U 2018. se desilo nekoliko stvari koje su značajno uticale na dinamiku procesa evropskih integracija na Zapadnom Balkanu, i dok je u prvom dijelu godine izgledalo da je došlo do određenog zamaha po pitanju proširenja, drugi dio je naglasio mnoga neriješena pitanja sa kojima se region suočava, piše portal European Western Balkans u analizi protekle godine.
Ovo je pregled najvažnihih događaja godine:
Objavljivanje strategije proširenja
Dokument Evropske komisije "Vjerodostojna perspektiva proširenja i povećan angažman EU sa Zapadnim Balkanom“, usvojen je 6. februara i predstavljen u Strazburu narednog dana. Strategija je interpretirana kao dokaz novog interesa EU za region djelimično zbog povećanog ruskog, turskog i kineskog uticaja.
Identifikovane su četiri oblasti na kojima bi region trebalo da radi: vladavina prava, jačanje ekonomije, primjena pravila i standarda EU i dobrosusjedski odnosi.
Međutim, ono po čemu je Strategija ostala najviše upamćena jeste navođenje 2025.godine kao mogućeg datuma za ulazak Crne Gore i Srbije u Evropsku uniju, iako je ovaj cilj ocijenjen kao vrlo ambiciozan. Ipak, ovo je bio prvi put da Evropska komisija objavljuje moguću godinu ulaska ove dvije države u EU.
Pojedinačni izvještaji Evropske komisije objavljeni u aprilu
Evropska komisija je, po prvi put u aprilu, objavila izvještaje o kandidatima i potencijalnim kandidatima – šest zemalja Zapadnog Balkana i Turskoj. Prethodna serija izvještaja objavljena je još u novembru 2016. godine, tako da je ova pokrila cijelu kalendarsku 2017. godinu.
“Najveći pobjednici” su bili Makedonija I Albanija, za koje je Komisija preporučila otvaranja pregovora oi proširenju. Svaka zemlja je ohrabrena da kao prioritete postavi reforme u fundamentalnim oblastima vladavine prava, ljudskih prava, demokratskih instuticija i javne uprave, kao i u oblasti ekonomnskog napretka i konkurencije, što su oblasti u kojima su “strukturalni nedostatci i dalje ustrajni”. Pored usvajanja evropskog acquisa, ubjedljivi rezultati u primjeni su također ključni.
Samit u Sofiji
Prvi Samit Evropska unija-Zapadni Balkan nakon 15 godina i sastanka u Solunu održan je 17. maja u Sofiji, na inicijativu predsedavajuće države EU u tom trenutku – Bugarske. i okupio je zapadnobalkanske šefove država i vlada, najviše zvaničnike EU i vođe najvećih zemalaja EU.
Samit je zaključen sa Deklaracijom koja je potvrdila evropsku perspektivu Zapadnog Balkana. Ipak, samo proširenje nije bilo na dnevnom redu Samita, i iako je bilo jakih riječi ohrabrenja od strane zvaničnika EU, njemačka kancelarka Angela Merkel i francuski predsjednik Emmanuel Macron su izrazili oprez i uzdržanost.
Grčki premijer Aleksis Cipras (2L), makedonski premijer Zoran Zaev (1L), visoka predstavnica EU Federica Mogherini i komesar za proširenje EU Johannes Hahn (D) na ceremoniji potpisivanja Prespanskog sporazuma, 17. juni 2018.
Postizanje Prespanskog sporazuma
Sporazum koji su potpisali ministri vanjskih poslova Makedonije i Grčke, Nikola Dimitrov i Nikos Kocijas na svečanosti 17. juna kojoj su prisustvovali i premijeri dviju zemalja Zoran Zaev i Aleksis Cipras, još uvijek se smatra glavnim događajem godine. Njime je okonačan decenijski spor oko pitanja imena Makedonije, i osigurao je da zemlja u budućnosti bude zvanično poznata kao Republika Sjeverna Makedonija, dok je njen južni susjed obećao da će ukloniti možda i najveću prepreku na euroatlanstkom putu.
