Bosna i Hercegovina je, kada je u pitanju socijalna marginalizacija ili isključivanja određenih grupa iz društvenog života, među najgorim u Evropi.
Ovo je pokazala i analiza koju je radila ekonomistica Svjetlana Cenić. Od svih evropskih zemalja, BiH je jedino ispred Albanije i Kosova. S obzirom ne trenutno stanje u zemlji, ova sitaucija bi se mogla pogoršati još više u narednom periodu.
Ako bi se izuzeli političari i neke manje grupe okupljene oko njih, sve ostale društvene grupe u Bosni i Hercegovini mogle bi se svrstati u grupu socijalno marginalizovanih, smatra ekonomistica Svjetlana Cenić:
„Šta znači društvena marginalizacija odnosno isključenost? Nije to samo puko siromaštvo, nezaposlenost, nego isključenost iz svih tokova, bilo odlučivanja, bilo ostvarivanja demokratskih građanskih prava, pristup zdravstvu, obrazovanju itd.“
Iako socijalna karta na nivou BiH nikada nije urađena i ne postoje relevantni podaci o socijalnim potrebama stanovništva, prema svjetskim standardima socijalno marginalizovanim može se smatrati većina stanovništva zemlje.
Među socijalno isključene grupe, prema riječima Cenićeve, spadaju nezaposleni, kojih ima oko 44 posto, penzioneri, kojih ima više od 10 posto, invalidi, mladi do 24 godine, žene preko 60 godina, izbjegla i raseljena lica itd.:
„Ono što je zaista frapantno, to je da u BiH od 27 posto onih „internet nepismenih“, kompjuterski nepismenih, trećina stanovništva je stvarno nepismenih, bez završene osnovne škole, 50 posto stanovništva je na ivici egzistencije i siromaštva, a negdje 22-27 posto, zavisi šta smo sve uključili u tu kategoriju, su zaista siromašni, znači – žive u siromaštvu.“
Pored činjenice da su mnogi građani socijalno ugroženi, samo dva posto stanovništva je registrovano da ima pravo na socijalnu pomoć, ali država ni za njih ne obezbjeđuje dovoljno sredstava.
Pravdanje države da je Bosna i Hercegovina siromašna zemlja i da ne može da obezbjedi za sve ugrožene grupe dovoljno sredstava, ne može biti izgovor, mišljenja je ekonomista Damir Miljević:
„To može da radi na materijalni i nematerijalni način. Bitan je ustvari odnos društva prema rješavanju tog problema. Nažalost, u BiH problem marginalizacije i marginalnih grupa, umjesto da postaje sve lakši i lakši kako se društvo razvija, po meni – postaje sve teži i teži, i to ne samo zbog ekonomske osnove koju mi imamo, nego zbog jednog kompletnog društvenog koncepta koji je pokrenut tako da pravi sve veći broj marginalizovanih ljudi, umjesto da rješava problem onih koji već jesu marginalizovani.“
Jedan od razloga za ovakvo stanje Cenićeve vidi i u sistemu socijalne zaštite u BiH koji se sastoji od 13 nezavisnih sistema, između kojih skoro da ne postoji koordinacija. Da bi se država izborila sa visokim procentom društveno marginalizovanog stanovništva, nisu dovoljne jedna ili dvije izolovane politike, već paket komplementarnih sprovodivih politika i usmjeravanje sredstava u obrazovanje socijalno isključenih grupa o njihovim pravima, kaže Cenićeva:
„Za sve te isključene, bilo teritorijalno, bilo nacionalno – jer i to je jedan naš problem, tamo gdje većina dominira, znate kako je manjinskim, bez obzira koje su nacije, da ni oni ne mogu ostvariti svoja osnovna prava – pokrenuti više edukacije, objašnjavati šta su im prava. Ljudi najčešće uopšte ne znaju koja su im prava niti se, jednostavno, mogu da se udruže. Samim tim što ne znaju šta su im prava, ne znaju ni da se udruže pa da donesu neke promjene i traže za sebe bolje.“
Uloga države, prema mišljenju Miljevića, trebala bi biti da napravi sistem koji će biti sistem socijalne pravde i društvene solidarnosti:
„Sistem društvene solidarnosti podrazumijeva da napravi takav poreski sistem koji će obezbijediti da zahvatanjem od onih koji imaju sredstva, da ta sredstva dođu do onih koji su marginalizovani i na taj način da se rješava njihov problem. To je pasivni pristup, ili da se primijeni aktivni pristup, a to znači da se pokuša kroz aktivan rad da te ljude koji su marginalizovani, kao što su recimo nezaposleni, da ih zaposli, pa time riješi taj problem. Obično se rade obje kombinacije, i ova pasivnog, i ova aktivnog karaktera. Nažalost, kod nas pasivne zaštite marginalizovanih grupa ima jako malo, a što se tiče aktivne, radimo jako malo na tom.“
Osnovna pretpostavka za socijalno uključivanje, odnosno eliminisanje društvene marginalizacije, smatraju i Cenićeva i Miljević, jeste ekonomski razvoj čime bi se obezbijedila osnova za veća izdvajanja za socijalna davanja.
U uslovima kada privreda BiH nazaduje, (što se vidi kroz pad bruto-društvenog proizvoda, smanjenja produktivnosti, povećanja nezaposlenosti, postojanje budžetskog deficita), te visokih političkih tenzija, realna je pretpostavka da će se u BiH u narednom periodu povećati broj socijalno marginalizovanog stanovništva.
