Dnevno@RSE na početku svakog radnog dana donosi vam pregled najvažnijih vijesti sa Zapadnog Balkana i svijeta. Za vas biramo najave za ključne događaje kao i jedinstvene sadržaje RSE. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!
Dobro jutro poštovani čitaoci,
Piše vam Jasmina Đikoli, novinarka Radija Slobodna Evropa.
Ovog jutra za vas smo izabrali:
Važno za danas
- Evropska unija (EU) snažno apeluje na Vladu Republike Srpske (RS) da bez odlaganja povuče iz procedure "zakon o stranim agentima", saopšteno je iz Delegacije EU u Bosni i Hercegovini u četvrtak, 21. septembra. Uprkos kritikama javnosti, nevladinog sektora i međunarodnih organizacija, Narodna skupština Republike Srpske raspravljaće naredne sedmice o Nacrtu zakona kojim vlast u tom bosanskohercegovačkom entitetu želi da evidentira "agente stranog uticaja".
- Predstavnički dom Parlamentarne skupštine BiH je na hitnoj sjednici u četvrtak, 21. septembra raspravljao o učestalim napadima na povratnike u bh. entitetu Republika Srpska. Usvojena su dva zaključka - jedan kojim osuđuju sve napade na povratnike, i drugi kojim je formirano radno tijelo koje bi u narednih 45 dana trebalo da predstavi mjere za zaštitu i sigurnost povratnika.
- U obraćanju na 78. sjednici Generalne skupštine Ujedinjenih nacija 21. septembra, predsjednik Srbije Aleksandar Vučić optužio je zapadne države da su priznavanjem nezavisnosti Kosova "brutalno pogazile" povelju UN-a i Rezoluciju 1244 i "negirale sve principe koje danas brane". Ipak, istakao je da Srbija i sve njene institucije rade na očuvanju dijaloga sa Prištinom pod okriljem Evropske unije.
RSE intervju
Izaslanik Sjedinjenih Država za Zapadni Balkan Gabriel Escobar u intervjuu za Radio Slobodna Evropa je rekao da "ne nalazi nikakve dokaze pristrasnosti" kod specijalnog predstavnika EU za dijalog Srbije i Kosova Miroslava Lajčaka. Eskobar je rekao da je "pomalo zabrinut" porukama iz Prištine, u kojima se kritikuje Lajčak. On je istakao da SAD očekuju da obje strane "pojačaju svoju posvećenost, a za Kosovo da pokaže više pragmatizma i realizma u svom pristupu EU".
Pročitajte i intervju sa Laurenceom Broersom, analitičarom londonskog Chattam Housea koji kaže da mnogi Jermeni ne doživljavaju obećanja Azerbejdžana kao kredibilna. "Stoga smatram da će najverovatniji ishod koji ćemo videti u narednim nedjeljama i mjesecima biti značajan odliv ljudi (iz Nagorno Karabaha) u Jermeniju," ističe Bruers povodom početka pregovora zvaničnog Bakua i predstavnika etničkih Jermena iz Nagorno Karabaha o mirnoj reintegraciji ove regije u Azerbejdžan.
Balkan na RSE
Četiri mjeseca nakon nasilja na sjeveru Kosova, iz KFOR-a poručuju da očekuju da i Priština i Beograd privedu pravdi sve počinioce napada na njihove vojnike. Više od 90 pripadnika Misije NATO-a na Kosovu povrijeđeno je krajem maja u neredima na protestima lokalnog srpskog stanovništva protiv ulaska albanskih gradonačelnika u opštinske zgrade. Na Kosovu je do sada uhapšeno desetak osoba zbog "učestvovanja u nasilnim protestima" i napada na pripadnike KFOR-a.
Trojici pripadnika srpske zajednice koji su 20. septembra uhapšeni za ratne zločine, određen je jednomjesečni pritvor. Sudija za prethodni postupak je odredio pritvor Iliji Elezoviću, Draganu Miloviću i Zoranu Kostiću koji su uhapšeni dan ranije zbog, kako je navedeno, "ratnog zločina protiv civilnog stanovništva". U saopštenju Specijalnog tužilaštva Kosova, nije precizirano za koje se zločine osumnjičeni tačno terete.