Ratifikacija sporazuma se suočila sa izazovima u obje države. Na konsultativnom referendumu 30. septembra, više od 90 posto građana Makedonije je podržalo Sporazum, ali je odziv bio mali. Process ratifikacije je u utoku u oba parlamenta.
Evropsko vijeće odlaže pristupne pregovore
Uprkos uspjehu sporazuma iz Prespe i ranije izrečene preporuke od strane Evropske komisije, Evropsko vijeće je odlučilo u junu da ne započne pregovore o priključenju sa Makedonijom i Albanijom u 2018., već da ih odgodi za 2019. Ovaj potez je kritiziran od nekih zbog nepriznavanja reformi koje su poduzele dvije države.
Makedonija I Albanija su od tada započele skrining process i uspotsvaile pregovaračke timove, dok je Makedonija također pozvana da se pridruži NATO-u, što je proces za koji se očekuje da će trajati mnogo kraće nego evropska integracija.
Londonski samit
Peti godišnji samit Berlinskog procesa – nakon onih u Berlinu, Beču, Parizu i Trstu – održan je u glavnom gradu Velike Britanije 9. i 10. Jula. Donekele paradoksalna situacija da države koja napušta Evropsku uniju promovira njeno proširenje nije promakla neopaženo, a događaj je obilježila ostavka ministra vanjskih poslova Borisa Johnsona.
Ipak, samit je proizveo dva dokumenta – zajedničku Deklraciju o regionalnoj saradnji i dobrosusjedskim odnosima u okviru Berlinskog procesa i Zajedničku deklaracija o ratnim zločinima i nestalim osobama u okviru Berlinskog procesa – kao i dodatnu finansijsku pomoć, naročito za borbu protiv organizovanog krimninala.
Sljedeći samit Berlinskog procesa će se održati u poljskom gradu Poznanju u ljeto 2019. godine.
Učesnici Londonskog samita u okviru Berlinskog procesa za Zapadni Balkan, 10. juli 2018.
Kosovska vizna liberalizacija: Korak naprijed, a onda odlaganje
Nakon što je Evropska komisija 18. jula potvrdila da je Kosovo ispunilo sve tražene uslove za viznu liberalizaciju, činilo se da će process koji je pokrenut 2012. biti uskoro okončan. Evropski parlament je čak 13. septembra odobrio prijedlog za promjenu pravila u kojem se navode zemlje i teritorije čiji državljani moraju imati vizu kada prelaze vanjsku granicu sa 420 glasova za i 186 protiv.
Ipak, lopta je od tada ostala u terenu Vijeća Evropske unije, to jeste kod ministara unutrašnjih poslova svake zemlje članice. Uprkos više puta izraženim očekivanjima kosovskih zvaničnika, odluka još uvijek nije donijeta, i nema naznaka da će se situacija promijeniti u bliskoj budućnosti, a posljednji komentari komesara za proširenje EU Johannesa Hahna najavljuju da bi proces mogao biti završen tek 2010.
Opšti izbori u BiH
Sedmog oktobra nekoliko mjeseci duga izborna kampanja u BiH je privedna kraju izborom Milorada Dodika, Šefika Džaferovića i Željka Komšića za članove tročlanog Predsjedništva države, i sa relativnim pobjedama Dodikovog Saveza nezavisnih socijaldemokrata, u Republici Srpskoj i na nacionalnom nivou, bošnjačke Stranke demokratske akcije i hrvatske Hrvatske demokratske zajednice BiH.
Osim “regularnih neregularnosti”, proces je bio još kontroverzniji zbog dva druga događaja – popularnih protesta zbog ubistva 21-godišnjeg studenta u Banja Luci u martu i naknadnih pokušaja zataškavanja od strane policije, i izbora Komšića za hrvatskog člana Predsjedništva uglavnom bošnjačkim glasovima, zbog čega je došlo do niza pritužbi oko izbornog sistema od strane Hrvatske.
