Piše: Tatiana Vaksberg
Preporuka vlade da se da najveće državno priznanje Georgiju Jordanovu, bivšem ministru kulture koji je bio blisko povezan s komunističkim režimom Todora Živkova, izazvao je bijes i političku debatu u Bugarskoj.
Dok se Bugarska suočava sa svojim sedmim opštim izborima u tri godine u jeku tekuće političke krize, kabinet ministara privremene vlade nedavno je odlučio da dodijeli prestižni Orden Stare planine prvog reda, Jordanovu, bivšem uticajnom aparatčiku Komunističke parije koji je ove godine napunio 90.
Jordanov će biti prvi visoki partijski zvaničnik koji će primiti prestižni orden u postkomunističkom periodu, a kritičari su rekli da je taj potez ponižavajući za žrtve komunizma i pranje problematične bugarske prošlosti.
Atanas Atanasov, lider reformističke koalicije Mi možemo da mijenjamo-Demokratska Bugarska, rekao je u parlamentu 1. avgusta da se snažno protivi nominaciji i podsjeća parlament na zakon iz 2000. godine koji je komunistički režim proglasio zločinačkim. Njegovi komentari su izazvali burnu debatu kada su mu se predstavnici Bugarske socijalističke partije, nasljednice Komunističke partije, suprotstavili za govornicom.
Pristalice Jordanova stali su u odbranu bivšeg komunističkog ministra, rekavši da je, promovišući kulturu i nasljeđe zemlje, bio veliki ambasador Bugarske na globalnom planu. Ukazuju na njegovu ulogu u organizovanju međunarodnih izložbi tračkog blaga pronađenog u Bugarskoj i promociji bugarske narodne i klasične muzike u inostranstvu.
Agitprop
Rođen 1934., Jordanov se uzdigao na položaj u Komunističkoj partiji radeći na propagandi i odjeljenjeu za agitovanje, koji je bio povezan sa Komsomolom, omladinskim ogrankom partije.
Georgi Jordanov
Jordanov je navodno bio blizak sa Ljudmilom Živkovom, kćerkom komunističkog lidera koja je bila poznata po promovisanju bugarske kulture i umjetnosti na međunarodnom planu.
Uprkos kratkog mandata na položaju ministra kulture, od 1987. do novembra 1989., Jordanov je bio ključna figura tokom 1980-ih u implementaciji politika kontrole Komunističke partije, cenzuri i zabranama bilo kakve umjetničke djelatnosti koja se nije poklapala sa zvaničnom ideologijom.
Od 1982., Jordanov je bio na čelu Komiteta za kulturu na ministarskom nivou a od 1986. vodio je Savjet za duhovni razvoj, tijelo koje je regulisalo vjerske i kulturne aktivnosti.
Odluku da se odlikuje Jordanov inicirao je vršilac dužnosti ministra kulture Najden Todorov, navodeći njegov "doprinos u duhovnom uzletu nacije". Upravo ta fraza je izazvala čuđenje u Bogarskoj jer podsjeća na nacionalističku retoriku vladajuće stranke u poslednjim godinama komunističkog režima.
Krajem 1980-ih, bugarska komunistička vlada je pokrenula kampanju prisilne asimilacije protiv etničke turske manjine. Kampanja je pokušala da ograniči upotrebu turskog jezika i naložila je etničkim Turcima da koriste slovenske verzije svojih imena.
Međutim, turska manjina se snažno odupirala naporima integracije, što je 1989. godine dovelo do protjerivanja skoro 320.000 etničkih Turaka i njihove prisilne migracije u Tursku.
Arhive Komunističke partije i obaveštajne službe otkrile su da je Jordanov bio umiješan u diskusije Politbiroa o tome kako deportovati bugarske Turke 1989. "Naša zemlja ima interes da prolije krv", rekao je Jordanov na sastanku Politbiroa. Citiran je da je ovo opravdao rekavši: "Ono što je nečisto mora da oteče".
Nostalgija za komunizmom
Skoro 35 godina nakon pada komunizma, Bugarska se još uvijek bori da se pomiri sa nepravdama svoje autoritarne prošlosti. Borci za istorijsku pravdu kritikovali su ograničenu lustraciju Bugarske, slabo obrazovanje javnosti i samo djelimično otvaranje arhive bezbjednosne službe.
Zakon iz 2000. proglasio je komunistički režim zločinačkim, a na koji se u parlamentu pozvao Atanasov, više puta je kritikovan zbog toga što nije pružio okvir kojim bi se kažnjavali počinioci političkih zločina u komunističkoj eri.
Iako bi Jordanov bio prvi visoki lider koji je dobio Orden Stare planine, to nije prvi put da Bugari koji su povezani sa komunističkim režimom dobijaju počast od države. Za vrijeme predsjednika Rumena Radeva, među prethodnim dobitnicima državnih nagrada bili su i biznismen povezan sa Multigrupom, konglomeratom sa vezama sa komunističkom tajnom policijom, i bivši agent službi bezbjednosti.
Radeva je za predsjednika, uticajnu, ali ceremonijalnu funkciju, predložila Bugarska socijalistička partija, a proruske izjave koje je davao bile su popularne među njegovim pristalicama.
Rumen Radev, predsjednik Bugarske na samitu Evropske političke zajednice u Engleskoj, 18. juli 2024.
Nostalgija za komunizmom i sovjetskim periodom ide ruku pod ruku sa antizapadnim, antidemokratskim i proruskim sentimentima. Ove stavove u parlamentu predstavljaju Bugarska socijalistička partija i ultradesničarske partije Preporod i Veličina.
Bugarska je i dalje duboko pogođena visokim stepenom korupcije i organizovanog kriminala koji umnogome uključuje sumnjve poslove sa vezama u bivšoj komunističkoj tajnoj policiji. Mnogi bivši komunistički zvaničnici su i dalje aktivni i na ključnim političkim položajima.
Oreden Stare planine, nazvan po poznatom balkanskom planinskom lancu, dodjeljuje se bugarskim državljanima ili strancima za izvanredna postignuća i doprinos Bugarskoj. Orden prvog stepena daje se samo najuglednijim ličnostima.