Barton Hronešová: Od problema u EU profitiraju i autoritarni balkanski lideri

Proširenje će najviše zavisiti od toga hoće li se, i kako, reformisati Evropska unija (EU), a od njenih sadašnjih problema oko Bregzita i proširenja politički mogu najviše profitirati Rusija, Kina i oni koji su opozicija liberalnim i proevropskim snagama na Balkanu, ocjenjuje za Radio Slobodna Evropa (RSE) dr Jessie Barton Hronešová, istraživačica i analitičarka Univerziteta u Oksfordu.

• Varhelyi: Do kraja mandata bar jedna zemlja spremna za EU

RSE: Formiranjem nove Evropske komisije, od njenih čelnika su Zapadnom Balkanu stigle poruke da je proširenje neupitno, ali sa druge strane francuski predsjednik Emmanuel Macron nastavlja da mu se protivi pod sadašnjim uslovima. Kako će se redefinisati proces proširenja i od čega će najviše zavisiti?

Barton-Hronešová: Teško je u ovom trenutku pouzdano reći kako će se redefinisati proširenje, jer ono najviše zavisi od toga da li će se, i kako, reformisati Evropska unija (EU). Macron predstavlja – i predvodi – jedan rastući stav u EU, koji zahtijeva pragmatičnu politiku i produbljivanje EU prije bilo kakvog proširenja.

Francuski prijedlog izgleda kao proces studiranja na univerzitetu i polaganja ispita, što Macron zove 'postepeno pridruživanje'. Ukratko, to je pridruživanje po sektorima i potom raspodjeli benefita kad država ispuni dovoljno uslova tog sektora. Ovaj prijedlog nije baš popularan, tako da ne vjerujem da će se primijeniti na taj način, ali neki aspekti ovog pristupa nisu nezamislivi – na primjer pristup prema strukturnim i funkcionalnim fondovima prije punog članstva je ideja koja može naići na više odobravanja.

Proširenje je samo dio veoma složenog trenutka u kojem se EU nalazi, ali će njemačko-francuski prijedlog o organizovanju niza konferencija od ovog februara, i naravno samit u Zagrebu tokom maja, pokazati u kom smjeru će EU ići.

Macronove namjere

RSE: Zašto je baš Francuska najglasniji oponent proširenju prema postojećim uslovima?

Barton-Hronešová: Francuska je bila najveći njemački partner u EU kada je Njemačka dominirala EU i agendom proširenja za koju se veoma zalagala, na primjer kroz Berlinski proces. Francuska se nikada nije baš toliko zalagala za proširenje. Sada, kada Angela Merkel odlazi, a njena zamjenica izgleda neće igrati istu ulogu u EU, Macron želi da Francuska preuzme simboličku ulogu vođenja EU.

Iako na ovo vjerovatno utiču i njegove oslabljene pozicije u Francuskoj gdje se suočava sa nizom socioekonomskih problema, Macron je od početka svog mandata bio jako kritičan prema proširenju prije nego što se EU reformiše. Treba takođe pomenuti da Francuska nije imala nikakvu ekonomsku korist iz prethodnih proširenja – a Njemačka jeste – tako da Makron hoće da preuzme kontrolu i redefiniše svoju ulogu.

Posljedice evropskog 'ne' Skoplju i Tirani

RSE: Nakon uskraćivanja početka pregovora Sjevernoj Makedoniji i Albaniji, dio analitičara je konstatovao da je EU tim potezom izgubila na kredibilitetu. Ko na geopolitičkoj mapi može politički profitirati u ovakvoj situaciji?

Barton-Hronešová: Naravno da je EU time izgubila na kredibilitetu, i ovo će samo ojačati glasove koje ona pokušava da utiša - od Victora Orbana do Vladimira Putina.

Politički profit će u ovakvoj situaciji najviše imati opozicije svih liberalnijih i proevropskih snaga na Balkanu poput opozicije Zoranu Zaevu. Ovo ide na ruku i onima koji se protive evroatlantskim integracijama, kao što je Milorad Dodik u Bosni i Hercegovini.

Ali, ovo najviše ide na ruku Rusiji, jer ovakva slika EU može samo ojačati one koji se zalažu za puno bliže odnose s Rusijom, kao što su mnoge radikalne stranke širom Zapadnog Balkana.

• Višegradska grupa: EU poslala negativan signal Zapadnom Balkanu
• Reeker kritikuje odbijanje EU da počne pregovore sa S. Makedonijom i Albanijom

Ne zaboravimo, tu je i Kina, koja pokušava uspostaviti svoj ekonomski uticaj u regiji umjesto EU.

Vučić, Dodik, Đukanović..

RSE: A što su najveće prepreke proširenja kada je riječ o spremnosti država Zapadnog Balkana da se pridruže EU?