Od završetka rata na Kosovu 1998/99. godine, u četiri opštine sa srpskom većinom na sjeveru Kosova - Sjevernoj Mitrovici, Leposaviću, Zvečanu i Zubinom Potoku - ne plaća se porez, struja, voda ili drugi komunalni računi. Rješenje za ovo pitanje se traži u okviru dijaloga Kosova i Srbije o normalizaciji odnosa, ali do sada nije bilo rezultata na terenu. Iako je od proglašenja nezavisnosti Kosova prošlo 15 godina, u srpskim sredinama na Kosovu gotovo sve institucije funkcionišu i u srpskom sistemu, poput zdravstvenih i obrazovnih institucija, pošte, Centra za socijalni rad, Zavoda za zapošljavanje i druge. Ipak, u šest opština sa srpskom većinom na jugu bez problema funkcionišu institucije u kosovskom sistemu.
Predsjednica Kosova Vjosa Osmani izjavila je u četvrtak, 21. septembra da je predsjednik Sjedinjenih Američkih Država Joe Biden dao snažne garancije za nastavak američke podrške Kosovu. Osmani boravi u Njujorku, gdje je učestvovala na zvaničnom prijemu koji je organizovao Biden na marginama Generalne skupštine UN-a.
Na prijemu je bio i crnogorski predsjednik Jakov Milatović, koji se zahvalio američkom predsjedniku Bidenu, naglasivši da dvije države ostaju snažni prijatelji i saveznici u NATO, posvećeni jačanju bilateralnih odnosa i sadržajnoj političkoj i ekonomskoj saradnji.
"Agencija za sprečavanje korupcije je firmi iz Srbije dala sve moje lične podatke, kompletan identitet. Zabrinut sam, ogorčen i pravdu ću vjerovatno tražiti na sudu", kazao je za Radio Slobodna Evropa Štjefan Camaj, odbornik Skupštine Tuzi, gradu nadomak Podgorice. Jedan je od 5.651 funkcionera Crne Gore, među kojima su ministri i poslanici, čije je lične podatke, kako se sumnja, Agencija proslijedila informatičkoj firmi "Prozone" iz Novog Sada.
Poslanik iz Bosne i Hercegovine Salko Zildžić, uhapšen 18. septembra u Srbiji, ostaje tamo u pritvoru do mjesec dana, a protiv njega je pokrenuta istraga zbog nošenja oružja, naveli su iz Višeg suda i Višeg javnog tužilaštva u Užicu za Radio Slobodna Evropa.
U Tajni sarajevskog Tunela spasa pročitajte kako je tunel, prokopan ručnim alatom ispod aerodroma, bio jedini kopneni put za ulazak i izlazak iz Sarajeva tokom više od 44 mjeseca duge opsade ovoga grada devedesetih godina prošlog vijeka. Nalazi se na ulazu u kuću porodice Kolar koja ga je nakon rata sačuvala u izvornom obliku i pretvorila u muzej. Danas je oko 130 metara tunela otvoreno za posjetitelje.
Građani glavnog grada Bosne i Hercegovine, koje je u opsadi držala Vojska Republike Srpske, nazvali su ga Tunel spasa.
Rat u Ukrajini
Ukrajina je u četvrtak upozorila da su teški zimski mjeseci pred njima, nakon "masivnih" ruskih raketnih napada koji su ciljali civilnu infrastrukturu, što je rezultiralo mrtvima i ranjenima širom Ukrajine. Moskva je gađala gradove od Rivnea u zapadnoj Ukrajini do Hersona na jugu, glavni grad Kijev i gradove u centru i sjeveroistoku zemlje. Masovni ruski raketni udari na šest gradova širom Ukrajine oštetili su i energetske objekte i uzrokovali nestanak struje.
Pred Višim sudom u Nišu 21. septembra je nastavljeno suđenje bivšem ukrajinskom obavještajcu Andriyu Naumovu po optužbi za pranje novca. Bivši pripadnik Službe bezbjednosti Ukrajine (SBU) je uhapšen 7. juna 2022. kada je pokušao da iz Srbije pređe u Sjevernu Makedoniju kada je u njegovom vozilu pronađeno 530.000 eura. Naumov je na ročištu u četvrtak ponovio da je novac stekao na legalan način te da je neosnovano uhapšen. Izricanje presude zakazano je za 29. septembar pred Višim sudom u Nišu. Istog dana Naumovu bi trebalo da bude izrečena i pravosnažna presuda po zahtjevu Ukrajine za njegovo izručenje.
