Dnevno@RSE na početku svakog radnog dana donosi vam pregled najvažnijih vijesti sa Zapadnog Balkana i svijeta. Za vas biramo najave za ključne događaje kao i jedinstvene sadržaje RSE. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!
Dobro jutro poštovani čitaoci,
Piše vam Jasmina Đikoli, novinarka Radija Slobodna Evropa.
Ovog jutra za vas smo izabrali:
Važno za danas
- Nastavak vojne i finansijske pomoći Ukrajini i upozorenja na opasnost od Rusije na Zapadnom Balkanu, ključne su poruke Samita "Ukrajina - Jugoistočna Evropa" održanog 28. februara u Tirani. Ukrajina je također izrazila interes za povećanje saradnje sa balkanskim zemljama, kada je u pitanju koprodukcija municije.
- Separatističke snage u Bosni i Hercegovini omogućavaju Beogradu i Zagrebu da se upliću u unutrašnja pitanja i narušavaju suverenitet države, rekao je član Predsjedništva BiH Željko Komšić na prijemu povodom Dana nezavisnosti BiH.
- Zaposleni u pravosuđu u Republici Srpskoj, ne računajući sudije i tužioce, 28. februara su stupili u generalni štrajk koji će trajati dok im se ne ispuni nekoliko uslova. Kako je štrajk zaustavio rad sudova i šta kažu u Ministarstvu pravde RS-a?
- U Srbiji je uhapšeno šest osoba osumnjičenih za četiri ubistva pripadnika "škaljarskog" kriminalnog klana u Grčkoj 2020. godine, saopštilo je Tužilaštvo za organizovani kriminal 28. februara. "Škaljarski" i "kavački" kriminalni klan, porijeklom iz predgrađa Kotora u Crnoj Gori, već deceniju su u sukobu zbog droge koji se proširio na cijeli Balkan.
Balkan na RSE
Na vanrednim parlamentarnim izborima u Srbiji 2023. "dominiralo je odlučujuće učešće predsjednika, što je, zajedno sa sistemskim prednostima vladajuće stranke, stvorilo nepravedne uslove za učesnike", saopštila je 28. februara Kancelarija OSCE-a za demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR). U izvještaju je navedeno i 25 preporuka da se izbori dalje usklade sa obavezama unutar OSCE-a, kao i s drugim međunarodnim obavezama i standardima za demokratske izbore.
Premijerka Srbije Ana Brnabić izjavila je 28. februara da izvještaj ODIHR-a, o decembarskim izborima u Srbiji "svakako ima negativnih aspekata" ali da "stavlja tačku na sve laži i besmislice o krađi izbora". S druge strane, Marinika Tepić, jedna od nosilaca izborne liste opozicione koalicije "Srbija protiv nasilja" ocijenila je da je zvještaj ODIHR-a potvrdio da se u Srbiji dogodila izborna krađa. Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić najavio je da će 1. marta razgovarati sa čelnicima vladajuće Srpske napredne stranke (SNS) o tome da li će u Beogradu biti formirana vlast, ili će biti organizovani novi izbori.
U Beogradu je predstavljen izvještaj Fonda za humanitarno pravo (FHP) "Dosije: Svetozar Andrić" u kom su predstavljeni dokazi u vezi sa djelovanjem Prve birčanske pešadijske brigade Vojske Republike Srpske i njenog komandanta tokom rata u BiH. Već 18 godina Tužilaštvu za ratne zločine u Beogradu dostupni su dokumenti koji ukazuju da je Svetozar Andrić, major Birčanske brigade naredio iseljavanje nesrpskog stanovništva tokom rata na istoku BiH i osnivanje logora Sušica u Vlasenici. Međutim, on do danas nije procesuiran. U međuvremenu, Andrić živi i radi u Srbiji a od 2013. je bio i politički angažovan na pozicijama vlasti u prijestolnici.
Nakon uredbe Centralne banke Kosova, prema kojoj je od 1. februara euro jedina valuta za obavljanje platnog prometa, Srbi s Kosova koji imaju primanja iz budžeta Srbije u dinarima kažu kako se snalaze na različite načine da dođu do svog novca. Neki podižu eure uz proviziju dok drugi podižu novac u Srbiji. Američki State Department saopštio je u srijedu da Beograd i Priština treba hitno da nastave razgovore uz posredovanje Evropske unije o upotrebi dinara na Kosovu.