Barton-Hronešová: Kako je EU trenutno oslabljena zbog Bregzita, autoritarne tendencije nekih predsjednika na Balkanu poput Aleksandra Vučića, Milorada Dodika, ali i Mila Đukanovića, se doživljavaju u Briselu kao bitne prepreke. EU trenutno nema mogućnosti i energije kako da se suoči sa tim izazovima.

Zarobljavanje države od strane političkih elita, slaba vladavina prava, nedostatak medijskih sloboda i ljudskih prava, organizovani kriminal i loša socioekonomska situacija širom regiona "plaše" mnoge u Evropi, pogotovo kada jačaju populističke snage u Poljskoj, Mađarskoj, Italiji.

Treba pomenuti i strah od pridruživanja država koje za to nisu spremne, kao što je bilo iskustvo sa Bugarskom i Rumunijom, koje je pokazalo da usvajanje zakona nije dovoljno za napredak. Zato su neke članice EU, kao Danska i Holandija, skeptične prema zemljama koje su, po mnogim ocjenama, još neslobodne i iz kojih državljani bježe zbog loših socioekonomskih uslova.

Ograničenja Crne Gore

RSE: Kada je riječ o Crnoj Gori, koja su najveća ograničenja u njenom procesu integracija? Nakon osam godina od početka pregovora, preostalo je otvaranje poslednjeg pregovaračkog poglavlja, ali je to još daleko od završetka procesa.

Barton-Hronešová: Crna Gora je zaista prva u redu za pridruživanje, ali još ima puno ograničenja. Otvaranje poglavlja jeste dobar korak, ali u suštini ne znači mnogo ako ne postoji dogovor oko nekih ključnih demokratskih pitanja.

Glavna ograničenja su povezana sa korupcijom, netransparentnim izborima i organizovanim kriminalom. Nedostatak demokratske zastupljenosti u skupštini se smatra ključnom preprekom, kao i politički uticaj na funkcionisanje demokratskih institucija, uključujući pravosuđe.

Tu je i loša situacija u oblasti slobode medija, jer slučajevi Olivere Lakić, Jova Martinovića i drugih novinara šalju lošu poruku o stanju vladavine prava i ljudskih prava u toj zemlji. Trenutno je Crna Gora na sto i četvrtom mjestu indeksa Reportera bez granica.

Pristup Brisela pregovorima Kosova i Srbije

RSE: Nakon što dosadašnje posredovanje EU u pregovorima Kosova i Srbije nije donijelo rješenje, očekujete li novi pristup EU tom problemu i može li se očekivati da će EU imenovati svog predstavnika koji će se isključivo baviti pregovorima Beograda i Prištine?

Barton-Hronešová: Iako ne znam što se dešava iza zatvorenih vrata, ne vjerujem da ćemo imati potpuno novi pristup pregovorima. Imaćemo nova lica, a slične ciljeve. Možda će se promijeniti odnos prema onome što jeste javno u tom procesu, a što nije.

Po mom mišljenju, ovi pregovori ne zavise toliko od EU, koliko od političke volje u Beogradu i Prištini. Josep Borell, koji je zamijenio Federicu Mogherini, jeste posvećen pronalaženju rešenja za Kosovo i Srbiju, ali dolazi iz zemlje koja nije priznala nezavisnost Kosova, i kao Španac koji se protivi katalonskom pokretu za nezavisnost, biće posmatran na Kosovu kao jako problematičan izbor.

Tako da mislim da će Evropska komisija morati da imenuje posebnog predstavnika, što je Vašington već uradio, koji bi imao veći legitimitet i koji bi bio u stanju da oživi dijalog.

RSE: Izbliza posmatrate proces Bregzita, kako će se on odraziti na proširenje i na Zapadni Balkan?

Barton-Hronešová: Prije svega, Bregzit je potkopao evropski projekat i njegovu naoko univerzalnu privlačnost. Njime jedan od najjačih dijelova EU odlazi iz EU, i to je zaista loša poruka, pogotovo za Zapadni Balkan. Velika Britanija je, poput Njemačke, uvijek podržavala proširenje EU, i Zapadni Balkan u tom smislu gubi jednog svog bitnog navijača.

Drugo, puno energije EU je izgubljeno na pregovorima sa Britancima. Ta energija je mogla biti usmjerena na primjer na vanjsku politiku i bezbjednost.

I ono što smatram posebno važnim za evropski diskurs: retorika zagovornika Bregzita koju čujemo ovdje u Velikoj Britaniji je šovinistička, rasistička, protekcionistička i antimigrantska. Ta retorika, koja dolazi iz države gdje je izvor liberalizma, postala je inspiracija za desničarske i radikalne grupe širom Evrope, ali i na Balkanu.