Stalna nastojanja da se tragovi vlastitog postojanja otkriju u što daljoj prošlosti, tamo gde inače sežu jedino mitovi, ne prestaju da opsedaju balkanske narode.
Saradnja: Enis ZEBIĆ
Stalna nastojanja da se tragovi vlastitog postojanja otkriju u što daljoj prošlosti, tamo gde inače sežu jedino mitovi, ne prestaju da opsedaju balkanske narode. No nakon psudonaučnih teorija koje su izazivale više podsmeha nego ozbiljnijeg uvažavanja, o Srbima koji su navodno učestvovali u izgradnji Vavilonske kule, Hrvatima čija se drevna država protezala na obalama Indijskog okeana, i Bošnjcima kao autohtonom narodu koji na ovim prostorima živeo pre osnivanja Rimskog carstva, nedavno su na prostoru Bosne i Hercegovine obavljena genetska istraživanja koja ukazuju na popriličnu starost tamnošnje populacije. Mnogo veću, na primer, nego kod drugih evropskih naroda, i to bez nekih drastičnih razlika, bilo da je reč o Hrvatima, Srbima ili Bošnjacima. Štaviše u interpretaciji ovog istraživanja o poreklu naroda, došlo se do prilično smele hipoteze – da su sadašnji stanovnici Bosne i Hercegovine možda čak i starosedeoci na tim prostorima i da je iz tog područja nakon ledenog doba, naseljavana sama Evropa. Moguća tumačenja ovih istraživanja, u kontekstu nepresahlih želja da se vlastiti počeci smeste što dalje u prošlost su tema o kojoj govore: ministar znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske Dragan Primorac, inače na čelu tima koji je obavio nedavna genetska istraživanja, publicista crnogorskog porekla koji živi u Beogradu, Draško Šćekić, autor knjige „Sorabi, istina o srpstvu od iskona“, istoričar Radivoj Radić, profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu, genetičar Damir Marjanović iz Sarajeva, koji je učestvovao u istraživanjima o poreklu naroda u Bosni i Hercegovini.
Prije četiri godine u časopisu „Sajens“ objavljeni su preliminarni rezultati istraživanja na generičkom materijalu tisuću evropskih, rodbinski nepovezanih muškaraca, na kojem je sudjelovao i profesor Primorac.
„Rezultati su iznenadili mnoge“, citira „Nacional“ Primorca, „posebice podatak da u hrvatskoj populaciji ima oko 45 posto haplotipa I, starog oko 22 tisuće godina. Na osnovu tih rezultata“, nastavlja Primorac, „jedan od uglednijih svjetskih genetičara, Pasarino, navodi da Hrvate više ne bi trebalo na tradicionalan način svrstavati među slavenske narode“.
Ovi preliminarni rezultati istraživanja, obavljenog u nizu evropskih zemalja, pokazuju da visoku učestalost te haplo grupe na kromozomu Y imaju još Nijemci i Laponci. U tom istraživanju iz regije su bile uključene Albanija i Makedonija.
Novi projekt pokrenuli su znanstvenici iz Sjedinjenih Država, Italije i Hrvatske, bavio bi se istraživanjem podrijetla stanovništva bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, a Primorac se nada da će za slična istraživanja zainteresirati i kolege iz Srbije i Crne Gore.
Za sad su objavljeni preliminarni rezultati za Bosnu i Hercegovinu, dobiveni analizom krvi 260 građana, otprilike podjednako Bošnjaka, Hrvata i Srba. Onaj haplotip I kojeg Hrvati iz Hrvatske imaju 45 posto, Bošnjaci imaju 48 posto, bosanski Srbi 30 posto, a bosanski Hrvati u čak 73 posto, što je za Primorca senzacionalan podatak.
Glavni poticaj za istraživanja koje je nedavno obavljeno u Bosni Hercegovini, a pre četiri godine i u Hrvatskoj, bio je pokušaj da se objasni proces naseljavanja tog prostora, pa samim tim i šire regije Balkana. Ministar znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske Dragan Primorac, koji je bio na na čelu tima koji je obavio nedavna genetska istraživanja, i profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu, istoričar Radivoj Radić:
„Rezultatima istraživanja populacije Bosne i Hercegovine – znači Bošnjaka, bosanskih Srba i bosanskih Hrvata – potvrdili smo visoku učestalost genetičkog biljega starog oko 20-22 tisuće godina. Možemo reći da je očito da je taj biljeg davno došao na taj prostor.“
„To su sad neke naučne ili navodno naučne metode prirodnih nauka, kojima se želi pokazati starost nekog naroda. Ja naravno baratam samo s istorijskim činjenicama i prosto na osnovu onoga što se zna, što ozbiljna nauka zna, ne može se govoriti o tome da su ili Srbi ili Hrvati najstariji narod. Istorijske činjenice koje su poznate se opiru tome.“
Publicista crnogorskog porekla koji živi u Beogradu Draško Šćekić, inače autor radova o precima današnjih Srba i genetičar Damir Marjanović iz Sarajeva, koji je učestvovao u upravo obavljenim istraživanjima:
„Ja sam lično uvjeren da su Srbi odista jedan od najstarijih indoevropskih, odnosno evropskih naroda i da su oni prethodili, i imenom, a i svojim načinom života, postoje tragovi, Slavenima. Da se sve to na kraju razvilo iz jednog korijena, iz jednog jezgra.“
„Osnovni cilj istraživanja je bio da na neki način sklopimo priču o procesu naseljavanja Bosne i Hercegovine, koliko je to moguće da se sklopi na osnovu rezultata ovakvih studija. Znači da se markiraju neke osnovne rute naseljavanja ovog prostora Balkana i da se otprilike vidi koliko je koji momenat u povijesti imao ulogu u formiranju ove bosanskohercegovačke populacije, onakve kakva ona jeste danas.“
No ne samo da su naučnici iz Hrvatske, Italije i Bosne i Hercegovine potvrdili neke ranije pretpostavke o starim tragovima u genima ispitanika, nego su došli do pretpostavke da je područje sadašnje Bosne i Hercegovine, neposredno nakon ledenog doba, bila neka vrsta bazena iz koga se kasnije kolonizovana Evropa. Genetičar Dragan Primorac i istoričar Radivoj Radić:
„Možemo reći da je očito taj biljeg tijekom ledenog doba ovdje sačuvan i – a to je interpretacija jednog od najuglednijih genetičara iz područja populacijske genetike, profesora Pitera Anderhila – da je to zapravo bilo mjesto radijacije ili širenja tog genetičkog biljega u ostatak Evrope, nakon kraja ledenog doba. I očito je da je ovo područje gdje mi živimo zapravo bilo ishodište te radijacije. To je, po meni, neprijeporno nakon svih dosadašnjih rezultata.“
„To su argumenti prirodnih nauka, koje moramo uvažavati ako su bazirane na ozbiljnim istraživanjima. Ali neki stručnjaci iz tih nauka su već demantovali ovaj način dokazivanja, našli su u njemu puno manjkavosti. Naravno, najstarija historija svih naroda, ona je vrlo tamna, istorijskih izvora gotovo i da nema ili ih ima u tragovima i tu će možda doprinos prirodnih nauka biti veliki.“
A šta o mogućoj kolevci naroda koji trenutno naseljavaju ovaj deo Balkana, koji naravno u ta vremena nisu ni pomišljali na bilo kakve etničke odrednice, kažu publicista Draško Šćekić i genetičar Damir Marjanović:
„Kolijevka Srba i Slovena je Podunavlje, odnosno Lepenski Vir. To je i potvrđeno i ustanovljeno. Kolijevka bijele rase je takođe baš tu iz Podunavlja. Moja saznanja idu unazad oko sedam i po do osam hiljada godina, do onih prvih tragova, bilo da se radi o legendama, predanjima, a onda i o prvim pisanim zabilješkama o istorijatu, odnosno nastanku indoevropskih naroda.“
„Možemo reći da smo potvrdili neke rezultate koji su već ranije bili dobiveni u prijašnjim studijama istog tipa, da je ovaj dio Balkana vrlo vjerovatno bio jedan bazen, u kome su ledeno doba preživjeli ljudi, to jest homo sapisens, i iz kojeg je nastavljena rekolonizacija Evrope nakon ledenog doba. Napominjem da to nije bio jedini bazen u Evropi, ali je indikativno i vrlo vjerovatno da je bio jedan od jako uticajnih bazena u tom smislu.“
Ono što su priželjkivali mnogi koji su se do sada samo oslanjali na maglovita predanja, dobili su neku vrstu indirektne potvrde u ispitivanju genetičkog porekla u Bosni. Nije naravno stigao nijedan od dokaza za fantastične pretpostavke koja su nastale na tragu čitanja svetih spisa Rigveda, no izgleda da nema nikakve sumnje da se u genima stanovnika Bosne vrlo često nalaze hiljadama godina stari tragovi. Genetičar Damir Marjanović i istoričar Radivoj Radić:
„Haplo grupa je jako frekventna u Bosni i Hercegovini, prelazi pedeset posto, što je najveća frekvencija haplo grupe u odnosu na bilo koju drugu državu u Evropi. Ta haplo grupa i varira unutar tri populacije BiH: kod hrvatske populacije je zapaženo 73 posto, kod bošnjačke oko 50 posto, a kod srpske populacije negdje oko 35 posto.“
„Svi balkanski narodi imaju tu težnju da pokažu svoju starinu, da su najstariji. A s druge strane, ako je to uteha, i ozbiljni evropski narodi su imali takve zablude i takvu vrstu preterivanja. Znači nijedna sredina nije imuna.“
Bez obzira što će ispitivanja starosti gena tek uslediti u Srbiji, to nije bila prepreka za one koji već godinama ponavljaju da su Srbi autohton narod na Balkanu, a istovremno i najstariji u čitavoj Evropi. Publicista Draško Šćekić i istoričar Radivoj Radić:
„Srbi su autohtoni narod na Balkanu. Tu su se nastanili i živjeli prije Grka. Širili su se ne samo po Balkanu, nego su se širili i do Engleske i Azije. To je bila jedna velika masa koja se ljuljala na istok, na zapad na sjever i jug i ona je kao takva u sebe upijala druge narode, ali je druge narode i napajala.“
„Taman se učinilo da malo posustaje ta nacionalistička euforija da se uporno dokazuje za svoj narod da je najstariji i došlo je do izvesne oseke, ali evo sad su ponovo neke ideje živnule i čini mi se da će uvek takvih naučnika ili bolje reći pseudonaučnika biti i uvek će biti jedan deo populacije koji će prihvatati takve teorije, iz možda najjednostavnijeg razloga što mu se sviđa da veruje da je najstariji narod.“
Publicista Draško Šćekić i istoričar Radivoj Radić:
„Srbi su najstariji narod u slovenskom plemenu, a i u Evropi, na osnovu izvora, na osnovu istraživanja, na osnovu saznanja najvećih istraživača tokom 19. vijeka, ne samo slovenskih i srpskih, neko i drugih naroda.“
„Besmisleno je o tome i raspravljati. Pseudoistoričari, koji žele da dokažu da su Srbi od vajkada prisutni na balkanskom prostoru, prosto proglašavaju sve stare narode Srbima i rešavaju to pitanje na taj jedan, sasvim nenaučan način.“
Dovode li sa druge strane najnovija istraživanja u pitanje dosadašnja saznanja o poreklu naroda koji sada žive na Zapadnom Balkanu? U jednom trenutku se iz tima naučnika mogla čuti smela hipoteza, da je ishodište ovdašnje populacije negde čak u jugozapadnoj Aziji, ali se sada o tome govori sa mnogo više opreza. Ministar znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske Dragan Primorac, inače na čelu tima koji je obavio nedavna genetska istraživanja, i autor knjige „Sorabi, istina o srpstvu od iskona“ Draško Šćekić:
„Ja sam kao genetičar tu naravno vrlo oprezan. Ovo što smo mi sada pokazali, da je taj genetički biljeg u Bosni očito vrlo visok u odnosu na ostale evropske narode, u ovom trenutku treba biti vrlo pošten i reći da mi njegovo ishodište još ni ne znamo. Govorili smo o jednoj fazi, području jugozapadne Azije, međutim vi morate znati da je tu bio niz migracija, znači najmanje desetak različitih migracija je došlo na ovo područje, tako da smo mi zapravo s genetikom napravili kostur koji tek ostale struke – arheologija, povijest, lingvistika – trebaju nadopuniti. U ovom trenutku zaista, na osnovu naših preliminarnih rezultata, mi ne možemo doći do nekih konkretnih zaključaka. Tu je niz pitanja koja su i dalje otvorena. Naravno, ta migracija o kojoj mi govorimo, tamo negdje 7. ili 8. stoljeće, sigurno da stoji, samo je pitanje koliko je tog genetičkog materijala od muškaraca iz tog perioda danas ostalo.“
„Po onome što sam ja saznao, u neko davno vrijeme – otprilike oko sedam hiljada godina – krenulo se iz Podunavlja na istok, do Indije. Seoba te vrste trajala je, ne godinu, nego desetine, pa i stotine godina. I kada je Aleksandar Makedonski došao u Indiju, on se već mogao sporazumjeti sa tamošnjim stanovništvom. Oni su njega dočekali kao svog sunarodnika, kao svog vođu. To su preci Srba ili Slovena. Mi ovdje možemo istovremeno da govorimo o Srbima ili Slovenima.“
Na tragu novih pretpostavki o dubokoj starosti naroda, a pre svega sadašnje hrvatske populacije, nedavno se na jednom naučnom skupu u Dubrovniku mogla čuti teza da su Hrvati čak ilirskog porekla. Genetičar iz Sarajeva Damir Marjanović i beogradski istoričar Radivoj Radić:
„Većina Hrvata, a i većina Bosanaca i Hercegovaca, znači preko pedeset posto, u sebi nosi jedan marker koji je star minimalno 22 hiljade godina. Tako da mislim da zaključak da se radi o jednoj populaciji koja je ovdje već nekih hiljadu godina, a možda i više, pije vode.“
„Istorijske činjenice su takve kakve jesu i protivreče takvim tezama koje se iznose. Mi imamo neka znanja koja su nekad maglovita, ali relativno pouzdana i koja se uklapaju u čitav sistem obrazovanja evropskih i drugih naroda i teško je tu napraviti neku revolucionarnu promenu, koristeći raspoložive istorijske podatke. Naprosto nema mesta da se nešto takvo učini.“
U tom kolopletu dokazivanja vlastite starosti, Iliri su očito mnogima neophodna tačka oslonca. Autor knjige o srpstvu od iskona Draško Šćekić i profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu Radivoj Radić:
„Svi geografi, pa i hronolozi, antički, pa i vizantijski, smatraju da su Iliri upravo Srbi.“
„Oni su druga grupa naroda i to vezivati za Ilire je potpuno pogrešno. Ilirska plemena su naselila Balkansko poluostrvo i negde u 3. veku nestaju iz istorijskih izvora, gube tu istorijsku samosvest.“