Ministarstvo vanjskih poslova Bosne i Hercegovine uputilo je protestnu notu vlastima Crne Gore jer je predsjednik tamošnje skupštine Andrija Mandić primio predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika u službenim prostorijama, a da nisu bila istaknuta obilježja BiH, već njenog entiteta RS. U Crnoj Gori, opoziciona Demokratska partija socijalista (DPS) podnijela je inicijativu za smjenu Andrije Mandića sa mjesta predsjednika Skupštine Crne Gore jer je kako su naveli grubo zloupotrijebio Skupštinu za partijske, nacionalističke i anti evropske interese.
Loši rezultati, neefikasne istrage i niske kazne za policijsko zlostavljanje u Crnoj Gori razlog su vanredne posjete Evropskog komiteta protiv torture Podgorici, sredinom februara. To je druga vanredna posjeta u posljednjih godinu i po dana. Za Bojanu Malović iz Akcije za ljudska prava to jasno govori o alarmantnom stanju stvari.
Grupa nevladinih organizacija u Srbiji zatražila je suspenziju policajaca, koje je organizacija "Da se zna" optužila da su tokom pretresa jednog stana pretukli i ponižavali dvije LGBTI+ osobe u Beogradu. Grupa od 20 nevladinih organizacija naglašava da su posljednjih godina pripadnici LGBTI+ populacije, Romi, kao i mnogi učesnici građanskih protesta u Srbiji, naročito mladi, bili žrtve policijske torture u više navrata.
Osobe sa invaliditetom kojima su potrebne usluge personalnih asistenata blokirali su jedan od ulaza u Gradsku upravu Banja Luka, u srijedu, 28. februara zatraživši sastanak sa banjalučkim gradonačelnikom Draškom Stanivukovićem. Njihovi zahtjevi su povećanje naknada za personalne asistente i isplatu zaostalih dugovanja iz decembra prošle godine.
Pogledajte video iz Mrkonjić Grada gdje su gomile šljake iz rudnika Medna zatrpale imanja i parcele mještana, koji skupa s ekolozima upozoravaju da rudnik zagađuje i obližnje potoke i rječice koji se ulivaju u rijeku Sanu. Ekolozi tvrde da se posljedice zagađenja vide desetinama kilometara nizvodno u opštinama Ribnik, Ključ i Sanski Most.
Članice Kolektiva za feminističku misao i akciju protestovale su 28. feburara ispred Palate pravde u Prištini zbog odluke Apelacionog suda da se slučaj ubistva Marigone Osmani vrati na ponovno suđenje. Osmani je imala 18 godina kada je ubijena, 22. avgusta 2021. godine, u stanu glavnog optuženog Dardana Krivaća u gradu Uroševcu.
Učesnici protesta 28. februara u Prištini drže natpise "Ne zaboravljamo", "Pravda za Marigonu", "Sigurnost i pravda za žene" i druge.
Rat Izraela i Hamasa
Borbe ne jenjavaju u Pojasu Gaze, u kojoj je broj poginulih sada blizu 30.000. Dok agencije Ujedinjenih nacija (UN) upozoravaju na ekstremno loše humanitarne uslove na sjeveru Pojasa Gaze, posrednici u sukobu insistiraju na tome da bi do primirja moglo doći u narednim danima. Posrednici iz Egipta, Katara i Sjedinjenih Američkih Država tražili su šestosedmičnu pauzu u ratu, koji je počeo nakon što je palestinska militantna grupa Hamas, koju SAD i Evropska unija smatraju terorističkom, napala Izrael 7. oktobra.
UN-ov svjetski program za hranu saopštio je da nijedna humanitarna grupa nije uspjela da dostavi pomoć na sjever više od mjesec dana, optuživši Izrael za blokiranje pristupa.
Rat u Ukrajini
Ukrajinska vojska je saopštila da su se njene snage povukle iz još dva sela u blizini grada Avdijivke na istoku Ukrajine, koje su ranije ovog mjeseca zauzele ruske snage. Ukrajina je pretrpjela nove gubitke dok se njena vojska i dalje muči s nedostatkom opreme, posebno municije, navodi Ukrajinski servis Radija Slobodna Evropa.
