Piše: Andy Heil; priredila: Asja Hafner
Lame, kako se pokazalo, imaju antitijela koja mogu pomoći u naporima da se ojača imunitet ljudi na korona virus.
Uzgajivači misle da psi mogu otkriti COVID-19 čak i prije nego što se razviju simptomi.
A lasice ili kune su se do sada pokazale izuzetno opasnim iz još uvijek nejasnih razloga.
Nudimo pogled na životinje koje mogu zaraziti ljude i koje ljudi mogu zaraziti, upozoriti nas ili uticati na globalnu borbu protiv COVID-19.
Pročitajte i ovo: Nova istraživanja o nastanku, širenju i posljedicama COVID-19PORIJEKLO
Slijepi miševi
Temeljito su istraživani od kada su se pokazali kao domaćini SARS-a (ozbiljnog akutnog respiratnorog sindroma), bolesti koju je izazvao korona virus i koja se proširila 2002.
Sa preko 1.400 podvrsta, jedini sisar koji može da leti, šišmiši su zapanjujuće otporni na gotovo sve virusne bolesti osim bjesnila što ih čini idealnim prenosiocima takvih patogena.
Ali pandemija COVID-19 bacila je novo svjetlo na slijepe miševe potkovičare (rhinoliphus) podvrstu za koju većina virologa smatra da su izvorni nosioci novog korona virusa.
Genom korona virusa istraživačima daje indicije da je prešao sa slijepog miša na životinjsku međuvrstu, vjerovatno i prije nego što je prošle godine zaraza prešla na ljude.
- Gde je nastao korona virus?
- Sumnje u tvrdnje da se korona virus proširio s pijace u Vuhanu
- Do vakcine protiv COVID-19 ujedinjenim naporima, ali šta su prepreke?
Ali još ima otvorenih pitanja o tačnom putu korona virusa prije nego što se zaraza proširil na više od sedam miliona slučajeva širom svijeta i od koje je do 11. juna umrlo više od 400.000 ljudi.
Sve je to predmet intenzivne debate zbog geopolitičkih uloga u vezi Kine dok se patogen proširio na nauku i njena dosadašnja otkrića.
Tokom druge sedmice juna naučnici su požurili da odbace tvrdnju tima britanskih i norveških istraživača koji rade na mogućoj vakcini za COVID-19 – da će mnoga ispitivanja propasti zato što se zanemaruje RNK (ribonukleinska kiselina) i indicije koje sugerišu da je korona virus kreirao čovjek.
Pročitajte i ovo: Zašto SARS nije bio zarazan kao COVID-19?Dok naučnici nađu tačno poklapanje životinjske međuvrste, slijepi miševi će dijeliti centralnu pozornicu sa Instututim za virologiju u Vuhanu (WIV) koji je privukao ogromnu pažnju na viruse poznate kao "šišmiš virome" i koji su zvaničnici Sjedinjenih Država optužili da je dozvolio da virus "pobjegne" iz laboratorije.
Ljuskavci ili pangolini
U februaru su istraživači sa Univeruiteta za agrikulturu u Guangzou ustvrdili da su preko genetskog poklapanja identifikovali ljuskavca kao glavni uzrok širenja i neposredni izvor virusa.
Ispostavilo se da su našli da se samo jedan dio korona virusa nosi u krljušri malog sisara koji jede mrave – nazvan domen koji veže receptore (RBD) i služi da se zakači na ćelije – bio gotovo identičan korona virusu.
Ljuskavac se i dalje vidi kao mogući rezervoar virusa i izvor prenosa, ali naučnici nisu ništa bliže potvrdi specifične veze s ljuskavcima nego što su bili prije nekoliko mjeseci.
Čovjek u Kini sa ljuskavcem, koji je u Aziji tražen zbog mesa, ali i zbog upotrebe u tradicionalnoj medicini.
Prirodno stanište ljuskavaca je jugoistočna Azija i Afrika, odakle je i tradicija trgovine mesom i ljuskama ove životinje (koristi se u tradicionalnoj medicini) koja je internacionalno zabranjena, ali kineske vlasti ponekad okreću glavu kada treba regulisati ove tradicije.
To je uzrokovalo navode da su zvaničnici bili skloni da sakriju bilo kakvo prisustvo ljuskavaca na vuhanskim mokrim pijacama – gdje se žive i često egzotične životinje prodaju za konzumaciju – koje se povezuju sa ranim izbijanjem infekcije u provinciji Hubei.