Godinu dana nakon dopremanja prvog, u Srbiju je stigao drugi protivpožarni helikopter Kamov Ka-32, proizveden u Rusiji. Javnost su o tome obavijestili pojedini mediji, ali ne i zvaničnici. Dva ruska helikoptera kupljena su za Sektor za vanredne situacije Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP) Srbije. MUP Srbije nije odgovorio na upit RSE o tome kako je i kojom rutom dopremljen ruski helikopter u Srbiju. Ovi helikopteri stigli su u vrijeme ruske invazije na Ukrajinu i zapadnih sankcija koje su EU, Sjedinjene Države i druge zapadne zemlje uvele Rusiji.
Svijet
Ukrajina je u opasnosti da izgubi jednog od svojih najbližih ratnih saveznika nakon što je Poljska saopštila da je prestala isporučivati oružje Ukrajini, dodatno eskalirajući spor oko žitarica. Za Poljsku je to, smatraju analitičari, političko pitanje budući da vladajuća stranka Pravo i pravda (PiS) pokušava pobijediti na parlamentarnim izborima u oktobru uz pomoć glasova poljoprivrednika koji su izrazili nezadovoljstvo zbog konkurencije jeftinog ukrajinskog žita, pišu svjetski mediji.
Predstavnici Azerbejdžana i etničko jermensko rukovodstvo otcijepljene regije Nagorno-Karabah održali su 21. septembra pregovore o "reintegraciji" u zapadnom Azerbejdžanu dok Baku nastoji konsolidirati dobitke od vojne ofanzive koja je dramatično promijenila političke kalkulacije na Kavkazu i izazvala velike proteste u Jerevanu, glavnom gradu Jermenije. Razgovori su završeni bez izjava za javnost niti ikakvih znakova pomaka, pošto su dvije strane razmijenile optužbe i poricanja zbog izvještaja o pucnjavi i očiglednom kršenju primirja u glavnom gradu Nagorno-Karabaha.
Novi talas mađarskih hip-hopera prigrlio je politiku ismijavajući desničarsku vladu partije Fidesz. Za Mađare koji su odrasli tokom 12 godina vladavine Viktora Orbana, koncerti repera postali su mjesta neslaganja s politikom koja vodi zemlju.
Tražimo odgovore
U drugoj polovini septembra, hiljade migranata i izbjeglica došlo je na italijansko ostrvo Lampeduza prešavši Mediteran iz Tunisa, što je opteretilo lokalne vlasti i humanitarne organizacije. Gradonačelnik Lampeduze Filippo Mannino rekao je 14. septembra da je migranstka kriza došla do "tačke bez povratka". Premijerka Giorgia Meloni je rekla da neće dozvoliti da Italija postane "izbjeglički kamp Evrope"…
U rubrici ZAŠTO, koju možete pronaći i na Facebook stranici, pročitajte: Zašto Italija zaoštrava mjere prema migrantima?
Šta ima?
U podcastu o aktuelnim dešavanjima u BiH i svijetu poslušajte više o završnici Evropske sedmice mobilnosti Svjetskim danom bez automobile, kao i o konferenciji u Mostaru o zelenoj budućnosti i svjetskim trendovima.
Šta ima još...
- Bivši direktor 'Bosnalijeka' osuđen na 12 godina zatvora
- Više od 43 hiljade osoba raseljeno nakon poplava u Libiji
- U Španiji razbijena kriminalna mreža koju su vodila dvojica Albanaca
- Britanski tužioci odobrili optužnicu protiv petoro Bugara osumnjičenih da su špijunirali za Rusiju
- Bugarska protjerala poglavara Ruske crkve u Sofiji Vasijana, tvrdi Moskva
- Rupert Murdoch se povlači sa čela svoje medijske imperije
- Pronađeno mladunče lava u Subotici
Mladunče lava pronađeno je 21. septembra na Čantavirskom putu kod Subotice kako prelazi put. Ženku lavicu pronašao je Subotičanin, na svom putu ka poslu.
Toliko za danas. Pišite nam i podijelite vaše priče sa nama na slobodnaevropa@rferl.org
Srdačan pozdrav do ponedjeljka ujutro,
Jasmina Đikoli
Dnevno@RSE dolazi besplatno u vaš inbox. Prijavite se, uštedite vrijeme, informišite se!