Dnevno@RSE na početku svakog radnog dana donosi vam pregled najvažnijih vijesti sa Zapadnog Balkana i svijeta. Za vas biramo najave za ključne događaje kao i jedinstvene sadržaje RSE. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!
Dobro jutro poštovani čitaoci,
Piše vam Jasmina Đikoli, novinarka Radija Slobodna Evropa.
Ovog jutra za vas smo izabrali:
Važno za danas
- "Pozivamo političke lidere u regionu da bolje iskoriste svoje sastanke kako bi promovisali regionalnu stabilnost i pomirenje", navedeno je u odgovoru State Departmenta za Radio Slobodna Evropa, na upit o Deklaraciji o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda.
- Povodom saopštenja Ambasade SAD u Sarajevu 10. juna da zaključci usvojeni na "Svesrpskom saboru" u Beogradu predstavljaju napad na Dejtonski sporazum, predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je dan poslije optužio Ambasadu za izazivanje krize u BiH postavivši pitanje na osnovu kog akta imovina pripada centralnim vlastima, a ne entitetima. Ambasada SAD-a u BiH je na Vučićeva pitanja u utorak odgovorila da 'imovina pripada državi'.
- Suverenitet, teritorijalni integritet, ustavni poredak i međunarodni identitet BiH se ne mogu narušiti i svaka akcija protiv ovih principa će dovesti do ozbiljnih posljedica, saopšteno je 11. juna iz Evropske unije povodom "svesrpske deklaracije". Deklaraciju o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda u utorak je komentarisao i ambasador SAD u Beogradu Christopher Hill.
- Tokom zvanične posjete Moskvi, potpredsjednik Vlade Srbije Aleksandar Vulin, sastao se 11. juna sa čelnicima ruske vojske i policije – poručeno da je saradnja dvije zemlje u oblasti sigurnosti na visokom nivou.
- Kancelarija Ambasade Rusije otvorena je u utorak u Banjaluci, u blizini zgrade Vlade Republika Srpska. Ovim potezom Bosna i Hercegovina postala je jedina zemlja Zapadnog Balkana u kojoj je omogućeno širenje diplomatske misije Rusije nakon što je ta zemlja započela agresiju na Ukrajinu 2022. godine.
Balkan na RSE
Predsjednica sudskog Mehanizma u Hagu Graciela Gatti Santana je na sjednici Vijeća sigurnosti Ujedinjenih nacija u Njujorku 11. juna ponovo prijavila Srbiju zbog odbijanja da uhapsi i tom sudu izruči funkcionere Srpske radikalne stranke Petra Jojića i Vjerice Radete, optužene za nepoštovanje Haškog tribunala. Podnoseći redovan šestomesečni izvještaj o radu Haškog suda, Santana je naglasila da Srbija i dalje "odbija" da ispuni sudski nalog da uhapsi i u Hag prebaci Jojića i Radetu. To, kako je ocijenila Santana, predstavlja uporno ometanje suda da ispuni svoj mandat i sudi optuženima.
Specijalni izaslanik Evropske unije za dijalog Kosova i Srbije Miroslav Lajčak izvijestio je članice Vijeća Evrope i evropskog bloka o trenutnom stanju dijaloga između dvije susjedne države. Lajčak, koji od 1. septembra preuzima dužnost ambasadora EU u Švicarskoj, rekao je da je svoj boravak u Strazburu iskoristio za interakciju sa brojnim zvaničnicima Vijeća Evrope o njihovim zadacima. Za vrijeme njegovog mandata, Kosovo i Srbija su u februaru 2023. postigli Sporazum o normalizaciji odnosa. Kasnije je postao poznat kao Ohridski sporazum , ali se i dalje ne sprovodi.
Prije 25 godina mirovne trupe NATO-a ušle su na Kosovo. Mnogi građani izašli su na ulice da ih dočekaju, uprkos činjenici da su u mnogim gradovima vladale međuetničke tenzije. Fatmir Keljmendi i njegov prijatelj Baškim Hasani među prvima su izašli na ulicu da dočekaju francuske vojnike KFOR-a, koji su u Mitrovicu stigli 17. juna 1999. Pogledajte u video prilogu kako je, od tog dana, život Fatmira i Baškima krenuo je u drugačijem pravcu.
