. Sa druge strane Hrvatska je zabilježila pozitivan pomak u borbi protiv korupcije i procesuiranju visokih zvaničnika u tom trenutku vladajuće stranke u Hrvatskoj.Krajem 2011., Srbija je zabilježila pozitivne pomake posebno na putu ka EU, što se povezuje sa dobijanjem kandidatskog statusa, i posebno hapšenjem posljednjih odbjeglih i optuženih za ratne zločine pred Haškim tribunalom Ratkom Mladićem i Goranom Hažićem, tokom prošle godine.
Ipak kako se navodi u detaljnom izvještaju Freedom House, ni Srbija ni Crna Gora nijesu registrovale promjene u skoru na listi „Nacije u tranziciji“ 2011.
Zanimljivo u nalazu Freedom House izvještaja „Nacije u tranziciji" niti u jednoj od osam praćenih kategorija, a to su izborni proces, civilno društvo, nezvisnost medija, nacionalna demokratska vladavina, lokalno demokratsko upravljanje, pravosudni okvir i nezavisnost i korupcija Crna Gora nije zabilježila ni poboljšanje ni pogoršanje u odnosu na raniji izvještaj.
Podsjetimo, u prethodnom izvještaju Freedom House-a, Crna Gora je imala najbolje ocjene u oblasti razvoja civilnog društva (2,75), izbornog procesa i vladavine na lokalnom nivou (3,25), lošije ocjene u oblasti nezavisnosti pravosuđa i nezavisnosti medija (4) a najgoru u oblasti borbe protiv korupcije (5). Tom je prikom navedeno da je i pored poboljšanja u zakonskoj regulativi u ove posljednje tri oblasti zabilježen nedostatak primjene zakona, naročito kada je riječ o efikasnosti parvosuđa, pristisku na medije i efektivnoj borbi protiv korupcije u kojoj bi bili uključeni svi segmenti društva.
Skoro dvije godine nakon dezintegracije SFRJ i rata koji je prozveo raspad zemlje, etničke tenzije i pitanje suverenitata i dalje su jedan od ključnih problema kada je riječ o procesu stabilizacije i obezbjeđivanja demokratske vladavine u nekoliko država regiona, navodi se u izvještaju i dodaje da se time potkopavaju prednosti postignute u ostalim reformskim oblastima. Bosna i Hercegovina četri godine zaredom bilježi pogoršanje, ovoga puta zbog toga što stranke u zemlji uporno nijesu uspijevale da formiraju vladu. Manji od dva državna entiteta, Republika Srpska nastavlja da negira legitimitet centralnih državnih institucija.
U Makedoniji skor demokratske vladavine takođe bilježi pad, nakon godina dominiranja spora sa Grčkom oko imena zemlje. Ovome su se pridodali i sporni konstrukcioni projekti pod nazivom „Skoplje 2014“ u glavnom gradu, i opozicioni bojkot u parlamentu, kao i stagnacija reformi neophodnih za pristupanje EU i NATO-u. Politički pritisak i zastrašivanje medija nastavljeni su i u 2011, snižavajući skor Makedonije i u toj obalsti takođe.
Kosvo je zabilježilo ogromme prepreke, od izbornog procesa iz decembra 2010. gdje su postojale ozbiljne optužbe za izbornu krađu, kao i ponavljanje situacije u 2011., novog izbornog procesa koji je pratio bojkot većine gasača, koji su na taj način demonstrirali nedostak povjerenja u politički sistem zemlje. Ipak Kosovo bilježi poboljšanje na polju lokalne vladavine, u kategoriji kreiranja novih lokalnih vlasti i okvira za održiviji razvoj, boljih uslova za readmisiju, integraciju i povratak, što je odigralo ključnu ulogu u napretku u pregovorima sa EU o viznoj liberalizaciji. U reformama se primjenila mnogo funkcionalnija leglana baza posebno za pravosudni sistem Kosova, te zakonski okvir za nezavisnost pravosuđa.
Nikakav pomak naprijed nije uočen u Albaniji, koju je turbulentna godina za nama, čini se, još više udaljila od kandidature za EU. Korupcijski skandal u koji su umiješani visoki državni zavničnici, među njima i zamjenik premijera, bili su okidač za antivladine proteste, u kojima su snage bezbjednosti pucale i ubile četvoro ljudi. Lokalni izbori su bili ugroženi rasprostranjenim kršenjima propisa, a od suda se tražilo da riješi dvopartijski spor oko glasanja za gradonačenika, što je uzrokovalo da Albanija po pitanju izbornog procesa zabilježi nazadovanje. Skor je pogoršan i u oblasti vladavine zakona i nezavisnosti pravosuđa imajući u vidu nagrizajući uticaj politike i prvo ubistvo jednog sudije u istoriji ove zemlje.
Freedom House je nezavisna organizacija koja nadgleda i podržava demokratske promjene, vrši monitoring nad pravima i slobodama širom svijeta, i poziva na zaštitu slobode i zaštite ljudskih prava.