Cibetka
Cibetke su došle na loš glas nakon izbijanja SARS-a 2002-04. zbog njihove uloge međuvrste prenosnice virusa.
One su noćni šumski lovci, često žive prodavane zbog mesa na pijacama u Kini. Za njih se smatra da su bile izvor inicijalnog prenosa SARS-a na ljude u kineskoj provinciji Junan nakon izloženosti bliskom kontaktu sa slijepim miševima, vjerovatno na takvoj vrsti pijaca.
Otvorena pijaca u Guangzhouu na jugu Kine očišćena je od kaveza 2004. godine, pred kraj epidemije SARS-a.
Naučnici su otkrili da neke palmine cibetke nose virus koji je gotovo identičan virusu koji izaziva SARS, a od kojeg je oboljelo 8.000 ljudi 2003. godine na vrhuncu epidemije.
Cibetke su brzo odbačene kao mogući prenosnici za korona virus, iako nema dokaza koji bi poduprli ovaj zaključak.
NOVE INFEKCIJE
Američki Centar za kontrolu i prevenciju zaraznih bolesti (CDC) kaže da su još uvijek "informacije ograničene, a rizik da se COVID-19 prenese sa životinja na ljude je nizak".
Problem sa testiranjima ove tvrdnje leži u tome da nema etički opravdanih načina da se stvore uslovi i odredi da li životinje mogu da inficiraju ljude.
Ali čitav niz životinja – slijepi miševi, mačke, tvorovi i hrčci – zaraženi su tokom eksperimenata i prenosili su virus na druge životinje svoje vrste.
A jedna vrsta je, kako se čini, prenijela virus na ljude.
Mokre pijace - kolevka korona virusa
Kuna
Kune su odgovorne za jedine kredibilne slučajeve prenose virusa sa životinje na čovjeka od kada se desila pretpostavljena, ali još uvijek neodređena transmisija prošle godine za koju se vjeruje da je uzročnik pandemije.
Vjeruje se da je najmanje dvoje ljudi zaraženo korona virusom preko životinja na holandskim uzgajalištima kuna nakon što su te životinje i same zaražene preko ljudi krajem aprila (proces koji se naziva zoonoza).
Tako da farme kuna u Nizozemskoj trenutno ubijaju desetine hiljada životinja uprkos uvjeravanjima koja dolaze iz CDC-a ili Svjetske zdravstvene organizacije (SZO/WHO).
Bager se koristi za čišćenje nizozemske farme kuna početkom juna.
Nizozemske vlasti su takođe istraživale da li su možda mačke imale neku ulogu u prenosu korona virusa između uzgajališta.
"Danas je pogođeno 12 od ukupno 130 holandskih farmi kuna", napisao je magazin Science 9. juna, kratko nakon što je počelo masovno ubijanje kuna gasom.
"Kada je COVID-19 došao do farmi širio se poput šumskog požara, čak iako su životinje držane u odvojenim kavezima."
NOVI ‘REZERVOARI’
U međuvremenu, korona virus ili njegovi najbliži rođaci možda vrebaju neotkriveni na drugim mjestima.
Pored slijepih miševa potkovičara, najmanje desetina životinjakih vrsta u laboratorijama i drugim zatvorenim okruženjima je pokazala da je podložna korona virusu, uključujući: makake, pse, mačke, velike mačke, tvorove, zečeve, hrčke i marmozete odnosno vrstu rijetkih majmuna.
"Dok se virus širi svijetom mogu se naći potpuno novi rezervoari domaćina (izvan) Kine", rekao je za National Geographic virolog sa Univerziteta Sjeverna Carolina, Ralph Baric.
Mačke
Naučnici znaju, od prijašnjih korona virusa, da mačke mogu biti inficirane, ali stručnjaci za kućne ljubimce i kontrolu bolesti umanjuju rizik da ljudi mogu dobiti COVID-19 od svojih ljubimaca.
Mačke i druge domaće životinje mogu zasigurno nositi virus u krznu – koji je tamo došao ako ih je dirala zaražena osoba, na primjer – ali nije jasno da li virus u krznu može biti izvor infekcije, posebno pošto naučnici još uvijek nisu sigurni koja količina korona virusa je potrebna da se ljudi razbole.
Komunalni radnik u zaštitnom odijelu hrani ulične mačke usred izbijanja COVID-19 u Istanbulu, Turska, april, 2020.
