Kancelarija, računar, pristup službenom civilnom registru i oko četiri godine vremena.
Vjeruje se da su ovi uslovi bili potrebni kako bi službenik u opštini Mamuša po imenu Murat Šalja nezakonito izdao državljanstvo Kosova za 124 osobe, navodi se u optužnici podignutoj protiv njega 9. septembra.
Mamuša je jedna od najmanjih opština na Kosovu, s oko 5.600 stanovnika, većinom iz turske zajednice.
Sada već bivšeg službenika u ovoj opštini, Murata Šalju, Tužilaštvo u Prizrenu optužuje za falsifikovanje službenih dokumenata.
U optužnici do koje je došao Kosovski servis Radija Slobodna Evropa (RSE) stoji da je Šalja izdao državljanstvo i službene dokumente za više od 100 osoba, ne poštujući zakonske procedure.
Osim toga, tereti ga se da je omogućio pristup kompjuterskom sistemu svog kolege kako bi napravio neke od tih dokumenata.
Na popisu osoba koje su ostvarile korist, kako navode u Tužilaštvu, uglavnom su osobe turske nacionalnosti.
Oni, prema optužnici, nisu ispunili kriterijume za dobivanje državljanstva, čak se za većinu njih "ispostavilo da nisu ušli ili izašli s Kosova".
Šalja je već u pritvoru.
Optužnice za izdavanje lažnih dokumenata na Kosovu
Njegov branilac Forti Škoro rekao je za Kosovski servis RSE da je prihvatio optužnicu i njene dokaze, ne komentarišući dalje slučaj.
"Sada čekamo druge faze razvoja postupka", rekao je Škoro.
Prema Tužilaštvu, Šalja je "priznao krivicu u fazi istrage". Dok je, prema podacima iz optužnice, ranije dva puta osuđivan zbog falsifikovanja službene isprave.
Očekuje se da će se Šalja suočiti sa ovom optužnicom na sudu krajem septembra.
Kako se stiče državljanstvo Kosova?
Prema Zakonu o državljanstvu, između ostalog, građanin Kosova može postati državljanin Kosova po porijeklu (državljanstvo roditelja), a u nekim slučajevima i ako je rođen na teritoriji Kosova.
Dok, neko ko ne ispunjava nijedan od ovih uslova, može postati državljanin kroz "naturalizaciju", ispunjavanjem nekoliko kriterijuma: kao što je posjedovanje boravišne dozvole na Kosovu na određeni period, plaćanje poreza, uvjerenje o nekažnjavanju i dr.
Zakon dozvoljava i vraćanje državljanstva licima koja su ga izgubila, opet po ispunjavanju određenih kriterijuma.
Kako je počinjeno navodno krivično djelo?
Kancelarije za civilni status u opštinama Kosova su institucije u kojima je moguće registrovati državljanstvo i pribaviti osnovna dokumenta, kao što su izvod iz matične knjige rođenih i drugi izvodi.
Ovi dokumenti su osnov koji omogućava izdavanje ličnih karata i pasoša Kosova.
Za registraciju, podnosioci zahtjeva moraju dostaviti prateću dokumentaciju, uključujući i dokumente zemlje iz koje dolaze, ako su strani državljani.
Murat Šalja je bio službenik za civilni status u opštini Mamuša do početka 2024. godine, kada je podnio ostavku "iz ličnih razloga".
Zgrada Opštine Mamuša
Iako iz opštine Mamuša nisu odgovorili na pitanja koliko dugo Šalja radi u ovoj instituciji, iz njegovih objava na društvenim mrežama proizilazi da je tamo radio od 2010. godine.
Predsjedavajući opštine Mamuša Abdilhadil Krasnik je, nakon upita Kosovskog servisa RSE, rekao da se slučaj odnosi na "starog službenika i da je predmet u toku, tako da ne može više da govori o tome".
Ubrzo nakon Šaljine ostavke, u martu 2024. godine, protiv njega je podnesena krivična prijava Tužilaštvu.
Prvobitne sumnje su se odnosile na mali broj dokumenata, dok je temeljitom istragom Tužilaštva otkriveno preko 100 sumnjivih dokumenata.
U ovoj istrazi pomogli su i inspektori Agencije za civilnu registraciju, centralnog organa Ministarstva unutrašnjih poslova.
Dalje, prema optužnici, Šalja je obezbijedio pristup kompjuterskom sistemu svog kolege, inicijala N.M., kako bi izvršio registraciju i izdao dokumente.
U pojedinim slučajevima, prema optužnici, on je osumnjičen da je falsifikovao potpis kolege na dokumentima koje je izdao.
Dokumenti su navodno rađeni uglavnom između 2021. i prije njegove ostavke 2024. godine.
U svom svjedočenju u tužilaštvu, Šalja je "negirao da je imao materijalnu korist od bilo kog korisnika".
Na mnoga pitanja iz Tužilaštva o tome kako je izvršena registracija bez prethodnih evidencija zahtjeva ili dokaza o ulasku i izlasku ljudi, Šalja je odgovorio "ne znam".
Takođe, prema onome što se navodi u optužnici, on je naveo da se "neka greška možda dogodila nenamjerno".