Publicista Draško Šćekić i istoričar Radivoj Radić:
„Od tih drevnih Srba su faktički nastali svi Sloveni, ali su dobili nova imena. Dobrovski, otac slavistike, kad bi se njega pitalo, on bi predložio da se i dalje svi Sloveni zovu Srbi. Mislim da je lingvistika tu osnovna nauka koja može da utvrdi poreklo i nastanak, ne možda naroda, ali civilizacije.“
„To su teorije pseudoistoričara koje nisu oslonjene na istorijske izvore. To je jedno olako poigravanje sa lingvistikom. Oni sve narode koji imaju ,s‘ ili ,r‘ ili ,b‘ ili tako nešto, proglašavaju za Srbe, bez ikakve vrste dokazivanja. To su sve proizvoljne konstrukcije koje pišu ljudi koji ne znaju ništa o lingvistici, ne znaju te stare jezike, ne znaju ni starogrčki, ni latinski, a kamoli te druge stare jezike, koji ne znaju kako su jezici izvirali iz tog jednog zajedničkog prajezika, iz tog indoevropskog stabla, i oni tako mogu sve da ,dokažu‘. Tako možemo da dokažemo i da je pariška Sorbona zapravo srpska, jer sadrži ,s‘, ,r‘ i ,b‘ u svom nazivu. To je prosto olako poigravanje sa lingvistikom ljudi koji nemaju osnovna znanja o istorijskoj arheologiji i koji nemaju ni osnovna znanja iz lingvistike, neophodna za skrupulozna istraživanja ovakvih pitanja.“
No kada se ostavi po strani ono što više spada u sferu legendi i mitova nego ozbiljne nauke, najnovija genetička istraživanja bacila su senku sumnje na dosadašnja saznanja o naseljavanju Južnih Slovena na u 7. veku. U takvim zaključcima mnogo su čak smeliji strani naučnici od domaćih stručnjaka. Da li uopšte mogu postojati bilo kakve dileme o tome kada su se preci onih koji naseljavaju ovaj prostor, došli na Balkan? Istoričar Radivoj Radić i genetičar Damir Marjanović:
„Istorijski izvori pokazuju da su se doselili u talasu slovenske invazije na Balkansko poluostrvo, u prvim decenijama 7. veka. To govori taj toliko značajan i pomalo ipak i kontraverzan izvor – Konstantin Porfirogenet.“
„Ono što trenutno genetika i ovaj način istraživanja ovih markera vezanih za Y hromozom pokazuju je sljedeće: da je frekvencija jednog jako starog markera, znači markera starog 22 hiljade godina, kada nije bilo čak ni priče o Srbima, Hrvatima i Bošnjacima, u ovom regionu jako visoka. Ako posmatramo te frekvencije, na neki način bi se moglo pozitivno odgovoriti da ljudi koji trenutno žive ovdje vuku porijeklo od ljudi čiji su preci mnogo stariji od inih koji su se ovdje doselili unazad nekih par stotina godina.“
Publicista Draško Šćekić i istoričar Radivoj Radić:
„Imamo ilustraciju koja govori o seobi prije oko četiri i po hiljade godina prije Hrista tih naših pra-pra, koji su iz Indije krenuli na zapad, preko Mezopotamije. Tu se mnogi narodi već bili slili, a ovi koji su krenuli sa istoka su stigli na Balkan. Postoje istorijske istine, nalazimo te Srbe i u Troji, oni su bili branioci Troje, jedan dio branioca i to čuveni. Poslije osvajanja Troje su prešli Bospor i naselili se na Balkansko poluostrvo, negdje dvije i po hiljade godina prije Hrista.“
„To je naprosto besmisleno, to se ne može dokazati jer nema nikakvih valjanih podataka. Oni, koristeći tu vrstu ,metodologije‘, dokazuju da su Srbi naseljavali prostor od Baltika do Kine, da su ratovali sa Indijom, sa Kinom i raznim drugim narodima. Oni su prosto igrom asocijacija, ja bih to tako nazvao, svaki toponim, etnonim koji ima neke glasovne sličnosti sa Srbima, proglasili srpskim. Tako se može svašta dokazati.“
Kako uopšte iz naučne perspektive jednog vizantologa izgledaju tvrdnje da su Srbi učestvovali u gradnji Vavilonske kule, ratovali u Troji, njihovoj drevnoj rasprostranjenosti od Indije do Atlantika i pismenosti koja je starija od egipatske? Profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu Radivoj Radić i autor knjige o dnevnim Sorabima Draško Šćekić:
„To je prosto sve jedna pseudonauka, jedna fikcija, koja nema nikave veze s ozbiljnom naukom. Tih knjiga ima naravno danas puno, ali pristup je potpuno pogrešan, ne postoji ozbiljna metodologija. Nekako kod njih ta njihova nauka ustvari prerasta u neku vrstu vere. Oni u to prosto veruju na način kao što vernik veruje u nešto. Znači gubi se racionalan pristup istorijskim podacima, istorijskim izvorima. To su sve neistoričari, ljudi koji potcenjuju elementarnu inteligenciju.“
„Onda je pseudoistoričar i Šafarik, onda je pseudoistoričar i Dobrovski, onda je pseudoistoričar Siprijan Rober, onda je pseudoistoričar Ami Bue, lingvista, onda su svi ti ljudi pseudoistoričari. Inače su istorija, vrijeme i ratovi koji su bili na Balkanu i u Evropi, mnoge te izvore, znakove i pečate uništili, ali u to što imamo, što je ostalo, mi u to moramo vjerovati.“
Draško Šćekić i Radivoj Radić:
„Ako bi sad prihvatili ovo o čemu govorimo, onda bi trebalo izvršiti reviziju istorije, a oni nisu spremni da to urade. Mi sami falsifikujemo našu istoriju. Traži se i teži da se i ovo istorije i Srbima zaboravi.“
„Istoričarima je jasno da je to besmisleno, međutim ljudima koji nisu od struke se može učiniti to opsenarstvo koje nam nude pseudoistoričari kao škakljivo, pogotovo kad se umota u obladne nekih zavera, na čemu oni naročito insistiraju. Oni se služe jednom providnom igrom, trude se da prestroje svaki napad na njihove teorije u napad na srpstvo. Naravno, to je potpuno besmisleno, ali to je njihov glavni argument.“
Jedan od svakako najtrigantnijih rezultata ispitivanja o poreklu naroda, koje je nedavno obavljeno na prostoru Bosne i Hercegovine, su upravo moguće razlike između tri najbrojnija naroda koji žive u ovoj zemlji. Na osnovu učestalosti pojavljivanja određenog genetskog obeležja, u jednom trenutku su se čule tvrdnje da su Bošnjaci mnogo sličniji i bliži Hrvatima nego Srbima. Genetičar iz Sarajeva Damir Marjanović, koji je učestvovao u ovom istraživanju, i ministar znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske Dragan Primorac, koji je bio na čelu ovog tima naučnika:
„Možda neke preliminarne razlike koje doista jesu utvrđene između pojedinih naroda, u tom smislu da su frekvencije pojedinih gena, pojedinih markera ili biljega, različite u ovim populacijama koje smo istraživali. Tako da su neki markeri malo frekventniji u jednoj etničkoj skupini u odnosu na drugu i tako dalje. Znači na osnovu tih frekvencija pojavljivanja tih markera se priča o eventualnoj raznolikosti. Ponavljam eventualnoj, zato što doista dodatna istraživanja to tek trebaju da potvrde ili da odbace. Ovo doista jesu zanimljivi rezultati, jako su pouzdani, kao što je pouzdana sama DNK, međutim za kreiranje neke glavne slike stvarno je potrebna jedna multidisciplinarna, multinaučna studija, koja bi ponudila neke još preciznije rezultate.“