Mačka u Belgiji u martu je postala prvi potvrđeni slučaj koga je zarazio čovjek.
Simptomi koji se razvijaju kod životinje – dijareja, povraćanje i otežano disanje – nedelju ili nešto više dana nakon što se vlasnik razbolio. Životinja se oporavila za manje od dvije sedmice.
Infekcija kod mačaka ubrzo nakon toga pojavila se u Hongkongu i drugim zemljama.
Prva potvrđena infekcija mačke u Rusiji otkrivena je tek u maju, preko brisa iz nosa i grla 5-godišnje mačke u Moskvi.
Velike mačke
Prvi slučaj u Americi, koji je pokazao pozitivan test na korona virus kod životinja, bili su tigrovi u zoološkom vrtu u Bronxsu u aprilu. Lavovi iz istog zoološkog vrta takođe su uskoro potvrđeni kao pozitivni na virus.
Navodno su ih inficirani čuvari i testirani su tek pošto su pokazali simptome koji su prijetili da ugroze živote ovih životinja.
Niko tada nije znao da li tiger može da se zarazi korona virusom.
Nadia, jedan od zaraženih malajskih tigrica u zoološkom vrtu u Bronxu, New York
Odluka da se testiraju životinje bila je kontroverzna - iako se koristi test razvijen odvojeno od onih koji se koriste na ljudima - u vrijeme kada se grad borio s manjkom testova za svoje stanovnike.
"Biće važno da ljudi koji rade na pitanjima zdravlja ljudi i zdravlja životinja razmjenjuju informacije", rekao je tada direktor Jedinstvene kancelarije Nacionalnog centra za rane i zoonotske zarazne bolesti CDC-a.
Psi
Pomeran u Hongkongu je u mjesecu februaru postao prvi pas na svijetu na kome je potvrđeno da ima korona virus.
Kućni ljubimac oporavljenog pacijenta od bolesti COVID-19, 17-godišnji pas na testu je pet puta pokazao "slab pozitivni rezultat" na infekciju nakon brisa nosa i grla u februaru i martu, tako da je pas zaražen.
Ali takođe se nije pokazalo da je razvio antitijela što sugeriše da nije bilo imunološke reakcije.
Pomeranac čeka svoj red na azijskim takmičenjima pasa u Singapuru 2007. godine.
Istraživači i dalje ne znaju da li je mogao da prenese zarazu na ljude, iako većina naučnika umanjuje takve rizike.
Pas je uginuo svega nekoliko dana nakon što je pušten iz karantina, prema navodima vlasti u Hongkongu. Ali u odsustvu autopsije, uzrok njegove smrti ostao je mistreija.
Kamile
Znamo da su kamile bile izvor i da su i dalje rezervoar MERS-a (bliskoistočni respiratorni sindrom), od kojeg je umrlo najmanje 866 ljudi kada je prvi put otkriven 2012. godine.
Infekcija MERS-a kod ljudi nastavljena je sa nekoliko hiljada slučajeva godišnje, većinom na Arabijskom poluostrvu. Većina ih se vezuje za kontakte sa kamilama ili konzumacijom njihovog mesa.
Beduin na kamili u iračkoj pustinji, 2015.
Sumnja se da su kamile originalno zaražene patogenom MERS-a preko šišmiša iz egipatskih grobnica mada naučnici nisu sigurno kako je došlo do toga.
Do sada nema zabilježenih slučajeva kamila koje su zaražene korona virusom.
TRETMANI I VAKCINE
Lame
Belgijaska lama po imenu Zima u središtu je neuobičajenog istraživanja o otpornosti na korona virus i moguće tretmane.
U maju mjesecu, istraživači iz Texasa i Belgije pratili su prethodne dokaze da antitijela lame mogu biti posebno efikasna protiv SARS-a i MERS-a i viruse koji ih izazivaju, čak i protiv AIDS-a i gripe.
Lame u Argentini koje su dio eksperimenta vezanih za imuni sistem i korona virus.
Lame imaju druga antitijela – nazvana "nanotijela" – koja su mnogo manja od bilo kojeg ljudskog antitijela tako da, čini se, mogu blokirati "šiljate proteine" koje korona virus koristi da prodre u ciljanu ćeliju.
"Ovo su jedna od prvih antitijela za koje se zna da mogu neutralizovati korona virus", rekao je jedan od autora istraživanja na lamama za časopis Huston.
