Dnevno@RSE na početku svakog radnog dana donosi vam pregled najvažnijih vijesti sa Zapadnog Balkana i svijeta. Za vas biramo najave za ključne događaje kao i jedinstvene sadržaje RSE. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!
Dobro jutro poštovani čitaoci,
Piše vam Jasmina Đikoli, novinarka Radija Slobodna Evropa.
Ovog jutra za vas smo izabrali:
Važno za danas
- Rusija je 7. aprila saopštila da je Ukrajina dronom pogodila nuklearnu elektranu Zaporožje, koju kontroliše Moskva, a Međunarodna agencija za atomsku energiju (IAEA) pozvala je na uzdržanost. Ipak, ukrajinski obaveštajni zvaničnik tvrdi da Ukrajina nema veze sa ovim napadom.
- Policija u Srbiji nastavlja pretragu terena na teritoriji Bora, u istočnoj Srbiji, u potrazi za tijelom dvogodišnje Danke Ilić za čije se ubistvo sumnjiče dvije osobe, navodi se u saopštenju policije od 7. aprila.
- Srpska lista, najveća partija Srba na Kosovu koja ima podršku Beograda, saopštila je da neće učestvovati na glasanju za smjenu gradonačelnika u četiri opštine na sjeveru Kosova, koje je zakazano za 21. april.
Balkan na RSE
Povodom Svjetskog dana Roma pogledajte video priču o Aidi koja je uspjela ispuniti jedan od životnih snova i upisati Akademiju dramskih umjetnosti u Tuzli. Kroz svoj rad i obrazovanje bori se protiv diskriminacije i predrasuda, s kojima se kroz djetinjstvo suočavala kao Romkinja. Nezaposleni roditelji su joj i dalje najveća podrška.
Uznemiravanje članova porodice, objavljivanje detalja iz istrage, netačnih informacija i eksplicitnih detalja o okolnostima ubistva. Sve ovo obilježilo je medijski prostor u danima kada je policija tragala za dvogodišnjom Dankom Ilić koja je nestala 26. marta ispred kuće u naselju Banjsko Polje kod Bora. Nakon desetodnevne potrage policije, uhapšena su dvojica radnika javnog preduzeća "Vodovod" zbog sumnje za teško ubistvo djevojčice. Izvještavanje medija je bilo nedopustivo senzacionalističko i nedostojno, ocijenio je Savjet za štampu, nezavisno tijelo koje su osnovala novinarska udruženja, a koje prati poštovanje novinarskog kodeksa u štampanim i online medijima.
Gradonačelnik glavnog grada Srbije Aleksandar Šapić, kandidat vladajuće Srpske napredne stranke za istu funkciju na predstojećim izborima u Beogradu, založio se da Muzej Jugoslavije postane "muzej srpske istorije". Najavio je i inicijativu da grob Josipa Broza Tita, koji se nalazi u kompleksu muzeja, bude vraćen u hrvatski Kumrovec, gdje je rođen doživotni predsjednik nekadašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ). Pročitajte kako su reagovali Beograđani na Šapićevu inicijativu koja je odjeknula i u susjedstvu.
Karikatura Predraga Koraksića Koraksa prikazuje Josipa Broza kojeg sa lopatom i zahrđalom kašikom čekaju Aleksandar Šapić i Vojislav Šešelj, 5. april 2024.
Vlada bh. entiteta Republika Srpska u parlament je uputila Prijedlog zakona javnosti poznat kao zakon o "stranim agentima". Još u formi Nacrta naišao je na niz kritika kao udar na rad neprofitnih organizacija i ograničavanje sloboda. Ko je po tom zakonu "strani agent" i šta to konkretno znači saznajte u novom izdanju magazina TV Liberty.
Tema najnovijeg Mosta Radija Slobodna Evropa bila je da li će se aprilski izbori u Hrvatskoj, na kojima se za mjesto premijera bore dva sadašnja najviša hrvatska funkcionera premijer Andrej Plenković i predsjednik Zoran Milanović, odraziti na Bosnu i Hercegovinu. Sagovornici Omera Karabega bili su dva politička analitičara - Ibrahim Prohić iz Sarajeva i Davor Gjenero iz Zagreba.