„Trebamo pogledati cjelovito sve genetičke biljege prije nego što dođemo do tog zaključka. Ovo što sam ja govorio, govorio sam za jedan od njih koji je star 22 tisuće godina, a mi smo ih analizirali 90, i u tom jednom postoji ta razlika, međutim cjelovito ćemo tek vidjeti. Jer, ono što je karakteristično iz našeg rada koji smo mi 2000. godine napravili, to je da smo tu vidjeli da Hrvati spadaju u klasične srednjoevropske narode, otprilike slično kao što su to Česi, Ukrajinci i slično.“
Balkan ne bi bio Balkan da nekome nije palo na pamet, da se i rezultati istraživanja o poreklu naroda, mogu upotrebiti u još uvek tinjajućem sporu bosanskih naroda o pravu na pojedine teritorije. Radivoj Radić iz Beograda i Damir Marjanović iz Sarajeva:
„Poslednjih godina se i u srpskoj sredini i u drugim sredinama na Balkanskom poluostrvu javljaju te težnje da se dokaže da su autohtoni upravo ti narodi koji žive od pamtiveka na Balkanskom poluostrvu i da imaju više prava da borave ovde, što je potpuno besmisleno, jer je evropski kontinent bio izložen tolikim migracijama, tako da se teško za neki narod uopšte može reći da je čist. Bilo je toliko tih kretanja da su te rasprave pomalo besmislene, ali one uzimaju maha pogotovu u kriznim vremenima kao što su bile te devedesete godine na Balkanskom poluostrvu.“
„Rezultati ovog istraživanja koje je sprovedeno u Bosni i Hercegovini, nisu bili usmjereni ka tome da pričamo da li je neki narod starosjedilački, a neki novodošli, pridošli i tako dalje. Nikad nismo ni probali da pričamo priču o tome – OK, ovdje su bili prvo jedni, pa su došli drugi, pa su došli treći. Štaviše, kad pročitate literaturu iz ove oblasti, ni u jednom od stvarno priznatih i velikih članaka nećete naići na takve konstatacije. Tako da se doista nismo ni trudili da nešto takvo uradimo.“
Nadvija li se i inače nad ovakvim istraživanjima, u svetlu nedavnog sukoba na prostoru nekadašnje Jugoslavije, opasnost od zloupotreba? Koliko je sa druge strane osnovana bojazan da ovakva istraživanja duvaju u jedra pseudoistoriografiji, koja je koliko juče uzela svoj danak? Genetičari iz Sarajeva i Zagreba, Damir Marjanović i Dragan Primorac:
„Na žalost, mi smo svjedoci da je mnogo puta do sada u povijesti čovječanstva nauka, radi nekih dnevnopolitičkih zbivanja, bila manje ili više zloupotrebljavana. Svaku nauku možete iskoristiti, ali ne možete iskoristiti naučni rezultat, jer naučni rezultat je onakav kakav jeste. Ali neku pogrešnu interpretaciju možete iskoristiti.“
„To vam je uvijek opasnost, ali zato mi znanstvenici imaju tu jednu odgovornost da tu budemo čvrsti. Evo sve ove godine dok sam ja tu, uspio sam to tako napraviti, kao i brojni drugi znanstvenici, i ja mislim da smo mi ti koji ćemo odrediti kuda će vjetrovi puhati i nećemo dozvoliti pojedinim ljudima koji se žele baviti senzacijama, da stupe u prvi plan. U znanosti nema mjesta za senzacije. Oni mogu trgovati s nekim drugim stvarima, ali sa objektivnim znanstvenim rezultatima zasigurno ne.“
Bez obzira što stručnjaci koji su učestvovali u istraživanju o genetskom poreklu s punim pravom klone od bilo kakvog senzacionalizma, ipak se nameće neka vrsta utiska da se pojedina saznanja do kojih su oni došli direktno suprotstavljaju čitavom sistemu naučnih istina. Može li se nakon vekovnog slaganja mozaika činjenica o poreklu ovdašnjih naroda ispostaviti nešto zaista revolucionarno? Profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu Radinovoj Radić i Ministar znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske Dragan Primorac:
„Činjenica je, recimo, da je sada fizička antropologija toliko napredovala, da se na osnovu proučavanja DNK može puno toga saznati. S druge strane istorija, sa svim svojim pomoćnim disciplinama, barata tim svojim instrumentarijem i tim znanjem koje je prilično veliko, naravno u nekim epohama je maglovito zato što nema izvora. I tu se, bojim se, teško šta može revolucionarno pomeriti.“
„Tu treba pogledati pošteno i realno. Genetika je nama dala mogućnosti koje znanstvenici nisu imali prije dvadeset godina. Ipsilon kromosom je vrlo stabilan u tom dijelu koji mi analiziramo, ta mutacija se prenosi sa djeda na oca, sa oca na dijete i tako stotinama godina. To naravno ljudi ranije nisu mogli raditi, koristili su druge metode. I ja bih radije koristio riječ nadopunjavanje spoznaja od ranije, jer je očito da ni mi kao genetičari ne možemo sve protumačiti. Mislim da zapravo jedna cjelovita analiza tek sada stupa na scenu, da smo otvorili jedno ogromno područje za sve struke koje se time bave i da ćemo zajedno, istraživajući cijelo ovo područje naše bivše države, svi znanstvenici, radeći na tom projektu, zapravo ustanoviti istinu, a to nam je svima zajednički i jedini cilj.“
I kakva će biti sudbina ovih, u najmanju ruku novih saznanja o poreklu i starosti naroda koji sada naseljavaju prostor Zapadnog Balkana? Mogu li ona u jednom trenutku zaista postati deo naučnog korpusa koji više ne podleže bilo kakvoj sumnji? Hrvatski Ministar znanosti, obrazovanja i sporta Dragan Primorac, koji je inicirao nedavna istraživanja, i genetičar iz Sarajeva Damir Marjanović, jedan od saradnika na ovom projektu:
„Ja se iskreno nadam da da. Ta vremena moraju doći, ta znanja moraju biti integrirana. Ja jako puno učim od arheologa, jako puno učim od povjesničara. Oni imaju ogromnu količinu znanja kojim mogu protumačiti ove naše genetičke rezultate, jer oni sami po sebi nisu dovoljni. A u istinu će biti utkano puno više struka od same genetike.“
„Svako ovakvo istraživanje je jako zanimljivo, jako dobro, otvara nove perspektive, otvara nova pitanja. Najbolje je ono istraživanje koje otvori deset novih pitanja.“
Da li će nakon svih izazova da se vlastiti koreni smeštaju što dublje u starinu, u jednom trenutku ipak polako utihnuti jedna takva potreba? Publicista Draško Šćekić i profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu Radivoj Radić:
„To mora biti prihvaćeno jednog dana. Otpora će biti, ali iz malog sjemena se rađaju velike stvari.“
„To naročito dolazi do izražaja u vremenima krize. Ja sam tu nekako skoro siguran da će uvek biti jedan manji procenat pripadnika svih balkanskih naroda koji će biti ubeđeni da su oni najstariji. To je prosto nešto što će biti uvek prisutno, ali mislim da će jenjavati, mada nikad neće prestati.“
No nakon svega Srbi, Hrvati i Bošnjaci mogu mirno da odahnu. Čak i ako je neki od tih naroda stariji o drugog, naznake o zajedničkoj drevnosti nude sigurno okrilje za sve druge legende i snove.