Ni poslije 23 godine nije riješeno ubistvo novinara Milana Pantića, iz Jagodine u centralnoj Srbiji. "Čekati 23 godine da ne dođe do podizanja optužnice je užasavajuća poruka svim novinarima, to je poruka da je ubistvo novinara dozvoljeno", kaže za Radio Slobodna Evropa Veran Matić, predsjednik Komisije za istraživanje ubistava novinara. Skoro četvrt vijeka od tog zločina, nadležne institucije Srbije nisu procesuirale počinioce, a slučaj je još uvek u fazi istrage.
Koliko god traje problem sa zatvorenim hirurškim salama Kliničkog centra u Skoplju, traje i golgota 75-godišnjeg Skopljanina R.M. koji je otišao kod ljekara zbog gangrene na nozi. Hirurške sale u najvećem medicinskom kompleksu u Sjevernoj Makedoniji kroz koji godišnje prođe 800.000 pacijenata ne rade od kraja maja, zbog neprijatnog mirisa iz ventilacionog sistema. Slučaj je prijavljen Državnom tužilaštvu, ali se još od tada čekaju rezultati laboratorijskih ispitivanja u Njemačkoj. 'Putešestvije' Skopljanina R.M. počelo je upravo nekoliko dana prije 18. maja, kada su operacione sale u glavnoj gradskoj klinici u Skoplju "Majka Tereza" zvanično zatvorene.
Igračku u obliku gitare, kutijicu s papirićem Crvenog krsta na kojem je ispisano ime i fotografiju dječaka Samira Mujanovića, holandski vojnik Ad van Alphen čuvao je 30 godina. Dobio ih je u Srebrenici, u mjesecima prije nego će pripadnici tadašnje vojske Republike Srpske počiniti genocid nad više od 8.000 ljudi, u ovom bosanskom gradu koji je bio pod zaštitom Ujedinjenih naroda. Danas 80-godišnji bivši pripadnik vojske vojske i bataljona Ujedinjenih naroda koji je bio raspoređen u Srebrenici Ad van Alphen traži Samira. Za Radio Slobodna Evropa kaže da bi, kad bi ga pronašao, pitao jednostavno pitanje – kakav mu je život.
Samir Mujanović u Srebrenici, 1995.
Rat Izraela u Pojasa Gaze
Hamas kaže da je dostavio svoj odgovor na plan o prekidu vatre u Gazi koji podržavaju Sjedinjene Države, a visoki zvaničnik grupe rekao je za BBC da i dalje zahtijeva izraelsku posvećenost trajnom prekidu vatre. U saopštenju, Hamas i njeni saveznici Palestinski islamski džihad (PIJ), označeni kao terorističke organizacije od strane Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije, izrazili su "spremnost da pozitivno" postignu dogovor.
Predloženi plan o prekidu vatre, koji je u ponedeljak navečer odobrilo Vijeće sigurnosti UN-a, poziva na šestosedmično primirje koje bi na kraju postalo trajno. Katar i Egipat koji su, zajedno sa SAD-om, posredovali u pregovorima između Izraela i Hamasa, potvrdili su da je palestinska grupa dostavila svoj odgovor. U svom saopštenju od utorka navečer, Hamas je pozvao na "potpuni prekid" borbi u Gazi.
Članovi porodice i pristalice traže hitno oslobađanje talaca kidnapovanih tokom smrtonosnog napada 7. oktobra, dok protestuju tokom sastanka kojem je prisustvovao američki državni sekretar Antony Blinken, u Tel Avivu, Izrael 11. juna 2024.
Rat u Ukrajini
Ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski očekuje da će, tokom učešća na berlinskoj konferenciji o oporavku Ukrajine, osigurati milijarde eura obećanih za odbranu i posleratnu obnovu svoje države. U glavnom gradu Njemačke 11. juna je počela dvodnevna konferencija za prikupljanje podrške za oporavak Ukrajine od razaranja u ratu sa Rusijom, čime se šalje novi signal solidarnosti sa Kijevom na početku sedmice intenzivnih diplomatskih aktivnosti.
