„Grad je mrtav. Živio grad!“ naziv je izložbe kojom se nezavisna umetnička scena iz Dubrovnika prvi put nakon rata predstavlja beogradskoj publici. Postavka, otvorena u četvrtak u Kulturnom centru Beograda, predstavlja presek umetničke borbe protiv dvadesetogodišnje devastacije Grada: kako one fizičke, tokom ratne opsade Dubrovnika, tako i urbanističke, koja je nastupila u postratnom periodu. Izložba je prilika da se oda prizanje umetnicima Milanu Milišiću i Pavu Urbanu koji su ubijeni u granatiranju Dubrovnika ’91.
U Galeriji Podroom, Kulturnog centra Beograda, predstavljeni su radovi 27 umetnika i umetnica različitih generacija. Za većinu autora zastupljenih na izložbi ovo je ne samo prvo predstavljanje umetničkog rada u Srbiji, nego i prvi dolazak u Beograd nakon rata.
Otvarajući izložbu, Jelena Trpković, umetnica i supruga dubrovačkog pesnika Milana Milišića, kazala je da se ovaj događaj morao desiti ranije, ali da ni sada za to nije kasno.
„Ovo je jedan vrlo emotivni trenutak za sve nas. Hvala našim dragim Dubrovčanima i kolegama koji su nakon puno godina došli u Beograd i učinili nam veliku radost. Meni je žao što naše kolege nisu došle ranije, što nisu došli pre deset godina, pre pet godina, pre dvadeset godina. Da vide da je u Beogradu uvek bilo ljudi koji su mislili na Dubrovnik i koji su patili zajedno sa Dubrovčanima u besprizornoj agresiji na taj grad“, rekla je Jelena Trpković.
Izložbu otvaraju radovi Pava Urbana, fotografa, Dubrovčanina, koji je svoj grad opsesivno fotografisao do svoje smrti 6. decembra ’91, kada ga je ubila granata ispaljena s položaja JNA. Urbanove fotografije, prema rečima umetnika i kustosa izložbe Slavena Tolja, najbolje prenose doživljaj brutalnog, fizičkog devastiranja grada koji je bio pod granatama od oktobra ’91. do maja ’92.
„To su njegove posljednje fotografije. Imao je 23 godine kad je poginuo. U tih godinu dana intenzivnog fotografiranja je napravio jedan nevjerovatan opus. Ove fotografije su toliko precizne i toliko jasne, filmski govore o cijeloj toj priči, o agresiji na Dubrovnik. Taj trenutak smrti se dogodio u trenutku kad je on uspio staviti Orlando u centar fotografije. U tom trenutku kad je napravio tu savršenu fotografiju je poginuo. Tu je sve: Sveti Vlaho, zaštitnik Grada, hrvatska zastava, Orlando kao simbol slobode... to je ta situacija koja govori o cijelom kontekstu“, objašnjava Tolj.
Prva žrtva granatiranja Dubrovnika bio je pesnik Milan Milišić, dobri duh grada iz kojeg je često odlazio i uvek mu se vraćao. Posetioci izložbe imaju priliku da pogledaju jedan Milišićev neobjavljeni tekst i lične beleške. Osim toga, Milišiću će u okviru izložbe biti posvećena i tribina koja će se održati u subotu u Kulturnom centru Beograda. Nakon smrti, ovaj pesnik je, potpuno nepravedno i tendenciozno, isključen sa srpske književne scene, smatra pesnik Dragoljub Stanković, koji će biti moderator tribine.
„On je živeo povremeno u Dubrovniku, povremeno ide u Englesku. Jednostavno, nije bio uhvatljiv, nije hteo nigde da pusti koren, niti da se bilo gde označi kao da pripada baš tu. Pisao je na ekavici kad je bio u Beogradu, na ijekavici kad je bio u Hrvatskoj. Imao je savršen sluh i savršen dar za jezik. Baš zbog toga, zbog tog raskošnog talenta i svestranosti nije odgovarao ’zlim volšebnicima’ koji odavno ovde vedre i oblače, a posebno poslednjih decenija“, kaže Stanković.
Do 18. oktobra, kada se zatvara izložba, posetioci će moći da pogledaju radove različitih umetničkih formi - od fotografije, preko crteža, do video instalacije, ali je dominantna tema uglavnom Dubrovnik. Među izloženim radovima je i video-instalacija „Pendulum“, umetnice Ivane Jelavić, u kojem se kroz nekoliko slika udešavanja mlade poigrava stereotipima. Iako naglašava da je ovaj rad više intimni nego eksplicitno angažovan, naša sagovornica ističe da je Grad inspiracija i tačka spajanja nezavisne umetničke scene u Dubrovniku.
„Mi smo svi u nekom periodu imali radove koji su se odnosili na Grad i to je nešto što nas sve skupa povezuje. U ovom slučaju imam rad koji je intiman, ali mi se svi znamo već jako dugo i imam radove koji se odnose na grad. To je, zapravo, neka naša poveznica“, ističe Jelavić.
Slaven Tolj
Nakon ljudskih žrtava u ratu i materijalnog stradanja, u kojem nisu bili pošteđeni ni spomenici kulture, Dubrovnik se suočio s novom, mirnodopskom devastacijom. Grad, uz klimoglav lokalnih i državnih struktura, mutira u turističku atrakciju, a javni prostori se beskrupulozno pretvaraju u privatne, elitne površine. Tako je brdo Srđ, uprkos višegodišnjoj borbi umetnika i aktivista, prodato investitoru koji planira da tamo izgradi Golf resorta.
Stoga Tolj u Beograd donosi svoj rad „Mapu grada“. Reč je o dve karte Dubrovnika: jedna je replika originala, koji se nalazi na ulazu u Grad, i na kojoj su ucrtane tačke razaranja grada tokom opsade 1991. Na drugoj, identičnoj mapi je autor umesto ratnih, ucrtao tačke devastacije javnog prostora koji je okupiran privatnim kapitalom.
„To jest jedna tranzicija u kojoj se svakodnevno javni prostor pretvara u privatni, gde Grad nestaje nauštrb te neoliberalnog, vulgarnog ataka; gdje se rad promatra samo kao plijen i gdje se parazitira na toj baštini. Nekih 20 godina po završetku rata dogodio se taj paradoks da smo dobili svoju državu, a onda smo je uspjeli rasprodati i uništiti“, kaže Tolj.
On dodaje da se stanovnici mnogih gradova na prostoru bivše Jugoslavije mogu poistovetiti sa sudbinom Dubrovnika:
„’Beograd na vodi’ je ogledalo toga što se dogodilo sa Srđom. Da se jedan prostor veličine grada pretvara u privatni prostor vila i apartmana, i da mi nemamo što o tome reći. To je priča koja se događa u Zagrebu, Puli, Splitu... Cijeli prostor je pod jednom vrstom okupacije, agresije, jednog ’land grabbinga’ koji je toliko agresivan i prisutan da mi kao umjetnici nismo mogli to ignorirati i ne baviti se time“, objašnjava Tolj.