Crnogorsko sudstvo su u posljednjih pet godina napustile 124 sudije. U istom periodu izabrano je oko 80 novih, zaključuje se iz godišnjih izvještaja Sudskog savjeta. Iz Savjeta su nedavno saopštili da nedostaje 17 posto sudija. A da sudovi nisu privlačni mladim pravnicima pokazuje posljednji konkurs, gdje se za više od 40 pripravničkih mjesta prijavilo samo devet osoba.
Među desetak dugometražnih igranih filmova koji će biti prikazani na ovogodišnjem izdanju Moskovskog međunarodnog filmskog festivala biće i srpski film "Bauk" o NATO bombardovanju Savezne Republike Jugoslavije 1999. godine. Film režisera Gorana Radovanovića još nije bio u srpskim kinima, mada je, prema izvještaju portala "Russia Today" na srpskom jeziku pod kontrolom Kremlja, u Beogradu imao jedno zatvoreno pretpremijerno prikazivanje u Ruskom domu 21. marta, koje se poklopila s 25. godišnjicom početka NATO bombardovanja. Radovanović je prikazivanje "Bauka" na festivalu u Moskvi predstavio kao "svjetsku premijeru".
Zaboravljeni negativ i nada da negdje neko na svijetu ima fotografiju. Tako je počelo. Potragom za fotografijom na kojoj su stariji brat i on. Djeca u opkoljenom gradu. A prerastao je projekat "Sniper Alley Photo" koji je postao značajna platforma za očuvanje istine. Njegovo ime je Džemil Hodžić, idejni tvorac i rizničar koji povezuje fotografe i djecu ratnog Sarajeva. Kako je rat gledati očima djeteta poslušajte u podcastu Glasom mladih.
Palestinske žene posmatraju sa prozora u blizini mjesta izraelskog zračnog napada na zgradu, usred sukoba između Izraela i palestinske islamističke grupe Hamas, u Rafi, u južnom pojasu Gaze, 2. aprila 2024.
Rat Izraela i Hamasa
Rat Izraela i Hamasa koji je razorio Pojas Gaze ušao je u nedjelju u sedmi mjesec, dok se u Kairu očekuje nastavak razgovora o primirju i oslobađanju talaca. Pola godine otkako je napad predvođen Hamasom, kojeg SAD i EU smatraju terorističkom organizacijom, izazvao novi rat na Bliskom istoku, izraelska vlada je suočena sa sve oštrijom međunarodnom reakcijom na njenu vojnu kampanju na razorenoj palestinskoj teritoriji, ali i masovnim uličnim protestima kod kuće.
Ujedinjene nacije i međunarodne humanitarne organizacije osudile su 7. aprila razorne posljedice šestomjesečnog rata u Gazi upozoravajući da su palestinske teritorije postale "gore od katastrofe". "Šest mjeseci je užasna prekretnica", saopštila je Međunarodna federacija društava Crvenog krsta i Crvenog polumjeseca (IFRC).
Dok izraelska vojska vodi dugotrajnu kampanju u Gazi, zemlju potresaju demonstracije građana koji traže ostavku premijera Benjamina Netanjahua i prijevremene izbore zbog propusta koji su omogućili militantnom Hamasu da izvrši masovni napad 7. oktobra prošle godine u kome je ubijeno 1.139 Izraelaca, a najmanje 240 uzeto kao taoci. Istovremeno, duboke podjele izaziva i izuzeće od služenja vojnog roka pripadnika ultraortodoksnih Jevreja što je sporna tema još od formiranja države Izrael 1948. Zašto ultraortodoksni Jevreji ne služe vojsku?
Jemenski pobunjenici Huti saopštili su 7. aprila da su lansirali rakete i bespilotne letjelice na britanske, američke i izraelske brodove, u najnovijem napadu na brodove u znak podrške Palestincima u ratu u Gazi.
Rat u Ukrajini
Ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski izjavio je 7. aprila da će Kijev izgubiti rat ako američki Kongres ne odobri vojnu pomoć za borbu protiv invazije Rusije. Republikanci u Kongresu mjesecima blokiraju desetine milijardi dolara vojne pomoći Kijevu.
Istraga Current Timea otkriva da je ruski vojnik koji je navodno ubio dva civila i pokušao da siluje još jednu osobu u okupiranoj južnoj Ukrajini 2022., jedan od mnogo hiljada ruskih osuđenika koje je Kremlj angažovao da se bore u invaziji. Telegram poruke višeg ruskog vojnog oficira otkrivaju do sad neobjavljene detalje o navodnim ratnim zločinima u Ukrajini, uključujući pogubljenja dvoje civila.