Evropska unija bi trebalo da razmotri korištenje profita od zamrznute ruske imovine za kupovinu vojnih zaliha za Ukrajinu, izjavila je u srijedu predsjednica Evropske komisije Ursula Von der Leyen. Dodala je da "ne može biti jačeg simbola i veće koristi od tog novca nego da Ukrajinu i cijelu Evropu učine sigurnijim mjestom za život". Ona je rekla da opasnost od rata za EU "možda nije trenutna, ali da nije nemoguća".
Svijet
Ratovi, izborne manipulacije i autoritarni režimi uticali su na to da su se politička prava i građanske slobode tokom 2023. pogoršale u 52 zemlje, što je petina svetske populacije, pokazuje novi izvještaj Freedom Housea. "Globalna sloboda je napravila veliki korak unazad 2023. godine", rekao je Michael J. Abramovitz, predsjednik Freedom Housea. Na takvu sliku uticali su i široko rasprostranjeni napadi na pluralizam, odnosno miran suživot ljudi sa različitim političkim idejama, religijama ili etničkim identitetima, navodi se u izvještaju objavljenom 29. februara.
Broj Rusa u pritvoru zbog političkih stavova ili vjerskih uvjerenja u stalnom je porastu, posebno od početka invazije na Ukrajinu. Aktivisti kažu da vlasti koriste teške uslove, uskraćivanje medicinskog tretmana i izolaciju da nemilosrdno naruše njihovo zdravlje.
Danielu Klette, navodnu pripadnicu Frakcije Crvene armije (RAF) koja je poznata i kao grupa Baader-Mainhof, uhapsila je njemačka policija nakon više od 30 godina provedenih u bjekstvu. Klette koja danas ima 65 godina, navodno je bila dio ultraljevičarske naoružane grupe koja je decenijama terorisala Njemačku.
Višegradska grupa, koja okuplja četiri centralnoevropske članice Evropske unije i NATO-a – Češku, Mađarsku, Poljsku i Slovačku – možda još nije mrtva, ali je svakako na aparatima za održavanje života, i biće još neko vreme. To je očigledan zaključak koji se može izvući sa samita četvorice premijera grupe u Pragu 27. Februara, piše Rikard Jozwiak u Briselskom blogu.
Tražimo odgovore
Iznad arktičkog kruga između Norveške i Sjevernog pola nalazi se objekat od vitalne važnosti za budućnost čovječanstva u kojem su pohranjene sjemenke. Milioni uzoraka sjemena, iz više od 930.000 vrsta usjeva, nalaze se u Globalnom trezoru sjemena u Spitsbergenu, dijelu norveškog arhipelaga Svalbard. Sef je počeo s radom 2008. godine, kao krajnje utočište i banka biljnih gena koji se štite od katastrofa, rata, bolesti i klimatskih promjena.Prvi put u sef je 27. februara tekuće godine stigla pošiljka iz Bosne i Hercegovine.
U rubrici ZAŠTO koju možete pronaći i na Facebook stranici pročitajte: Šta se čuva u arktičkom 'sefu sudnjeg dana'?
Ulaz u svjetsku banku gena biljaka na Svalbardu, 29. februara 2016.
Šta ima?
U podcastu poslušajte najavu izricanja prvostepene presude Suda BiH u predmetu za silovanje u Zvorniku tokom rata u BiH. Biće riječi i o protestima radnika komunalne privrede u Kantonu Sarajevu i roditelja djece s poteškoćama u Republici Srpskoj. Predsjednik Rusije Vladimir Putin obraća se danas Saveznoj skupštini Ruske Federacije.
Šta ima još...
- Sahrana Navaljnog u petak u Moskvi
- Navaljnaja u Evropskom parlamentu pozvala na borbu protiv Putina drugim sredstvima
- Nobelov komitet kaže da je zatvaranje Orlova 'politički motivisano'
- Iz separatističke moldavske regije Pridnjestrovlje zatražili 'zaštitu Rusije'
- Kineski izaslanik ove sedmice dolazi u Ukrajinu, Rusiju i EU
- Biden i Trump pobijedili na stranačkim izborima u Mičigenu
- EU pozvala Skoplje da ispoštuje obavezu o zamjeni pasoša
- U Sarajevu održano ročište po tužbi Sebije Izetbegović protiv sarajevskog univerziteta
- Bivši trener bjeloruske atletičarke suspendovan na pet godina
Toliko za danas. Pišite nam i podijelite vaše priče sa nama na slobodnaevropa@rferl.org
Srdačan pozdrav do sutra ujutro,
Jasmina Đikoli
Dnevno@RSE dolazi besplatno u vaš inbox. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!