Američki Nacionalni institut za zdravstvo i drugi s dobrodošlicom su dočekali istraživanja na lamama.
Pješčani crvi
Francuski ljekari su rekli da testiraju krv pješčanih crva u svojim naporima da tretiraju ozbiljno oboljele od COVID-19, nakon odobrenja koje su dobile dvije bolnice za izvođenje kliničkih eksperimenata.
Pješčani crv iz blata Waddenskog mora kraj njemačke obale
Podržavaoci ovih eksperimenata smatraju kako bi ubrizgavanje tvari na temelju molekule u krvi pješčanog crva koja mu pomaže da duže izdrži bez vazduha, moglo pomoći u povećanju nivoa oksigena u ljudskom tkivu.
Istraživači su otkrili da je eksperiment s pješčanim crvom "neobičan i u ranoj fazi testiranja".
Inicijalni testovi imali su za cilj da utvrde da li je bezbjedno ubrizgavati krv pješčanog crva u ljude.
Laboratorijske životinje
Testiranje na životinjama posebno je važno u trenutnoj trci za vakcinu, posebno zbog javnog isticanja nekih netestiranih tehnologija.
Gotovo svaki lijek prolazi kroz testiranje na životinjama da bi se utvrdili efekti na biologiju i ponašanje živog subjekta prije nego što bude odobren na klinička istraživanja na ljudima.
Tajlandski naučnici rade s majmunom koji se koristi za testiranje moguće vaccine za COVID-19 prije eksperimenata na ljudima.
Takvi testovi mogu biti i kandidati za tretmane i vakcine.
Tako da su laboratorijske životinje neupućeni i uvijek nedobrovoljni heroji mnogih medicinskih otkrića.
Miševi
Uz COVID-19, neke od najcjenjenijih vijesti o vakcinama potiču iz trenutnih eksperimenata koje u Sjedinjenim Državama izvodi Moderna na miševima i ljudima.
Miševi su se decenijama pokazali korisni u testiranjima na lijekove i druge eksperimente na životinjama, dijelom zahvaljujući tome što su jeftini za održavnje i brzo se razmnožavaju.
Miševi su najčešće korištena laboratorijska životinja, dijelom i zato što su jeftini i brzo se razmnožavaju.
Studije na miševima dale su otkrića o tome kako korona virus napada nervni sistem, koji su putevi infekcije i, između ostalog, to kako patogen generalno napada ljudsko tijelo.
Majmuni, tvorovi
Eksperimentiše se i na drugim čestim laboratorijskim životinjama.
Majmuni i tvorovi igraju posebnu ulogu u trci za vakcinu.
OTKRIVANJE
Psi
Dugo je poznato da psi i mačke putem njuha i drugih čula mogu pomoći pri otkrivanju bolesti kod ljudi.
Psi imaju 50 puta veći broj olfaktornih receptora od ljudi u nosu što čini njihov njuh hiljadama puta osjetljivijim od našeg.
Za pse se posebno vjeruje da su sposobni da nanjuše dokaze o postojanju kancera kod ljudi i rutinski se treniraju za medicinsko otkrivanje bolesti kao bi upozorili epileptičare na napad koji dolazi.
Tako da su u mnogim mjestima na putu projekti u kojima se koriste psi koji mogu skenirati ljude na COVID-19.
U Britaniji, istraživači već rade s psima u nadi da će moći otkriti infekcije korona virusa prije pojave simptoma.
"Koristimo različite ljudske uzorke za različite projekte biološkog otkrivanja", rekla je za RSE Gemma Butlin, portparolka jednog takvog projekta humanitarne organizacije Medical Detection Dogs (Psi za medicinska detektovanja). "Za projekat COVID-19 uzorci će biti dah i znoj, ali, na primjer, za rak prostate, to bi bili uzorci urina."
Pas po imenu Oluja (Storm) trenira se u ustanovi za obuku medicinskih pasa, okolina Londona
Ova grupa je započela "početni trening" sa šest pasa - labradorima, španijelima i labradoodle rasom - i nada se da će ih dodati više tokom razvoja projekta.
"Nakon treniranja na neinficiranim uzorcima psi će moći otkriti neugodan miris zaraženih osoba bez ikakvog kontakta s tim ljudima", rekla je Butlin. "Njušiće vazdih oko te osobe."
Slični projekti su u toku i u Finskoj i Njemačkoj.