Stalna nastojanja da se tragovi vlastitog postojanja otkriju u što daljoj prošlosti, tamo gde inače sežu jedino mitovi, ne prestaju da opsedaju balkanske narode. No nakon psudonaučnih teorija koje su izazivale više podsmeha nego ozbiljnijeg uvažavanja, o Srbima koji su navodno učestvovali u izgradnji Vavilonske kule, Hrvatima čija se drevna država protezala na obalama Indijskog okeana, i Bošnjcima kao autohtonom narodu koji na ovim prostorima živeo pre osnivanja Rimskog carstva, nedavno su na prostoru Bosne i Hercegovine obavljena genetska istraživanja koja ukazuju na popriličnu starost tamnošnje populacije. Mnogo veću, na primer, nego kod drugih evropskih naroda, i to bez nekih drastičnih razlika, bilo da je reč o Hrvatima, Srbima ili Bošnjacima. Štaviše u interpretaciji ovog istraživanja o poreklu naroda, došlo se do prilično smele hipoteze – da su sadašnji stanovnici Bosne i Hercegovine možda čak i starosedeoci na tim prostorima i da je iz tog područja nakon ledenog doba, naseljavana sama Evropa. Moguća tumačenja ovih istraživanja, u kontekstu nepresahlih želja da se vlastiti počeci smeste što dalje u prošlost su tema o kojoj govore: ministar znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske Dragan Primorac, inače na čelu tima koji je obavio nedavna genetska istraživanja, publicista crnogorskog porekla koji živi u Beogradu, Draško Šćekić, autor knjige „Sorabi, istina o srpstvu od iskona“, istoričar Radivoj Radić, profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu, genetičar Damir Marjanović iz Sarajeva, koji je učestvovao u istraživanjima o poreklu naroda u Bosni i Hercegovini.
Prije četiri godine u časopisu „Sajens“ objavljeni su preliminarni rezultati istraživanja na generičkom materijalu tisuću evropskih, rodbinski nepovezanih muškaraca, na kojem je sudjelovao i profesor Primorac.
„Rezultati su iznenadili mnoge“, citira „Nacional“ Primorca, „posebice podatak da u hrvatskoj populaciji ima oko 45 posto haplotipa I, starog oko 22 tisuće godina. Na osnovu tih rezultata“, nastavlja Primorac, „jedan od uglednijih svjetskih genetičara, Pasarino, navodi da Hrvate više ne bi trebalo na tradicionalan način svrstavati među slavenske narode“.
Ovi preliminarni rezultati istraživanja, obavljenog u nizu evropskih zemalja, pokazuju da visoku učestalost te haplo grupe na kromozomu Y imaju još Nijemci i Laponci. U tom istraživanju iz regije su bile uključene Albanija i Makedonija.
Novi projekt pokrenuli su znanstvenici iz Sjedinjenih Država, Italije i Hrvatske, bavio bi se istraživanjem podrijetla stanovništva bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, a Primorac se nada da će za slična istraživanja zainteresirati i kolege iz Srbije i Crne Gore.
Za sad su objavljeni preliminarni rezultati za Bosnu i Hercegovinu, dobiveni analizom krvi 260 građana, otprilike podjednako Bošnjaka, Hrvata i Srba. Onaj haplotip I kojeg Hrvati iz Hrvatske imaju 45 posto, Bošnjaci imaju 48 posto, bosanski Srbi 30 posto, a bosanski Hrvati u čak 73 posto, što je za Primorca senzacionalan podatak.
Glavni poticaj za istraživanja koje je nedavno obavljeno u Bosni Hercegovini, a pre četiri godine i u Hrvatskoj, bio je pokušaj da se objasni proces naseljavanja tog prostora, pa samim tim i šire regije Balkana. Ministar znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske Dragan Primorac, koji je bio na na čelu tima koji je obavio nedavna genetska istraživanja, i profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu, istoričar Radivoj Radić:
„Rezultatima istraživanja populacije Bosne i Hercegovine – znači Bošnjaka, bosanskih Srba i bosanskih Hrvata – potvrdili smo visoku učestalost genetičkog biljega starog oko 20-22 tisuće godina. Možemo reći da je očito da je taj biljeg davno došao na taj prostor.“
„To su sad neke naučne ili navodno naučne metode prirodnih nauka, kojima se želi pokazati starost nekog naroda. Ja naravno baratam samo s istorijskim činjenicama i prosto na osnovu onoga što se zna, što ozbiljna nauka zna, ne može se govoriti o tome da su ili Srbi ili Hrvati najstariji narod. Istorijske činjenice koje su poznate se opiru tome.“
Publicista crnogorskog porekla koji živi u Beogradu Draško Šćekić, inače autor radova o precima današnjih Srba i genetičar Damir Marjanović iz Sarajeva, koji je učestvovao u upravo obavljenim istraživanjima:
„Ja sam lično uvjeren da su Srbi odista jedan od najstarijih indoevropskih, odnosno evropskih naroda i da su oni prethodili, i imenom, a i svojim načinom života, postoje tragovi, Slavenima. Da se sve to na kraju razvilo iz jednog korijena, iz jednog jezgra.“
„Osnovni cilj istraživanja je bio da na neki način sklopimo priču o procesu naseljavanja Bosne i Hercegovine, koliko je to moguće da se sklopi na osnovu rezultata ovakvih studija. Znači da se markiraju neke osnovne rute naseljavanja ovog prostora Balkana i da se otprilike vidi koliko je koji momenat u povijesti imao ulogu u formiranju ove bosanskohercegovačke populacije, onakve kakva ona jeste danas.“
No ne samo da su naučnici iz Hrvatske, Italije i Bosne i Hercegovine potvrdili neke ranije pretpostavke o starim tragovima u genima ispitanika, nego su došli do pretpostavke da je područje sadašnje Bosne i Hercegovine, neposredno nakon ledenog doba, bila neka vrsta bazena iz koga se kasnije kolonizovana Evropa. Genetičar Dragan Primorac i istoričar Radivoj Radić:
„Možemo reći da je očito taj biljeg tijekom ledenog doba ovdje sačuvan i – a to je interpretacija jednog od najuglednijih genetičara iz područja populacijske genetike, profesora Pitera Anderhila – da je to zapravo bilo mjesto radijacije ili širenja tog genetičkog biljega u ostatak Evrope, nakon kraja ledenog doba. I očito je da je ovo područje gdje mi živimo zapravo bilo ishodište te radijacije. To je, po meni, neprijeporno nakon svih dosadašnjih rezultata.“
„To su argumenti prirodnih nauka, koje moramo uvažavati ako su bazirane na ozbiljnim istraživanjima. Ali neki stručnjaci iz tih nauka su već demantovali ovaj način dokazivanja, našli su u njemu puno manjkavosti. Naravno, najstarija historija svih naroda, ona je vrlo tamna, istorijskih izvora gotovo i da nema ili ih ima u tragovima i tu će možda doprinos prirodnih nauka biti veliki.“
A šta o mogućoj kolevci naroda koji trenutno naseljavaju ovaj deo Balkana, koji naravno u ta vremena nisu ni pomišljali na bilo kakve etničke odrednice, kažu publicista Draško Šćekić i genetičar Damir Marjanović:
„Kolijevka Srba i Slovena je Podunavlje, odnosno Lepenski Vir. To je i potvrđeno i ustanovljeno. Kolijevka bijele rase je takođe baš tu iz Podunavlja. Moja saznanja idu unazad oko sedam i po do osam hiljada godina, do onih prvih tragova, bilo da se radi o legendama, predanjima, a onda i o prvim pisanim zabilješkama o istorijatu, odnosno nastanku indoevropskih naroda.“
„Možemo reći da smo potvrdili neke rezultate koji su već ranije bili dobiveni u prijašnjim studijama istog tipa, da je ovaj dio Balkana vrlo vjerovatno bio jedan bazen, u kome su ledeno doba preživjeli ljudi, to jest homo sapisens, i iz kojeg je nastavljena rekolonizacija Evrope nakon ledenog doba. Napominjem da to nije bio jedini bazen u Evropi, ali je indikativno i vrlo vjerovatno da je bio jedan od jako uticajnih bazena u tom smislu.“
Ono što su priželjkivali mnogi koji su se do sada samo oslanjali na maglovita predanja, dobili su neku vrstu indirektne potvrde u ispitivanju genetičkog porekla u Bosni. Nije naravno stigao nijedan od dokaza za fantastične pretpostavke koja su nastale na tragu čitanja svetih spisa Rigveda, no izgleda da nema nikakve sumnje da se u genima stanovnika Bosne vrlo često nalaze hiljadama godina stari tragovi. Genetičar Damir Marjanović i istoričar Radivoj Radić:
„Haplo grupa je jako frekventna u Bosni i Hercegovini, prelazi pedeset posto, što je najveća frekvencija haplo grupe u odnosu na bilo koju drugu državu u Evropi. Ta haplo grupa i varira unutar tri populacije BiH: kod hrvatske populacije je zapaženo 73 posto, kod bošnjačke oko 50 posto, a kod srpske populacije negdje oko 35 posto.“
„Svi balkanski narodi imaju tu težnju da pokažu svoju starinu, da su najstariji. A s druge strane, ako je to uteha, i ozbiljni evropski narodi su imali takve zablude i takvu vrstu preterivanja. Znači nijedna sredina nije imuna.“
Bez obzira što će ispitivanja starosti gena tek uslediti u Srbiji, to nije bila prepreka za one koji već godinama ponavljaju da su Srbi autohton narod na Balkanu, a istovremno i najstariji u čitavoj Evropi. Publicista Draško Šćekić i istoričar Radivoj Radić:
„Srbi su autohtoni narod na Balkanu. Tu su se nastanili i živjeli prije Grka. Širili su se ne samo po Balkanu, nego su se širili i do Engleske i Azije. To je bila jedna velika masa koja se ljuljala na istok, na zapad na sjever i jug i ona je kao takva u sebe upijala druge narode, ali je druge narode i napajala.“
„Taman se učinilo da malo posustaje ta nacionalistička euforija da se uporno dokazuje za svoj narod da je najstariji i došlo je do izvesne oseke, ali evo sad su ponovo neke ideje živnule i čini mi se da će uvek takvih naučnika ili bolje reći pseudonaučnika biti i uvek će biti jedan deo populacije koji će prihvatati takve teorije, iz možda najjednostavnijeg razloga što mu se sviđa da veruje da je najstariji narod.“
Publicista Draško Šćekić i istoričar Radivoj Radić:
„Srbi su najstariji narod u slovenskom plemenu, a i u Evropi, na osnovu izvora, na osnovu istraživanja, na osnovu saznanja najvećih istraživača tokom 19. vijeka, ne samo slovenskih i srpskih, neko i drugih naroda.“
„Besmisleno je o tome i raspravljati. Pseudoistoričari, koji žele da dokažu da su Srbi od vajkada prisutni na balkanskom prostoru, prosto proglašavaju sve stare narode Srbima i rešavaju to pitanje na taj jedan, sasvim nenaučan način.“
Dovode li sa druge strane najnovija istraživanja u pitanje dosadašnja saznanja o poreklu naroda koji sada žive na Zapadnom Balkanu? U jednom trenutku se iz tima naučnika mogla čuti smela hipoteza, da je ishodište ovdašnje populacije negde čak u jugozapadnoj Aziji, ali se sada o tome govori sa mnogo više opreza. Ministar znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske Dragan Primorac, inače na čelu tima koji je obavio nedavna genetska istraživanja, i autor knjige „Sorabi, istina o srpstvu od iskona“ Draško Šćekić:
„Ja sam kao genetičar tu naravno vrlo oprezan. Ovo što smo mi sada pokazali, da je taj genetički biljeg u Bosni očito vrlo visok u odnosu na ostale evropske narode, u ovom trenutku treba biti vrlo pošten i reći da mi njegovo ishodište još ni ne znamo. Govorili smo o jednoj fazi, području jugozapadne Azije, međutim vi morate znati da je tu bio niz migracija, znači najmanje desetak različitih migracija je došlo na ovo područje, tako da smo mi zapravo s genetikom napravili kostur koji tek ostale struke – arheologija, povijest, lingvistika – trebaju nadopuniti. U ovom trenutku zaista, na osnovu naših preliminarnih rezultata, mi ne možemo doći do nekih konkretnih zaključaka. Tu je niz pitanja koja su i dalje otvorena. Naravno, ta migracija o kojoj mi govorimo, tamo negdje 7. ili 8. stoljeće, sigurno da stoji, samo je pitanje koliko je tog genetičkog materijala od muškaraca iz tog perioda danas ostalo.“
„Po onome što sam ja saznao, u neko davno vrijeme – otprilike oko sedam hiljada godina – krenulo se iz Podunavlja na istok, do Indije. Seoba te vrste trajala je, ne godinu, nego desetine, pa i stotine godina. I kada je Aleksandar Makedonski došao u Indiju, on se već mogao sporazumjeti sa tamošnjim stanovništvom. Oni su njega dočekali kao svog sunarodnika, kao svog vođu. To su preci Srba ili Slovena. Mi ovdje možemo istovremeno da govorimo o Srbima ili Slovenima.“
Na tragu novih pretpostavki o dubokoj starosti naroda, a pre svega sadašnje hrvatske populacije, nedavno se na jednom naučnom skupu u Dubrovniku mogla čuti teza da su Hrvati čak ilirskog porekla. Genetičar iz Sarajeva Damir Marjanović i beogradski istoričar Radivoj Radić:
„Većina Hrvata, a i većina Bosanaca i Hercegovaca, znači preko pedeset posto, u sebi nosi jedan marker koji je star minimalno 22 hiljade godina. Tako da mislim da zaključak da se radi o jednoj populaciji koja je ovdje već nekih hiljadu godina, a možda i više, pije vode.“
„Istorijske činjenice su takve kakve jesu i protivreče takvim tezama koje se iznose. Mi imamo neka znanja koja su nekad maglovita, ali relativno pouzdana i koja se uklapaju u čitav sistem obrazovanja evropskih i drugih naroda i teško je tu napraviti neku revolucionarnu promenu, koristeći raspoložive istorijske podatke. Naprosto nema mesta da se nešto takvo učini.“
U tom kolopletu dokazivanja vlastite starosti, Iliri su očito mnogima neophodna tačka oslonca. Autor knjige o srpstvu od iskona Draško Šćekić i profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu Radivoj Radić:
„Svi geografi, pa i hronolozi, antički, pa i vizantijski, smatraju da su Iliri upravo Srbi.“
„Oni su druga grupa naroda i to vezivati za Ilire je potpuno pogrešno. Ilirska plemena su naselila Balkansko poluostrvo i negde u 3. veku nestaju iz istorijskih izvora, gube tu istorijsku samosvest.“
