Dnevno@RSE na početku svakog radnog dana donosi vam pregled najvažnijih vijesti sa Zapadnog Balkana i svijeta. Za vas biramo najave za ključne događaje kao i jedinstvene sadržaje RSE. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!
Dobro jutro poštovani čitaoci,
Piše vam Jasmina Đikoli, novinarka Radija Slobodna Evropa.
Ovog jutra za vas smo izabrali:
Važno za danas
- U Srbiji se u nedjelju, 2. juna, glasalo na lokalnim izborima u 89 gradova i opština. Nakon zatvaranja birališta, vladajuća Srpska napredna stranka je proglasila pobjedu u svim gradovima i opštinama, osim u Kanjiži, Senti, Bačkoj Topoli i Tutinu. Opozicija je optužila vlast za neregularnosti tokom izbornog dana. Pogledajte video iz Novog Sada gdje je došlo je do incidenta između opozicionih aktivista i policije. Na izborima u Srbiji su glasali i zvaničnici bh. entiteta Republika Srpska. Detaljnije informacije o jučerašnjim izborima možete pročitati i na blogu RSE.
- Ministarstvo vanjskih poslova i dijaspore Kosova osudilo je u nedjelju hapšenje kosovskog državljanina u Srbiji, navodeći da je on arbitrarno uhapšen i da je tražilo od međunarodne zajednice da pomogne da hitno bude pušten na slobodu. Ministarstvo je navelo da je Kancelarija za vezu Kosova u Srbiji u subotu obaviještena o hapšenju Tefika Mustafe na graničnom prelazu Merdare, zbog navodnih ratnih zločina nad nealbanskim stanovništvom tokom rata na Kosovu 1999. godine.
- Srpska demokratska stranka (SDS) je uložila žalbu Apelacionom odjeljenju Suda Bosne i Hercegovine na odluku Centralne izborne komisije BiH koja je odbacila izbornu prijavu ove stranke, ali će bez obzira na njen ishod izaći u oktobarske izbore, izjavio je predsjednik SDS-a Milan Miličević.
RSE Intervju
Razočaranost ili apatija dijela opozicionih birača uticali su na rezultat vladajućih Naprednjaka koji su proglasili pobjedu u skoro svim gradovima i opštinama u kojima su 2. juna održani lokalni izbori, ocijenio je za Radio Slobodna Evropa (RSE) profesor beogradskog Fakulteta političkih nauka Zoran Stojiljković.
Integracija Sjeverne Makedonije u Evropsku uniju ostaje prioritet države, izjavio je novi predsjednik skupštine Sjeverne Makedonije Afrim Gaši. Gaši je u intervjuu za Radio Slobodna Evropa je rekao da je njegov stav da treba koristiti ustavni naziv Republika Severna Makedonija pošto je Grčka oštro reagovala nakon što nova predsjednica zemlje Gordana Siljanovska Davkova iz desne VMRO-DPMNE nije koristila taj naziv.
Balkan na RSE
Godišnje u prosjeku na makedonskim putevima pogine 65 ljudi na milion stanovnika, odnosno za četvrtinu više nego u zemljama EU, a ništa bolja slika nije ni u regionu. Prema podacima sa Međunarodne konferencije o bezbjednosti saobraćaja na putevima iznesenim krajem maja u Skoplju, u državama Zapadnog Balkana u prosjeku godišnje na milion stanovnika pogine 70 ljudi. Pročitajte zašto se na balkanskim putevima gine više nego u Evropi.
U Crnoj Gori će od 1. jula biti zabranjen uvoz automobila starijih od 15 godina. Međutim, Prosječna starost vozila u Crnoj Gori oko 17 godina, kaže za Radio Slobodna Evropa vještak iz oblasti saobraćajno-mašinske struke Vukašin Eraković. "Što problemu bezbjednosti daje dodatni značaj... Prema istraživanjima sprovedenim za potrebe struke, kritična granica starosti vozila nakon koje rastu posljedice nastale u saobraćajnim nezgodama iznosi 15 godina." A gotovo dvije trećine vozila u Crnoj Gori staro je više od 15 godina.
Sedam dana nakon što je Generalna skupština UN usvojila Rezoluciju kojom se 11. jula proglašava Međunarodni dan sjećanja na genocid u Srebrenici, vlasti u RS najavili su mogućnost promjene naziva te opštine. Moguću promjenu imena prvi je najavio predsjednik tog entiteta Milorad Dodik, ističući da u Srebrenici 11. jula "niko nije poginuo, niko nije ubijen, nije bilo operacija jedanaestog" te da promjenu naziva žele "neki ljudi u Srebrenici". Kako su na to reagovali Srebreničani?