Ovo je pokazala i analiza koju je radila ekonomistica Svjetlana Cenić. Od svih evropskih zemalja, BiH je jedino ispred Albanije i Kosova. S obzirom ne trenutno stanje u zemlji, ova sitaucija bi se mogla pogoršati još više u narednom periodu.
Ako bi se izuzeli političari i neke manje grupe okupljene oko njih, sve ostale društvene grupe u Bosni i Hercegovini mogle bi se svrstati u grupu socijalno marginalizovanih, smatra ekonomistica Svjetlana Cenić:
„Šta znači društvena marginalizacija odnosno isključenost? Nije to samo puko siromaštvo, nezaposlenost, nego isključenost iz svih tokova, bilo odlučivanja, bilo ostvarivanja demokratskih građanskih prava, pristup zdravstvu, obrazovanju itd.“
Iako socijalna karta na nivou BiH nikada nije urađena i ne postoje relevantni podaci o socijalnim potrebama stanovništva, prema svjetskim standardima socijalno marginalizovanim može se smatrati većina stanovništva zemlje.
Među socijalno isključene grupe, prema riječima Cenićeve, spadaju nezaposleni, kojih ima oko 44 posto, penzioneri, kojih ima više od 10 posto, invalidi, mladi do 24 godine, žene preko 60 godina, izbjegla i raseljena lica itd.:
Među socijalno isključene grupe, prema riječima Cenićeve, spadaju nezaposleni, kojih ima oko 44 posto, penzioneri, kojih ima više od 10 posto, invalidi, mladi do 24 godine, žene preko 60 godina, izbjegla i raseljena lica itd.
„Ono što je zaista frapantno, to je da u BiH od 27 posto onih „internet nepismenih“, kompjuterski nepismenih, trećina stanovništva je stvarno nepismenih, bez završene osnovne škole, 50 posto stanovništva je na ivici egzistencije i siromaštva, a negdje 22-27 posto, zavisi šta smo sve uključili u tu kategoriju, su zaista siromašni, znači – žive u siromaštvu.“
Pored činjenice da su mnogi građani socijalno ugroženi, samo dva posto stanovništva je registrovano da ima pravo na socijalnu pomoć, ali država ni za njih ne obezbjeđuje dovoljno sredstava.
Pravdanje države da je Bosna i Hercegovina siromašna zemlja i da ne može da obezbjedi za sve ugrožene grupe dovoljno sredstava, ne može biti izgovor, mišljenja je ekonomista Damir Miljević:
„To može da radi na materijalni i nematerijalni način. Bitan je ustvari odnos društva prema rješavanju tog problema. Nažalost, u BiH problem marginalizacije i marginalnih grupa, umjesto da postaje sve lakši i lakši kako se društvo razvija, po meni – postaje sve teži i teži, i to ne samo zbog ekonomske osnove koju mi imamo, nego zbog jednog kompletnog društvenog koncepta koji je pokrenut tako da pravi sve veći broj marginalizovanih ljudi, umjesto da rješava problem onih koji već jesu marginalizovani.“
Jedan od razloga za ovakvo stanje Cenićeve vidi i u sistemu socijalne zaštite u BiH koji se sastoji od 13 nezavisnih sistema, između kojih skoro da ne postoji koordinacija. Da bi se država izborila sa visokim procentom društveno marginalizovanog stanovništva, nisu dovoljne jedna ili dvije izolovane politike, već paket komplementarnih sprovodivih politika i usmjeravanje sredstava u obrazovanje socijalno isključenih grupa o njihovim pravima, kaže Cenićeva:
„Za sve te isključene, bilo teritorijalno, bilo nacionalno – jer i to je jedan naš problem, tamo gdje većina dominira, znate kako je manjinskim, bez obzira koje su nacije, da ni oni ne mogu ostvariti svoja osnovna prava – pokrenuti više edukacije, objašnjavati šta su im prava. Ljudi najčešće uopšte ne znaju koja su im prava niti se, jednostavno, mogu da se udruže. Samim tim što ne znaju šta su im prava, ne znaju ni da se udruže pa da donesu neke promjene i traže za sebe bolje.“
Uloga države, prema mišljenju Miljevića, trebala bi biti da napravi sistem koji će biti sistem socijalne pravde i društvene solidarnosti:
„Sistem društvene solidarnosti podrazumijeva da napravi takav poreski sistem koji će obezbijediti da zahvatanjem od onih koji imaju sredstva, da ta sredstva dođu do onih koji su marginalizovani i na taj način da se rješava njihov problem. To je pasivni pristup, ili da se primijeni aktivni pristup, a to znači da se pokuša kroz aktivan rad da te ljude koji su marginalizovani, kao što su recimo nezaposleni, da ih zaposli, pa time riješi taj problem. Obično se rade obje kombinacije, i ova pasivnog, i ova aktivnog karaktera. Nažalost, kod nas pasivne zaštite marginalizovanih grupa ima jako malo, a što se tiče aktivne, radimo jako malo na tom.“
Osnovna pretpostavka za socijalno uključivanje, odnosno eliminisanje društvene marginalizacije, smatraju i Cenićeva i Miljević, jeste ekonomski razvoj čime bi se obezbijedila osnova za veća izdvajanja za socijalna davanja.
U uslovima kada privreda BiH nazaduje, (što se vidi kroz pad bruto-društvenog proizvoda, smanjenja produktivnosti, povećanja nezaposlenosti, postojanje budžetskog deficita), te visokih političkih tenzija, realna je pretpostavka da će se u BiH u narednom periodu povećati broj socijalno marginalizovanog stanovništva.