Dnevno@RSE na početku svakog radnog dana donosi vam pregled najvažnijih vijesti sa Zapadnog Balkana i svijeta. Za vas biramo najave za ključne događaje kao i jedinstvene sadržaje RSE. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!
Dobro jutro poštovani čitaoci,
Piše vam Jasmina Đikoli, novinarka Radija Slobodna Evropa.
Ovog jutra za vas smo izabrali:
Važno za danas
- Premijer Benjamin Netanyahu rekao je da je izraelska vojska u svakom trenutku spremna započeti vazdušnu, kopnenu i pomorsku ofanzivu s ciljem slamanja Hamasa. Pokrenut je i napad na lokacije Hezbolaha u južnom Libanu. Više od milion ljudi raseljeno je u pojasu Gaze u protekloj sedmici, saopštio UN. Najnovije informacije možete pratiti na našem blogu uživo.
- Savjetnik Bijele kuće za nacionalnu sigurnost Jake Sullivan rekao je 15. oktobra da će administracija američkog predsjednika Joea Bidena ove sedmice tražiti od Kongresa odobrenje za pomoć u iznosu od milijardu dolara Izraelu i Ukrajini. Pročitajte i koju ulogu sukob u Izraelu ima u slanju američke pomoći Ukrajini.
- U Poljskoj su 15. oktobra održani redovni parlamentarni izbori za 460 poslanika i 100 senatora parlamenta. Vladajuća stranka Pravo i pravda nije dobila mjesta potrebna za formiranje vlade, pokazuju preliminarni rezultati, otvarajući put opoziciji na čelu s Donaldom Tuskom za formiranje većinske koalicije.
Rat Izraela i Hamasa
Palestinci su 13. oktobra počeli masovno da napuštaju sjevernu Gazu nakon što je izraelska vojska pozvala više od milion ljudi da se evakuišu ka južnom dijelu opkoljene teritorije, što je naređenje bez presedana uoči očekivane kopnene invazije na militantnu grupu Hamas. Pogledajte fotografije sa terena.
Ljekari u Gazi upozorili su da bi zbog nedostatka osnovnih zaliha hiljade ljudi moglo umrijeti u bolnicama prepunim ranjenih, dok je Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) upozorila 15. oktobra da bi primoravanje hiljada pacijenata u pojasu Gaze da se evakuišu, u već pretrpane bolnice, za njih mogla biti "smrtna kazna".
Izraelski ministar energetike rekao je 15. oktobra da je snabdijevanje vodom vraćeno u "specifična" područja u južnoj Gazi kao dio američko-izraelskog sporazuma. Međutim, zaposlenici humanitarnih organizacija kažu da vode i dalje nema. Istu stvar je rekao i glasnogovornik vlade Gaze.
Ljudi kuhaju na drva za ogrjev, zbog nestašice goriva i plina, kako bi osigurali hranu za raseljene Palestince usred izraelskih udara u Khan Yunisu, u južnom pojasu Gaze, 15. oktobra 2023.
Sjedinjene Američke Države upozorile su da bi se sukob između Izraela i palestinske militantne grupe Hamas mogao proširiti na širi Bliski istok, zahvativši u borbama regiju bogatu naftom. Američki savjetnik za nacionalnu sigurnost Jake Sullivan rekao je 15. oktobra da postoji rizik da se militantna grupa Hezbolah ili Iran direktno umiješaju u rat Izraela s Hamasom.
U gradovima širom svijeta proteklih dana održani su protesti podrške Palestincima nakon što su izraelske snage pokrenule vazdušne i artiljerijske udare na Pojas Gaze i uvele potpuno blokadu te palestinske teritorije. Na nekim protestima je došlo i do paljenja zastava Izraela i SAD.
Građani i predstavnici jevrejske zajednice u Srbiji prošetali su 15. oktobra centralnim beogradskim ulicama kako bi poslali poruku mira i odali počast stradalima u napadu Hamasa na Izrael. U beogradskoj Bajrakli džamiji je 13. oktobra održana molitva za stanovnike Pojasa Gaze, dok je u Novom Pazaru, dan poslije održan skup podrške narodu Palestine.
O posljedicama sukoba Izraela i Hamasa govorimo u ovosedmičnom izdanju TV Liberty, magazina Radija Slobodna Evropa. Pročitajte i sarajevske lekcije za Gazu pod totalnom blokadom.