Zvaničnici Srbije najavili su da će se hidroelektrana "Đerdap 3" graditi u koordinaciji sa Rumunijom, ali nije jasno da li su formirane radne grupe za ovaj zahtjevni projekat. Oprečne izjave o tome stižu iz Beograda i Bukurešta. Nepoznata je i cijena projekta, a problematično je i to što bi se izvodio na području Nacionalnog parka "Đerdap", najvećeg zaštićenog područja koje se prostire na istoku Srbije uz srpsko-rumunsku granicu.
Pitanje otvaranja glavnog mosta na Ibru, koji Mitrovicu na sjeveru Kosova dijeli na južni i sjeverni dio, opet je tema. Pripadnici srpske i albanske zajednice imaju različita mišljenja kada je riječ o otvaranju mosta, dok iz Skupštine opštine kažu da je to pitanje sada u nadležnosti centralnih institucija u Prištini.
Dani Milihate Coklit počinju i završavaju hladnoćom zidova sobe koja je nekad bila ispunjena smijehom. Bol koja joj steže prsa postaje nepodnošljiva kada dotakne kćerkino lice na fotografiji. "Svaki dan Eroni govorim 'Dobro jutro' i 'Laku noć'", kaže Milihate drhtavim glasom. Njena 20-ogodišnja kćerka ubijena je 12. aprila u Uroševcu, gradu u jugoistočnom dijelu Kosova. Eronin bivši suprug, sa kojim je imala sina od godinu i dva mjeseca, uhapšen je kao glavni osumnjičeni. Manje od sedmicu nakon ubistva Erone, još jedna žena ubijena je u Peći - oko 90 kilometara od Uroševca. I u tom slučaju osumnjičen je suprug ubijene. Od 2010. do aprila ove godine registrovana su ubistva ukupno 57 žena. U većini slučajeva počinioci su muževi, zatim očevi i sinovi.
Rat u Ukrajini
Ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski izjavio je u nedjelju u Singapuru da je više od 100 zemalja i organizacija najavilo da će prisustvovati mirovnom skupu o Ukrajini sredinom juna u Švicarskoj, uprkos, kako je rekao, naporima Kine da ga omete.
Moramo imati na umu da je ovaj rat agresija. Rusija je napala drugu državu i to je grubo kršenje međunarodnog prava. Ali prema međunarodnom pravu samoodbrana je legitimna i ono što Ukrajina radi jeste da se brani, rekao je generalni sekretar NATO saveza Jens Stoltenberg za RSE tokom boravka u Pragu na sastanku ministara inostranih poslova država članica Alijanse. Pogledajte video u kojem Stoltenberg odgovara na pitanja novinara Radio Slobodna Evropa o situaciji u Ukrajini i Gruziji.
Cilj posljednjih poteza NATO saveza, kojima se ojačava njegova istočna granica, je odvraćanje Rusije, rekao je njemački kancelar Olaf Scholz, dodavši da bi Moskvi trebalo biti jasno da će alijansa biti spremna da se brani ako bude bilo potrebno. Obraćajući se na Istočnonjemačkom ekonomskom forumu u nedjelju 2. juna, na kojem je bila prisutna i litvanska premijerka Ingrida Simonyte, Scholz je rekao da je Njemačka skoro cijelu prethodnu deceniju igrala ključnu ulogu u prisustvu NATO-a u baltičkim zemljama, na granici sa Rusijom.
Pogledajte fotogaleriju o aerodromu Donjeck deset godina na prvoj liniji fronta.
Rat Izraela u Gazi
Izrael je u nedjelju nastavio borbe i bombardovanje Hamasa u Pojasu Gaze dok posrednici pozivaju obje strane da pristanu na sporazum o primirju i oslobađanju talaca koji je iznio američki predsjednik Joe Biden. Nakon što je Biden u petak izložio plan, premijer Benjamin Netanjahu je insistirao da će Izrael nastaviti rat koji bjesni od 7. oktobra dok ne uništi Hamas – kojeg SAD i EU smatraju terorističkom organizacijom – i oslobodi zarobljenike.
Sam Netanjahu koji vodi krhku desničarsku koalicionu vladu, na domaćem terenu je pod intenzivnim s dvije strane. Demonstranti koji traže oslobađanje talaca u subotu su se ponovo okupili u desetinama hiljada u Tel Avivu pozivaju Netanjahua da sklopi sporazum o primirju, dok desničarski ekstremistički saveznici prijete da će srušiti vladu ako to učini.