Budući da je rusko Ministarstvo odbrane regrutovalo hiljade osuđenika za borbu u Ukrajini, zatvorska populacija u Rusiji se smanjila, zbog čega su zvaničnici zatvorili neke ustanove. U videu pogledajte i kako se zatvorsko osoblje također preusmjerava u Ukrajinu.
Smještena šest metara ispod zemlje, prva namjenski izgrađena "bunker škola" dizajnirana da zaštiti učenike od ruskog bombardovanja spremna je za učenike, u drugom po veličini gradu u Ukrajini. Kako izgleda prva podzemna škola u Ukrajini pogledajte u fotogaleriji.
Svijet
Desetine hiljada protestovale su u subotu, 6. aprila u centru Budimpešte protiv vlade Viktora Orbana, u jednoj od najvećih demonstracija u posljednjih nekoliko godina. Proteste je predvodio advokat i bivši vladin insajder Peter Magyar, koji je uzdrmao politički krajolik Mađarske najavljujući novi politički pokret s ciljem da se suprotstavi premijeru. U međuvremenu, Orban se suočava s najvećom političkom krizom u svom 14-godišnjem premijerskom mandatu otkako se u februaru saznalo da je muškarac osuđen za slučaj seksualnog zlostavljanja djece dobio predsjedničko pomilovanje i da je pušten iz zatvora, pišu svjetski mediji.
U video priči Uzbekistanskog servisa RSE pogledajte zbog čega je dobijanje radnih dozvola i viza u Rusiji postalo gotovo nemoguće. Vlasti tvrde da gužve nastaju zbog redovnog dolaska sezonskih radnika, a kritičari - da država namjerno uskraćuje dozvole i deportuje novopridošle u okviru tekuće akcije protiv migranata iz centralne Azije.
Nedavni izvještaji sugerišu da je misteriozni niz bolesti od kojih pati američko diplomatsko osoblje rezultat "zvučnog oružja" koje je koristila ruska obavještajna jedinica. Ako su takve tvrdnje tačne, to bi bila posljednji u dugom nizu nevjerovatnih uređaja koje su dizajnirali Moskva i CIA za ubijanje, ranjavanje ili praćenje protivnika. Doktor Andrew Hammond, historičar i kustos u Međunarodnom muzeju špijuna u Washingtonu, rekao je za Radio Slobodna Evropa da se korištenje energetskog oružja protiv Amerikanaca stacioniranih u inostranstvu prvi put pojavila tokom Hladnog rata.
Za mnoge je ostrvo Sazan u Valoni u Albaniji decenijama bila misterija. Znalo se da je tu bila važna vojna baza prije i za vrijeme komunističke Albanije. Ostrvo se, s vremena na vrijeme, koristi i za obuku od strane albanske vojske i NATO-a. Međutim, Vlada Albanije je 2017. godine odlučila da omogući pristup posjetiocima od maja do oktobra. Prije nekoliko sedmica ostrvo se ponovo našlo u žiži javnosti kada je zet bivšeg američkog predsjednika Donalda Trumpa, Jared Kushner, izrazio interes za izgradnju turističkog kompleksa.
Šta ima?
Današnji podcast Šta ima? fokusiran je na Svjetski dan Roma. U posljednjem izvještaju Evropske komisije o napretku BiH na evropskom putu navodi se da su Romi najranjivija manjina sa najnepovoljnijim uslovima.
Šta ima još...
- Izraelska vojska saopštila da je smanjila broj vojnika na jugu Gaze
- Iran poručio da izraelske ambasade 'više nisu bezbjedne' poslije napada u Siriji
- Predsjednik Ruande na godišnjicu genocida optužuje međunarodnu zajednicu da ih je 'iznevjerila'
- Saveznik proruskog premijera Slovačke pobijedio na predsedničkim izborima
- Meksiko prekida veze s Ekvadorom poslije upada policije u njegovu ambasadu u Kitu
- Kineske patrole u Južnom kineskom moru tokom pomorskih vježbi SAD sa saveznicima
Za kraj vam preporučujemo foto-reportažu Amosa Chapplea Svjedočenja francuskog astronoma u Sibiru 1700-ih godina.
Toliko za danas. Pišite nam i podijelite vaše priče sa nama na slobodnaevropa@rferl.org
Srdačan pozdrav do sutra ujutro,
Jasmina Đikoli
Dnevno@RSE dolazi besplatno u vaš inbox. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!