Tokom 27 mjeseci od kada je Rusija pokrenula invaziju, Ukrajina je napadala lokacije unutar Rusije, isprva tiho i sporadično, onda odvažno i glasno, uključujući i upade preko granice koje su vršile paramilitarne grupe kao i spektakularne napade bespilotnim letjelicama na središte Moskve. Međutim, Ukrajina je ljuta na ograničenja koja su je spriječavala da koristi svoj arsenal koji je dostavljao Zapad za ozbiljnije napade unutar Rusije. Od 30. maja, to se promijenilo, pošto su se Sjedinjene Države pridružile više od desetak NATO saveznika, i prvi put signalizirale da će Ukrajini dati dozvolu da gađa neke ciljeve unutar same Rusije. Šta znači zeleno svjetlo Ukrajini da gađa mete na teritoriji Rusije?
Svijet
Porota suda u Vilmingtonu proglasila je Huntera Bidena, sina predsjednika Sjedinjenih Američkih Država Joe Bidena, krivim zbog nelegalnog posjedovanja oružja dok je koristio drogu. Porota ga je proglasila krivim po sve tri tačke optužnice, čime je on postao prvo dijete jednog predsjednika SAD-a koji je osuđen za krivično djelo.
Najmanje 49 osoba je poginulo, dok se njih 140 vodi kao nestalo, nakon što je brod sa migrantima potonuo u blizini obale Jemena, saopštila je u utorak Međunarodna organizacija za migracije Ujedinjenih nacija (IOM).
Usred političke nestabilnosti u Bugarskoj su održani vanredni parlamentarni izbori 9. juna - šesti u tri godine. Glasanje je potaknuto raspadom koalicije između stranke desnog centra GERB i prozapadne stranke Nastavljamo promjene (PP) u martu. Nakon glasanja, čini se da je prokremaljska krajnje desna stranka, čiji je suosnivač povezan s piramidalnom shemom, uspjela ući u parlament. Zabavni park s kojim je stranka povezana navodno je korišten kao poligon za obuku paravojne organizacije. Ko je osnovao stranku Veličina i za šta se ona zalaže?
Apple je uskočio u trku sa kompanijama koje širokim masama donose generativnu umjetnu inteligenciju, najavljujući u ponedeljak 10. juna, mnoštvo funkcija dizajniranih da popune uređaje iPhone, iPad i Mac. U potezu koji dolikuje kompaniji poznatoj po svojoj marketinškoj sposobnosti, tehnologija umjetne inteligencije koja dolazi kao dio besplatnih ažuriranja softvera kasnije ove godine, promoviše se kao "Apple Intelligence". Dok pokušava da ostavi pečat na trenutno najmodernije područje tehnologije, Apple je tokom svoje Svjetske konferencije za programere i developere prećutno priznao da mu je potrebna pomoć da uhvati korak sa kompanijama poput Microsofta i Google-a, koje su se pojavile kao rani lideri na polju vještačke inteligencije, pišu svjetski mediji.
Šta ima?
U podcastu Šta ima? poslušajte o čemu će se razgovarati na skupu koji organizuje Zajednička komisija za ekonomske reforme i razvoj Parlamenta BiH. Svjetski je dan borbe protiv dječijeg rada.
Šta ima još...
- Vuk Cvijić i Milan Lađević saslušani u tužilaštvu u Beogradu povodom incidenta
- Studentkinje beogradskog Fakulteta političkih nauka pokreću platformu za prijavu seksualnog nasilja
- Osumnjičeni za kopanje tunela do Višeg suda u Podgorici oslobođen pritvora
- Festival 'Mirëdita, dobar dan' u Beogradu od 27. do 29. juna
- Potpredsjednik Malavija poginuo u avionskoj nesreći
- Antivladini demonstranti blokiraju puteve u glavnom gradu Armenije
- Jedina sinagoga u Erevanu napadnuta četvrti put za godinu
- Aktivisti za prava životinja vandalizirali portret britanskog kralja Čarlsa
Toliko za danas. Pišite nam i podijelite vaše priče sa nama na slobodnaevropa@rferl.org
Srdačan pozdrav do sutra ujutro,
Jasmina Đikoli
Dnevno@RSE dolazi besplatno u vaš inbox. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!