U optužnici, Tužilaštvo navodi da nije bilo u mogućnosti da šalje pozive korisnicima državljanstva pošto je od policije obaviješteno da "niko od njih nema adresu stanovanja ili boravišta na Kosovu", te da "nema bilo kakve informacije o tim licima".
Motivi lica da steknu državljanstvo na ovaj nezakoniti način nisu poznati, iako izvori Radija Slobodna Evropa kažu da su neki od njih možda imali problema u zemljama iz kojih dolaze, u ovom slučaju sa Turskom.
Optuženi, ranije osuđivani za isto krivično djelo
Tokom godina rada u opštini Mamuša, za službenika Šalju, ovo nije prvi put da je prekršio zakon.
Ranije je dva puta osuđivan za krivično djelo falsifikovanje službene isprave, jednom 2018. i drugi put 2019. godine.
Kosovski servis RSE došao je u posjed presude Osnovnog suda u Prizrenu iz 2019. godine.
U ovom dokumentu se navodi da je Šalja osuđen zato što je kao službenik u opštini Mamuša sastavio umrlicu za lice inicijala R.M. gdje "nije unio tačne podatke" predstavljajući nekoliko članova svoje porodice kao nasljednike, izuzev jednog.
Ovaj dokument je, prema presudi, tada korišćen kao dokaz kod notara u ostavinskoj raspravi.
Šalja je osuđen na pet mjeseci zatvora, uz njegovu saglasnost ova kazna je zamijenjena novčanom kaznom od 1.200 eura.
Presuda protiv Murata Šalje iz 2019. godine
Opština Mamuša nije odgovorila na pitanja RSE kako je ovaj službenik nastavio da radi u ovoj opštini i nakon presude.
Ehat Miftaraj, direktor Kosovskog instituta za pravosuđe, kaže da nepravilne sudske kazne za javne službenike koji krše zakon omogućavaju da ponove krivično djelo.
"Nažalost, pravosudni sistem u slučajevima kažnjavanja javnih službenika rijetko izriče komplementarnu mjeru - ograničenje vršenja funkcije na određeno vrijeme", kaže on za Kosovski servis RSE.
U aktuelnoj optužnici, Tužilaštvo u Prizrenu preporučilo je sudu da se Šalji u slučaju osuđujuće presude izrekne dodatna kazna - zabrana vršenja funkcija u javnoj upravi ili javnoj službi.
Slučajevi u drugim opštinama
Kosovski servis RSE je identifikovao još najmanje dva slučaja u drugim opštinama na Kosovu u kojima su različiti ljudi dobili zvanična dokumenta, ilegalno, preko opštinskih kancelarija.
Jedan slučaj desio se u opštini Peć, po presudi suda u Peći od 04.05.2023.
Prema ovoj presudi, osoba sa inicijalima B.N., državljanin Turske, 2019. godine je "doveo u zabludu Kancelariju za matične knjige u Peći."
On je, na osnovu presude, predočio falsifikovanu kopiju srpskog pasoša, a potom uspio da se upiše u matičnu knjigu Kosova, dajući izvod iz matične knjige rođenih, a kasnije ličnu kartu i pasoš Kosova.
U novim dokumentima je dobio inicijale I.Z.
Kazna za njega bila je šest mjeseci uslovnog zatvora i zamijenjena je novčanom kaznom od 2.000 eura.
Presuda za izdavanje falsifikovanih dokumenata u Peći
Zbog ovog slučaja uhapšen je i opštinski službenik u Peći H.G., koji je omogućio da se ova dokumentacija dostavi, ali je Tužilaštvo u Peći zatvorilo istragu protiv njega, nekoliko mjeseci nakon hapšenja.
Kasnije, 30. januara 2024. godine, Sud u Đakovici je proglasio krivim lice R.K., državljanina Albanije, koji je preko Kancelarije za civilnu upravu u Đakovici iskoristio ličnu kartu državljanina Kosova koji se nalazi u Njemačkoj.
Za ovu krivičnu radnju na 180 dana zatvora osuđen je R.K., koji je priznao krivicu.
U ovom slučaju optuženi je bio i opštinski službenik iz Đakovice, koji nije priznao krivicu, pa je postupak razdvojen u daljoj proceduri.
Sud u Đakovici nije odgovorio na pitanje u vezi sa epilogom optužnice protiv ovog službenika.
Ministarstvo unutrašnjih poslova nije objavilo koliko je slučajeva sumnjivih registracija identifikovalo posljednjih godina.
Dok policijske brojke uključuju desetine slučajeva.
Miftaraj iz Kosovskog instituta za pravosuđe kaže da bi trebalo pojačati kontrolu nad opštinskim kancelarijama koje imaju pristup matičnim knjigama, pogotovo što su od 1. januara ove godine građani Kosova stekli pravo da putuju bez viza u 27 evropskih zemalja.
Prema njegovim riječima, liberalizacija takođe može povećati interesovanje prekršioca za posjedovanje kosovskih pasoša koji im omogućavaju da uđu u Evropu.
"Ako pogledamo proces vizne liberalizacije, kriterijum koji je bio ključni ili najveći zahtjev EU je bio integritet državne službe, odnosno validnost u ličnim kartama, izdavanju pasoša, kako se liberalizacija ne bi zloupotrijebila", kaže on.
Čak i najnoviji EU izvještaj o napretku Kosova kritikuje Kosovo zbog nedostatka napretka u reformi javne uprave.