Balkan na RSE
Kako žive manjine na sjeveru Kosova čiji stanovnici se često suočavaju sa tenzijama i sigurnosnim prijetnjama? Tokom proteklih godina na ovom području blizu duge granice Kosova sa Srbijom ubijeni su i povrijeđeni policijski zvaničnici, političari i drugi. "Građani su i dalje donekle uplašeni. Vidite da ljudi nerado daju intervjue jer ih strah pogađa. Prošli smo različite faze eskalacije situacije", kaže Nedžad Ugljanin, predsjedavajući Skupštine opštine Sjeverna Mitrovica. Ugljanin, inače Bošnjak, cijeli život je u Bošnjačkoj mahali i primjećuje kako se posljednjih godina njegov rodni grad mijenja.
Zoran iz Gračanice, opštine sa srpskom većinom na centralnom Kosovu, prošle sedmice nije mogao da podigne penziju jer, kako su mu rekli u pošti, nema para. Srbi na Kosovu penzije primaju u okviru sistema Srbije pa im se tako isplaćuje u dinarima, zvaničnoj valuti Srbije. Osim penzija, u dinarima se isplaćuju i plate radnicima koji rade u institucijama Srbije na Kosovu, dečiji i materinski dodatak, te socijalna pomoć. Pročitajte zbog čega je došlo do 'nestašice dinara' u srpskim sredinama na Kosovu.
Iako priznaje da je teško kontrolisati sjevernu granicu sa Srbijom, kosovska policija je pojačala patrole kako bi spriječila ulazak ljudi i robe ilegalnim rutama. Ovim putevima dolazilo je i oružje koje je korišteno u napadu na policiju u septembru.
Tema najnovijeg Mosta Radija Mosta Radija Slobodna Evropa bila je zašto predsjednik Srbije Aleksandar Vučić žuri da održi vanredne izbore do kraja godine. Sagovornici su bili Ognjen Radonjić, profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu, i Dragan Popović, direktor Centra za praktičnu politiku iz Beograda.
Patrijarh Srpske pravoslavne crkve (SPC) Porfirije poručio je građanima Crne Gore 14. oktobra kako osjeća potrebu da ih podrži da u svakoj prilici odlučno ispolje "svoj identitet kao vjernici SPC, govornici srpskog jezika i kao dični pripadnici srpskog naroda". Istu poruku sa istog mjesta dan poslije poslao je i sa liturgije kojoj je prisustvovao i ruski ambasador u Podgorici Vladislav Maslenikov. Poruka dolazi uoči popisa stanovništva u Crnoj Gori, zakazanog za početak novembra, a u čijem je fokusu nacionalno, vjersko i jezičko izjašnjavanje građana.
Prestao je život u rijeci Neretvi, opisuju ekolozi i mještani ovu rijeku na jugu Bosne i Hercegovine koja je zbog izgradnje hidroelektrane "Ulog" u Opštini Kalinovik primila bijelo-sivu boju. Ekološka udruženja upozoravaju da je zbog zagađenja na dijelu Neretve kroz entitet Republiku Srpsku zabilježen i pomor ribe. Obje entitetske inspekcije su u oktobru kontrolisale područje izgradnje ove hidroelektrane.
Radovi na izgradnji hidroelektrane "Ulog" koju gradi kineska kompanija, 9. oktobar 2023.
Rat u Ukrajini
Šest osoba je poginulo u ruskom bombardovanju hersonske, donjecke i harkivske oblasti u Ukrajini, saopštili su ukrajinski zvaničnici 15. oktobra, dok rusko Ministarstvo odbrane tvrdi da su ukrajinske snage lansirale 27 dronova u noćnom napadu na zapadnu Rusiju. Iako i Rusija i Ukrajina poriču da su ciljaju civile, Ujedinjene nacije su prošle sedmice objavile da je ubijeno 9.806 civila, dok ih je 17.962 povrijeđeno, kao rezultat ruske invazije na Ukrajinu od februara 2022. godine.
Fotografu Radija Slobodna Evropa Serhiju Nužnenku odobren je pristup ukrajinskim položajima u gradu Vuhledar na istoku zemlje. Grad je bio pod gotovo stalnim udarom ruskih snaga od početka invazije na Ukrajinu.
Svakog dana, više od 100 ljudi dolazi u Ukrajinu preko jedinog funkcionalnog graničnog prelaza sa Rusijom. Većina ih dolazi iz regije Donbasa koju je okupirala Rusija. Mnogi odlaze kako bi pobjegli od siromaštva, ali i od konstantnog pritiska da prihvate državljanstvo Rusije. "Naš konačni cilj je ono što nazivam deokupacija svijesti", rekla je Katerina Arisonj koja vodi volontersku organizaciju koja pomaže interno raseljenim osobama.