Publicista Draško Šćekić i istoričar Radivoj Radić:
„Od tih drevnih Srba su faktički nastali svi Sloveni, ali su dobili nova imena. Dobrovski, otac slavistike, kad bi se njega pitalo, on bi predložio da se i dalje svi Sloveni zovu Srbi. Mislim da je lingvistika tu osnovna nauka koja može da utvrdi poreklo i nastanak, ne možda naroda, ali civilizacije.“
„To su teorije pseudoistoričara koje nisu oslonjene na istorijske izvore. To je jedno olako poigravanje sa lingvistikom. Oni sve narode koji imaju ,s‘ ili ,r‘ ili ,b‘ ili tako nešto, proglašavaju za Srbe, bez ikakve vrste dokazivanja. To su sve proizvoljne konstrukcije koje pišu ljudi koji ne znaju ništa o lingvistici, ne znaju te stare jezike, ne znaju ni starogrčki, ni latinski, a kamoli te druge stare jezike, koji ne znaju kako su jezici izvirali iz tog jednog zajedničkog prajezika, iz tog indoevropskog stabla, i oni tako mogu sve da ,dokažu‘. Tako možemo da dokažemo i da je pariška Sorbona zapravo srpska, jer sadrži ,s‘, ,r‘ i ,b‘ u svom nazivu. To je prosto olako poigravanje sa lingvistikom ljudi koji nemaju osnovna znanja o istorijskoj arheologiji i koji nemaju ni osnovna znanja iz lingvistike, neophodna za skrupulozna istraživanja ovakvih pitanja.“
No kada se ostavi po strani ono što više spada u sferu legendi i mitova nego ozbiljne nauke, najnovija genetička istraživanja bacila su senku sumnje na dosadašnja saznanja o naseljavanju Južnih Slovena na u 7. veku. U takvim zaključcima mnogo su čak smeliji strani naučnici od domaćih stručnjaka. Da li uopšte mogu postojati bilo kakve dileme o tome kada su se preci onih koji naseljavaju ovaj prostor, došli na Balkan? Istoričar Radivoj Radić i genetičar Damir Marjanović:
„Istorijski izvori pokazuju da su se doselili u talasu slovenske invazije na Balkansko poluostrvo, u prvim decenijama 7. veka. To govori taj toliko značajan i pomalo ipak i kontraverzan izvor – Konstantin Porfirogenet.“
„Ono što trenutno genetika i ovaj način istraživanja ovih markera vezanih za Y hromozom pokazuju je sljedeće: da je frekvencija jednog jako starog markera, znači markera starog 22 hiljade godina, kada nije bilo čak ni priče o Srbima, Hrvatima i Bošnjacima, u ovom regionu jako visoka. Ako posmatramo te frekvencije, na neki način bi se moglo pozitivno odgovoriti da ljudi koji trenutno žive ovdje vuku porijeklo od ljudi čiji su preci mnogo stariji od inih koji su se ovdje doselili unazad nekih par stotina godina.“
Publicista Draško Šćekić i istoričar Radivoj Radić:
„Imamo ilustraciju koja govori o seobi prije oko četiri i po hiljade godina prije Hrista tih naših pra-pra, koji su iz Indije krenuli na zapad, preko Mezopotamije. Tu se mnogi narodi već bili slili, a ovi koji su krenuli sa istoka su stigli na Balkan. Postoje istorijske istine, nalazimo te Srbe i u Troji, oni su bili branioci Troje, jedan dio branioca i to čuveni. Poslije osvajanja Troje su prešli Bospor i naselili se na Balkansko poluostrvo, negdje dvije i po hiljade godina prije Hrista.“
„To je naprosto besmisleno, to se ne može dokazati jer nema nikakvih valjanih podataka. Oni, koristeći tu vrstu ,metodologije‘, dokazuju da su Srbi naseljavali prostor od Baltika do Kine, da su ratovali sa Indijom, sa Kinom i raznim drugim narodima. Oni su prosto igrom asocijacija, ja bih to tako nazvao, svaki toponim, etnonim koji ima neke glasovne sličnosti sa Srbima, proglasili srpskim. Tako se može svašta dokazati.“
Kako uopšte iz naučne perspektive jednog vizantologa izgledaju tvrdnje da su Srbi učestvovali u gradnji Vavilonske kule, ratovali u Troji, njihovoj drevnoj rasprostranjenosti od Indije do Atlantika i pismenosti koja je starija od egipatske? Profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu Radivoj Radić i autor knjige o dnevnim Sorabima Draško Šćekić:
„To je prosto sve jedna pseudonauka, jedna fikcija, koja nema nikave veze s ozbiljnom naukom. Tih knjiga ima naravno danas puno, ali pristup je potpuno pogrešan, ne postoji ozbiljna metodologija. Nekako kod njih ta njihova nauka ustvari prerasta u neku vrstu vere. Oni u to prosto veruju na način kao što vernik veruje u nešto. Znači gubi se racionalan pristup istorijskim podacima, istorijskim izvorima. To su sve neistoričari, ljudi koji potcenjuju elementarnu inteligenciju.“
„Onda je pseudoistoričar i Šafarik, onda je pseudoistoričar i Dobrovski, onda je pseudoistoričar Siprijan Rober, onda je pseudoistoričar Ami Bue, lingvista, onda su svi ti ljudi pseudoistoričari. Inače su istorija, vrijeme i ratovi koji su bili na Balkanu i u Evropi, mnoge te izvore, znakove i pečate uništili, ali u to što imamo, što je ostalo, mi u to moramo vjerovati.“
Draško Šćekić i Radivoj Radić:
„Ako bi sad prihvatili ovo o čemu govorimo, onda bi trebalo izvršiti reviziju istorije, a oni nisu spremni da to urade. Mi sami falsifikujemo našu istoriju. Traži se i teži da se i ovo istorije i Srbima zaboravi.“
„Istoričarima je jasno da je to besmisleno, međutim ljudima koji nisu od struke se može učiniti to opsenarstvo koje nam nude pseudoistoričari kao škakljivo, pogotovo kad se umota u obladne nekih zavera, na čemu oni naročito insistiraju. Oni se služe jednom providnom igrom, trude se da prestroje svaki napad na njihove teorije u napad na srpstvo. Naravno, to je potpuno besmisleno, ali to je njihov glavni argument.“
Jedan od svakako najtrigantnijih rezultata ispitivanja o poreklu naroda, koje je nedavno obavljeno na prostoru Bosne i Hercegovine, su upravo moguće razlike između tri najbrojnija naroda koji žive u ovoj zemlji. Na osnovu učestalosti pojavljivanja određenog genetskog obeležja, u jednom trenutku su se čule tvrdnje da su Bošnjaci mnogo sličniji i bliži Hrvatima nego Srbima. Genetičar iz Sarajeva Damir Marjanović, koji je učestvovao u ovom istraživanju, i ministar znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske Dragan Primorac, koji je bio na čelu ovog tima naučnika:
„Možda neke preliminarne razlike koje doista jesu utvrđene između pojedinih naroda, u tom smislu da su frekvencije pojedinih gena, pojedinih markera ili biljega, različite u ovim populacijama koje smo istraživali. Tako da su neki markeri malo frekventniji u jednoj etničkoj skupini u odnosu na drugu i tako dalje. Znači na osnovu tih frekvencija pojavljivanja tih markera se priča o eventualnoj raznolikosti. Ponavljam eventualnoj, zato što doista dodatna istraživanja to tek trebaju da potvrde ili da odbace. Ovo doista jesu zanimljivi rezultati, jako su pouzdani, kao što je pouzdana sama DNK, međutim za kreiranje neke glavne slike stvarno je potrebna jedna multidisciplinarna, multinaučna studija, koja bi ponudila neke još preciznije rezultate.“