Nema naznaka da etničke podjele u zemlji jenjavanju, a vlade su još uvijek u procesu formiranja.
Članovi Predsjedništva BiH Željko Komšić (L), Milorad Dodik (C) i Šefik Džaferović (D), 16. novmebar 2018.
Evropski parlament usvaja rezoluciju o Zapadnom Balkanu
Nakon objavljivanja Izvještaja Komisije, Evropski parlament je krajem novembra usvojio svoju više politički obojenu Rezoluciju o napretku zemalja Zapadnog Balkana. I dok su se izvještači za pojedine države više fokusirali na pozitivne događaje u zemljama koje pokrivaju, debata je također naglasila ozbiljnije kritike stanja demokratije i vladavine prava u nekim dijelovima regiona.
Nije usvojena rezolucija o BiH zbog neuspjeha u formiranju Zajedničke parlamentarne komisije o stabilizaciji i proširenju.
Srbija i Crna Gora otvaraju nova poglavlja
Tokom 2018. Godine, EU je otvorila dva dodatna pregovaačka poglavlja sa Crnom Gorm, čime se ukupan broj poglavlja te zemlje popeo na 32, od čega su tri prethodno završena.
Poglavlje 17 – Ekonomska i monetarna politika je otvoren u junu, dok je Poglavlje 27 – Okoliš otvoren u decembru. Ovo drugo se smatra za jedno od najkomplikovanijih i najskupljih poglavlja zbog potrebne implementacije mnogih reformi. Poglavlje 8 – Konkurencija ostaje neotvoreno.
S druge strane, Srbija je otvorila četiri nova poglavlja: Poglavlje 13 – Ribarstvo i Poglavlje 33 - Finansije i budžetske odrednice u junu i Poglavlje 17 – Ekonomska i monetarana politika i Poglavlje 18 – Statistika u decembru. Iako je ukupan broj poglavlja sada 16 (sa dva privremeno zatvorena), neuspjeh Srbije da otvori više od dva poglavlja odjednom po prvi put od početka pregovora se smatra razočaravajućim, posebno s obzirom na činjenicu da je država najavila da je čak sedam poglavlja spremno za otvaranje.
Predsjednici Srbije Aleksandar Vučić (L) i Kosova Hašim Tači (D) na Evropskom forumu Alpbach u Austriji, 25. avgust 2018.
Dijalog Beograd-Priština: I dalje tenzije
Prva polovina 2018. nije bila bez tenzija, naročito nakon ubistva srpskog političara sa sjevera Kosova Olivera Ivanovića u januaru i višesatnog hapšenja šefa Kancelarije za Kosovo i Metohiju Vlade Srbije Marka Đurića u martu. Kako god, činilo se da je pravno obavezujući sporazum o sveobuhvatnoj normalizaciji odnosa na horiziontu.
Ipak, od ljeta “vruća tema” regiona je je postala “korekcija granica” ili “razmjena teritorija”, koju su predložila dvojica predsjednika, Hašim Tači i Aleksaandar Vučić. I dok neki akteri podržavaju ideju – EU i Sjedinjenje Države – i dok se drugi protive – Njmačka i većina građana i u Srbiji i na Kosovu – budućnost prijedloga za sada nije poznata.
U međuvremenu, odnosi su se i dalkje pogoršali sa sporadičnim tenzijama, diplomatskim nastojanjima Srbije usmjerenim ka povlačenju priznannja kosovske nezavisnosti od strane što je više država moguće, i kosovskim nametanjem carinskih tarifa od 100 posto na robu iz Srbije i formiranjem Oružanih snaga Kosova (koje je NATO ocijenio kao “nepravovremeno”). Da li će 2019. dovesti do nekog proboja u ovoj oblasti, ostaje da se vidi.