Nakon skoro dvije godine, 250 miliona slučajeva zaraze i više od pet miliona umrlih u pandemiji COVID-19 i dalje ostaje neodogovoreno pitanje o porijeklu virusa uzročnika.
SARS-CoV-2 uzročnik je najveće pandemije u posljednjih 100 godina, a shvatanje njegovog porijekla ključno je kako bi se utvrdilo šta se desilo krajem 2019. godine, ali i za bolje pripremanje za buduće potencijalne pandemijske viruse.
U ponovljenoj istrazi o porijeklu SARS-CoV-2 američke obavještajne službe su saopštile da su dvije teorije o tome kako se proširio korona virus – prelazak sa životinje na čovjeka i curenje iz laboratorije – vjerovatne hipoteze, ali su i naveli da možda nikada neće moći da utvrde porijeklo virusa. Zašto?
Četiri obavještajne agencije i Nacionalni obavještajni savjet SAD smatraju da je vjerodostojnija teorija o prirodnom uzroku virusa dok Federalni istražni biro (FBI) podupire teoriju curenja iz laboratorije. Međutim, nijedna od ovih agencija nije ispostavila konačni odgovor.
Šta bi donijelo znanje o porijeklu virusa?
Ako je izvor virusa nađen na slijepim miševima ili nekoj drugoj životinji, na šta sumnjaju mnogi naučnici, preventivne mjere mogu uključiti smanjenje kontakta između te životinje i ljudi koji žive ili rade u neposrednoj blizini, piše National Geographic. Mjere mogu biti i redovno nadgledanje životinja i ljudi koji žive u endemskim zonama virusa kako bi se smanjila mogućnost eventualnog prelaska na ljude direktno ili preko životinje domaćina što izaziva dalje širenje.
Nalaženje izvora i porijekla dovelo bi do širih politika o sječi šima i fragmentaciji staništa kao zabrani izgradnje naselja u crvenim zonama virusa. Ako bi se znalo gdje se pojavljuju virusi to bi dovelo do promjena u ponašanju ljudi, jedan od njih je i ilegalna trgovina divljim životinjama.
U slučaju da se otkrije da je virus procurio iz laboratorije to bi dovelo do pronalaženja sigurnijih načina za proučavanje patogena u kontrolisanim uslovima.
Zato nauka podržava detaljnu istragu koja se zasniva na dokazima o porijeklu COVID-19. Ali slične istrage tokom proteklih pandemija trajale su mjesecima, čak godinama kako bi donijele neke odgovore, a u nekoliko slučajeva misterija porijekla je ostala nerazjašnjena.
"Nauka traži vrijeme", rekao je Arinjay Banerjee, virusolog sa univerziteta Saskatchewan u Kanadi, piše National Geographic. "Vratiti se unazad i pouzdano utvrditi uzrok je težak zadatak."
Pročitajte i ovo: Zašto je teško dokazati da li je virus korone pobjegao iz laboratorije?Bez pouzdanih zaključaka
Obavještajna zajednica naširoko se slaže da virus uzročnik COVID-19 nije namjerno kreiran u laboratoriji. Ali čak ni taj zaključak se ne iznosi sa velikom pouzdanošću. Neke tehnike genetskog inženjeringa čine da je modifikacije teško identifikovati, naročito ako se uzmu u obzir nepoznanice o raznolikosti korona virusa koji se pojavljuju u prirodi, navodi se u tekstu The New York Timesa.
"Neke tehnike genetskog inženjeringa mogu učiniti da genetski modifikovani virusi budu neodvojivi od prirodnih virusa, prema navodima akademskih članaka", stoji u izvještaju.
Takođe se kaže da Institut za virusologiju u Vuhanu u Kini i ranije pravio himere ili kombinovao korona viruse koji se nisu pojavljivali u prirodi. Himera je u grčkoj mitologiji biće koje je sačinjeno od dijelova mnoštva životinja. Ipak, taj zaključak ne daje dovoljno uvida u to da li je virus uzročnik COVID-19 genetski modifikovan, stoji u izvještaju.
Nacionalni instituti za zdravstvo SAD-a su rekli da su eksperimenti sa himerama temeljeni na korona virusima koji nisu preci virusa uzročnika COVID-19.
Administracija američkog predsjednika Joea Bidena naširoko se slaže da Kina nije podijelila sve što može o porijeklu izbijanja zaraze. Obavještajni izvještaj objavljen u petak, 29. oktobra poziva Kinu na veću transparentnost i navodi da Peking mora da objavi informacije o mogućim međuvrstama koje bi virus mogao zaraziti prije nego što pređe na ljude kao i šta zna o prirodi prvih ljudskih infekcija; i više podataka o istraživačkom radu Instituta za virusologiju u Vuhanu.
Trka s vremenom i udaljavanje od izvora
Biološka izvodvost nekih studija o porijeklu virusa umnogome zavisi od vremena. Antitijela na SARS-CoV-2 pojavljuju se oko sedmicu dana nakon što je neko zaražen i oporavio se od COVID-19 ili nakon vakcinacije. Ali, kako je poznato, antitijela nestaju s vremenom tako da je uzorke sakupljene na početku, u decembru 2019. i tokom trajanja pandemije teže pouzdano ispitati.
Korišćenje studija antitijela za razlikovanje između vakcinacije, prirodne infekcije ili čak druge infekcije (naročito ako se početna infekcija dogodila 2019.) u opštoj populaciji takođe je problematično, piše magazin The Conversation.
Na primjer, nakon prirodne infekcije niz specifčnih antitijela na SARS-CoV-2, kao što su šiljasti protein ili nukleoprotein, može se otkriti u različitom vremenskim intervalima i u različitim koncentracijama i stepenu sposobnosti za neutralizaciju virusa. Kod vakcinacije i u zavisnosti od tipa vakcine, antitijela na šiljati protein SARS-CoV-2 može biti jedino što se otkrilo. A i tako stečena antitijela opadaju s vremenom.
Mokre pijace - kolevka korona virusa
Takođe je potrebno imati međunarodni konsenzus oko laboratorijskih metoda koje se koriste u otkrivanju specifičnih SARS-Cov-2 antitijela. Neujednačenost metoda testiranja dovelo je do sporenja oko kvalieta podataka sa različitih lokacija.
Nadalje, farme sa divljim životinjama u Vuhanu zatvorene su nakon početne epidemije, a pronalaženje ljudskih ili životinjskih dokaza ranog prenosa korona virusa zbog toga je sve teže.
Ono što je sada moguće da se napravi su pregledi ranih studija slučaja i studije davaoca krvi u Vuhanu i drugim gradovima u Kini (i bilo gdje drugdje gdje je bilo rano otkrivanje virusnih genoma).
Bilo bi važno da se ispita napredak ili rezultate takvih studija od strane domaćih i međunarodnih stručnjaka, ali mehanizmi za takvo unakrsno naučno ispitivanje još nisu uspostavljeni.