„Trebamo pogledati cjelovito sve genetičke biljege prije nego što dođemo do tog zaključka. Ovo što sam ja govorio, govorio sam za jedan od njih koji je star 22 tisuće godina, a mi smo ih analizirali 90, i u tom jednom postoji ta razlika, međutim cjelovito ćemo tek vidjeti. Jer, ono što je karakteristično iz našeg rada koji smo mi 2000. godine napravili, to je da smo tu vidjeli da Hrvati spadaju u klasične srednjoevropske narode, otprilike slično kao što su to Česi, Ukrajinci i slično.“
Balkan ne bi bio Balkan da nekome nije palo na pamet, da se i rezultati istraživanja o poreklu naroda, mogu upotrebiti u još uvek tinjajućem sporu bosanskih naroda o pravu na pojedine teritorije. Radivoj Radić iz Beograda i Damir Marjanović iz Sarajeva:
„Poslednjih godina se i u srpskoj sredini i u drugim sredinama na Balkanskom poluostrvu javljaju te težnje da se dokaže da su autohtoni upravo ti narodi koji žive od pamtiveka na Balkanskom poluostrvu i da imaju više prava da borave ovde, što je potpuno besmisleno, jer je evropski kontinent bio izložen tolikim migracijama, tako da se teško za neki narod uopšte može reći da je čist. Bilo je toliko tih kretanja da su te rasprave pomalo besmislene, ali one uzimaju maha pogotovu u kriznim vremenima kao što su bile te devedesete godine na Balkanskom poluostrvu.“
„Rezultati ovog istraživanja koje je sprovedeno u Bosni i Hercegovini, nisu bili usmjereni ka tome da pričamo da li je neki narod starosjedilački, a neki novodošli, pridošli i tako dalje. Nikad nismo ni probali da pričamo priču o tome – OK, ovdje su bili prvo jedni, pa su došli drugi, pa su došli treći. Štaviše, kad pročitate literaturu iz ove oblasti, ni u jednom od stvarno priznatih i velikih članaka nećete naići na takve konstatacije. Tako da se doista nismo ni trudili da nešto takvo uradimo.“
Nadvija li se i inače nad ovakvim istraživanjima, u svetlu nedavnog sukoba na prostoru nekadašnje Jugoslavije, opasnost od zloupotreba? Koliko je sa druge strane osnovana bojazan da ovakva istraživanja duvaju u jedra pseudoistoriografiji, koja je koliko juče uzela svoj danak? Genetičari iz Sarajeva i Zagreba, Damir Marjanović i Dragan Primorac:
„Na žalost, mi smo svjedoci da je mnogo puta do sada u povijesti čovječanstva nauka, radi nekih dnevnopolitičkih zbivanja, bila manje ili više zloupotrebljavana. Svaku nauku možete iskoristiti, ali ne možete iskoristiti naučni rezultat, jer naučni rezultat je onakav kakav jeste. Ali neku pogrešnu interpretaciju možete iskoristiti.“
„To vam je uvijek opasnost, ali zato mi znanstvenici imaju tu jednu odgovornost da tu budemo čvrsti. Evo sve ove godine dok sam ja tu, uspio sam to tako napraviti, kao i brojni drugi znanstvenici, i ja mislim da smo mi ti koji ćemo odrediti kuda će vjetrovi puhati i nećemo dozvoliti pojedinim ljudima koji se žele baviti senzacijama, da stupe u prvi plan. U znanosti nema mjesta za senzacije. Oni mogu trgovati s nekim drugim stvarima, ali sa objektivnim znanstvenim rezultatima zasigurno ne.“
Bez obzira što stručnjaci koji su učestvovali u istraživanju o genetskom poreklu s punim pravom klone od bilo kakvog senzacionalizma, ipak se nameće neka vrsta utiska da se pojedina saznanja do kojih su oni došli direktno suprotstavljaju čitavom sistemu naučnih istina. Može li se nakon vekovnog slaganja mozaika činjenica o poreklu ovdašnjih naroda ispostaviti nešto zaista revolucionarno? Profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu Radinovoj Radić i Ministar znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske Dragan Primorac:
„Činjenica je, recimo, da je sada fizička antropologija toliko napredovala, da se na osnovu proučavanja DNK može puno toga saznati. S druge strane istorija, sa svim svojim pomoćnim disciplinama, barata tim svojim instrumentarijem i tim znanjem koje je prilično veliko, naravno u nekim epohama je maglovito zato što nema izvora. I tu se, bojim se, teško šta može revolucionarno pomeriti.“
„Tu treba pogledati pošteno i realno. Genetika je nama dala mogućnosti koje znanstvenici nisu imali prije dvadeset godina. Ipsilon kromosom je vrlo stabilan u tom dijelu koji mi analiziramo, ta mutacija se prenosi sa djeda na oca, sa oca na dijete i tako stotinama godina. To naravno ljudi ranije nisu mogli raditi, koristili su druge metode. I ja bih radije koristio riječ nadopunjavanje spoznaja od ranije, jer je očito da ni mi kao genetičari ne možemo sve protumačiti. Mislim da zapravo jedna cjelovita analiza tek sada stupa na scenu, da smo otvorili jedno ogromno područje za sve struke koje se time bave i da ćemo zajedno, istraživajući cijelo ovo područje naše bivše države, svi znanstvenici, radeći na tom projektu, zapravo ustanoviti istinu, a to nam je svima zajednički i jedini cilj.“
I kakva će biti sudbina ovih, u najmanju ruku novih saznanja o poreklu i starosti naroda koji sada naseljavaju prostor Zapadnog Balkana? Mogu li ona u jednom trenutku zaista postati deo naučnog korpusa koji više ne podleže bilo kakvoj sumnji? Hrvatski Ministar znanosti, obrazovanja i sporta Dragan Primorac, koji je inicirao nedavna istraživanja, i genetičar iz Sarajeva Damir Marjanović, jedan od saradnika na ovom projektu:
„Ja se iskreno nadam da da. Ta vremena moraju doći, ta znanja moraju biti integrirana. Ja jako puno učim od arheologa, jako puno učim od povjesničara. Oni imaju ogromnu količinu znanja kojim mogu protumačiti ove naše genetičke rezultate, jer oni sami po sebi nisu dovoljni. A u istinu će biti utkano puno više struka od same genetike.“
„Svako ovakvo istraživanje je jako zanimljivo, jako dobro, otvara nove perspektive, otvara nova pitanja. Najbolje je ono istraživanje koje otvori deset novih pitanja.“
Da li će nakon svih izazova da se vlastiti koreni smeštaju što dublje u starinu, u jednom trenutku ipak polako utihnuti jedna takva potreba? Publicista Draško Šćekić i profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu Radivoj Radić:
„To mora biti prihvaćeno jednog dana. Otpora će biti, ali iz malog sjemena se rađaju velike stvari.“
„To naročito dolazi do izražaja u vremenima krize. Ja sam tu nekako skoro siguran da će uvek biti jedan manji procenat pripadnika svih balkanskih naroda koji će biti ubeđeni da su oni najstariji. To je prosto nešto što će biti uvek prisutno, ali mislim da će jenjavati, mada nikad neće prestati.“
No nakon svega Srbi, Hrvati i Bošnjaci mogu mirno da odahnu. Čak i ako je neki od tih naroda stariji o drugog, naznake o zajedničkoj drevnosti nude sigurno okrilje za sve druge legende i snove.