Dotle su borbe nastavljane u Pojasu Gazu tokom noći i u nedelju. Izraelska vojska je saopštila da je izvela više zračnih udara uz kopnene borbe, a palestinski zvaničnici su prijavili nove smrtne slučajeve.
Vatra na sjeveru Pojasa Gaze, 1. juni 2024.
Vlada Maldiva će zabraniti ulazak Izraelaca u ovu malu ostrvsku državu u Indijskom okeanu, poznatu po svojim luksuznim odmaralištima, dok gnijev javnosti sve više raste u uglavnom muslimanskoj zemlji, zbog rata u Pojasu Gaze. Iz predsjedničkog kabineta je saopšteno u nedjelju, 2. juna da su odlučili da promijene zakone, i zabrane ulazak u zemlju vlasnicima izraelskih pasoša.
Svijet
Izbori za Evropski parlament se održavaju od 6. do 9. juna u 27 država članica Evropske unije. Procjenjuje se da u Uniji ima oko 370 miliona birača sa pravom glasa od kojih, prema nedavnoj anketi, 71 posto planira da glasa, što bi bila visoka izlaznost. Na posljednjim izborima 2019. godine bila je znatno manja – 50,7 procenata. Da li je 'uspon desničara' na izborima za Evropski parlament samo 'medijska histerija'?
Afrički nacionalni kongres, vladajuća partija u Južnoj Africi već 30 godina, izgubila je većinu u ovosedmičnim izborima, osvojivši samo 159 mjesta u parlamentu sa 400 poslanika, pokazuju zvanični rezultati objavljeni u nedjelju, 2. juna. Nijedna partija nema većinu u Narodnoj skupštini. Iza 159 mjesta, odnosno 40 posto glasova za ANC, pozicionirala sa Demokratska alijansa (DA), stranka desnog centra, sa 87 mjesta odnosno 22 posto glasova.
Kineska svemirska letjelica bez posade sletjela je na drugu, udaljeniju stranu Mjeseca u nedjelju, 2. juna, na mjesto na kojem nijedna druga zemlja nije sletjela. Ako bude uspješna, to će biti prva misija u istoriji koja će uzeti uzorke sa druge strane Mjeseca što bi moglo pružiti ključne tragove o porijeklu i evoluciji Mjeseca i Sunčevog sistema, dok sama misija pruža važne podatke i tehničku praksu za unapređenje kineskih lunarnih ambicija. Kinesko slijetanje dolazi u trenutku kada sve veći broj zemalja, uključujući Sjedinjene Države, gleda na strateške i naučne prednosti proširenog istraživanja Mjeseca u sve konkurentnijoj oblasti, pišu svjetski mediji.
Sve veći broj Afganistanaca uzima ono malo novca što imaju u banci i zatvara svoje račune. Eksperti kažu da je povjerenje u formalni bankarski sistem urušeno pod talibanima. "Banke su propale", rekao je jedan Afganistanac koji je nedavno zatvorio svoj bankovni račun. "Postali su nepouzdani."
Šta ima?
U današnjem podcastu poslušajte detalje o trećem Političkom forumu na visokom nivou o evropskim integracijama Bosne i Hercegovine, te o hitnoj sjednici Doma naroda Parlamenta BiH. Svjetski je dan bicikla.
Šta ima još...
- Koncert u Tbilisiju za uhapšene na protestima protiv zakona o 'stranim agentima'
- Dobri rezultati francuske i njemačke krajnje desnice u anketama pred evropske izbore
- Njemački policajac podlegao povredama nanesenim u napadu nožem
- Vatrogasac poginuo u poplavama u Njemačkoj, probijene brane
- Trump kaže da bi njegov odlazak u zatvor mogao biti 'prelomna tačka' za njegove pristalice
- Bivši iranski predsjednik Ahmadinedžad s tvrde linije u trci za nasljednika Raisija
- Pjongjang saopštio da neće više slati balone sa smećem u Južnu Koreju
- Tokom glasanja u Indiji 33 člana izbornih službi umrli od vrućine
- Jedna osoba ubijena u masovnoj pucnjavi u Ohaju
- Turci protestovali protiv zakona o eutanaziji pasa lutalica
Za kraj pogledajte video o tome kako je organizacija "UdruŽene" iz Bosne i Hercegovine vratila pletenje iz faze gotovo zaboravljenog ručnog rada u fokus svjetske modne industrije. Uz zaradu, žene se druže i čuvaju tradiciju.
Toliko za danas. Pišite nam i podijelite vaše priče sa nama na slobodnaevropa@rferl.org
Srdačan pozdrav do sutra ujutro,
Jasmina Đikoli
Dnevno@RSE dolazi besplatno u vaš inbox. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!