Telegram kanali povezani s plaćeničkom grupom Wagner su 25. septembra tvrdili da ta organizacija nastavlja da radi u Africi i Bjelorusiji, uprkos pogibiji njenih osnivača Jevgenija Prigožina i Dmitrija Utkina u misterioznoj avionskoj nesreći u avgustu. U Rusiji, Wagner i dalje vodi neke poslove i centre za obuku. Jedna od ovih škola, nazvana Octagon, obučava operatere FPV (first-person view) dronova kamikaza Sankt Peterburgu. Na kurs se prijavio novinar ruske redakcije RSE-a, koji nije prijavio da je novinar.
RSE Intervju
Mađarska mora ispuniti uslove koji se odnose na reformu pravosuđa i osiguranje zaštite osnovnih ljudskih prava kako bi se blokirana sredstva Evropske unije za tu zemlju oslobodila, rekla je za Radio Slobodna Evropa potpredsjednica Evropske komisije za vrijednosti i transparentnost Vera Jourova.
Komisija je u decembru 2022. godine rekla da će zadržati 22 milijarde eura EU namijenjenih Mađarskoj za period 2021-2027. dok vlada premijera Viktora Orbana ne ispuni uslove u vezi sa nezavisnošću pravosuđa, akademskim slobodama, LGBTQ pravima i sistem azila.
Svijet
Francuska je podigla nivo pripravnosti u borbi protiv terorizma na najviši stepen nakon što je 13. oktobra napadač nožem usmrtio učitelja i teško ranio još tri osobe u školi na sjeveroistoku zemlje. Napad u školi je uzdrmao Francusku zbog straha od širenja terorizma usred napetosti oko rata Izraela i Hamasa, pišu svjetski mediji.
Pogledajte video koji ukazuje na problem raseljavanja miliona djece zbog ekstremnih vremenskih uslova. Svakog dana 20.000 djece bilo je prisiljeno napustiti dom od 2016. do 2021. Dok se katastrofe pojačavaju, svijet tek treba prepoznati klimatske migrante i pronaći formalne načine njihove zaštite.
Jedno od petero sudanske djece čije porodice bježe od sukoba je pothranjeno, a 90 posto porodica kaže da više dana ne jedu, upozorava Svjetski program Ujedinjenih naroda za hranu (World Food Programme, WFP). U proteklih pet mjeseci, prema podacima WFP-a, gotovo 300.000 ljudi je iz Sudana stiglo u Južni Sudan bježeći od borbi.
Kirgistan je protekle sedmice bio domaćin velike vježbe Organizacije Ugovora o kolektivnoj bezbjednosti (ODKB), dok se Erevan i dalje distancira od vojnog saveza predvođenog Rusijom. To je međunarodna organizacija vojno-političke prirode koju su 1992. osnovale pojedine članice bivšeg SSSR-a.
U foto priči Amerikanci koji su svjedočili armenskoj 'Prvoj republici' pročitajte šta je zabilježio američki general-major James Harbord 1919. godine nakon što je vodio misiju utvrđivanja činjenica u nakratko nezavisnoj Armeniji nakon kolapsa Otomanskog i Ruskog carstva i prije nego što su zemlju zauzeli boljševici.
Prizor sa ulice u Batumiju (Gruzija) pred kraj američke misije, koja je otputovala brodom iz obližnjeg Trabzona u oktobru 1919.
Šta ima?
U podcastu o dešavanjima u BiH svijetu poslušajte više o suđenju predsjedniku Republike Srpske Miloradu Dodik i vršitelju dužnosti direktora Službenog glasnika RS-a Miloš Lukiću. U Tirani počinje samit o Zapadnom Balkanu. Svjetski je dan hrane.
Šta ima još...
- Aliyev podigao zastavu Azerbejdžana u Nagorno Karabahu
- Novi snažan potres na zapadu Afganistana
- U sukobu pakistanske vojske i militanata poginulo šestoro ljudi
- Iranski filmski režiser i njegova supruga pronađeni izbodeni na smrt u svojoj kući
- Porast broja nereligioznih Amerikanaca
- Bugarski turizam na putu oporavka
Toliko za danas. Pišite nam i podijelite vaše priče sa nama na slobodnaevropa@rferl.org
Srdačan pozdrav do sutra ujutro,
Jasmina Đikoli
Dnevno@RSE dolazi besplatno u vaš inbox. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!