Vedran Džihić, predavač na Univerzitetu u Beču, za ‘Zašto?’ objašnjava zbog čega bi izbori za Evropski parlament ali i Brexit mogli još dublje u pozadinu gurnuti probleme sa kojima se suočavaju zemlje Zapadnog Balkana.
Anti-evropske snage neće imati većinu
Izbori za Evropski parlament će donekle promijeniti „igru moći“ u Briselu, ali ne fundamentalno. Populističke, desničarske ili anti-evropske snage neće imati većinu. One će moći da ometaju određene procese ali neće fundamentalno promijeniti logiku Evropske unije.
Logika prema Zapadnom Balkanu je i zadnjih godina bila zasnovana na premisama koje svakako treba preispitati. Prije svega treba preispitati politiku proširenja do sada, njene osnovne premise, i vidjeti zašto nisu dovele do rezultata u sustinškom smislu. Niti jedna od zemalja Zapadnog Balkana, možda sa izuzetkom Sjeverne Makedonije, nije danas suštinski demokratskije funkcionalnije društvo nego prije recimo desetak godina.
Princip vjere u „legitimne“ predstavnike država i institucije i njihovu volju da reformiraju društva mora biti preispitan. Mnogi od onih samodopadljivih "balkanskih vođa“ i vlastodržaca zaista ne vjeruju u EU, transparentnost i vladavinu prava.
Princip stabilitokratije, dakle vjere da je stabilnost najvažnija, već je doveo do erozije demokratskih vrijednosti, mora biti zamijenjen dosljednijom politikom zasnovanom na fundamentalnim vrijednostima EU.
Bit će potrebani jasniji, odlučniji i hrabriji pristup EU sa djelimično novim partnerima i alijansama, i znam da će to i nova garnitura u Briselu, bilo u Parlamentu ili u Komisiji, moći uraditi ako se stvori politička volja za ovakav proces.
Balkan je dio Evrope
Proširenje, odnosno uključenje ovog dijela Evrope u Uniju, po meni je jednostavno pitanje koje seže duboko u samu filozofiju onoga sto Unija predstavlja i sto Evropa simbolizira. Proširenje trenutno jednostavno nije na agendi većine zemalja EU.
Neke centralne zemlje Unije kao Francuska se čak protive korištenju termina „proširenje“. Ali kakvu god terminologiju koristili, regija Zapadnog Balkana je tu gdje jeste i neće nestati sa evropske mape.
Ovo se tiče i nečega vrlo jednostavnog, a to je geografija ili politička geografija Evrope, koja nam neumoljivo govori da je Balkan dio Evrope, i da su ovih naših šest zemalja van Unije u ovom momentu samo anomalija u široj evropskoj regiji. Ta anomalija, slikovito da kažem, praznina u trbuhu Evrope, se kad-tad mora korigirati, a njena korekcija u teorijskoj ali i praktičnoj ravni može samo biti puna integracije regije u EU.
To ne znači da će se to praktično desiti slijedećih par godina, naravno da ne. Ali to znači da ako EU nastavi da bitiše kao politička zajednica, kao supranacionalni entitet i pitanje integracije Balkana u ovu zajednicu biće na dnevnom redu.
Ako nova Briselska garnitura bude brinula o ugledu i poziciji EU u svijetu, u drugim susjedskim regijama EU kao u MENA-regiji, Magrebu ili Bliskom Istoku, onda ce Balkan ostati prioritet, nužnost koja se ne može previdjeti. Ako bi EU uspjela da integriše Balkan u Uniju i formalno, ako bi zemlje regije postale stabilne demokratske članice Unije, onda bi to bio dokaz funkcionalnosti i snage i same Unije.
Brexit pomogao Uniji
Mnogi su se pribojavali procesa dalje dezintegracije Unije, negativne dinamike koja bi mogla zahvatiti više zemalja EU i dovesti do raspada Unije. To se nije desilo i neće se desiti. U momentu Brexita i krize, EU se pokazala kao mnogo otpornija i žilavija.
Ja bih čak postavio tezu da je Brexit donekle pomogao EU da se prisjeti osnovnih funkcija i zadataka ove zajednice, da iznađe neke zajedničke pozicije, a i da pokaže stanovnicima EU da je sposobna da pronađe odgovore na krize. Naravno, Brexit je i dalje otvoren proces, ali proces u kojem je do sada Britanija izgubila puno više nego EU.
Na kraju, nije isključeno da Velika Britanije ostane članica EU. Podrška stanovnika zemalja članica EU za Uniju je tu, to pokazuju istraživanja javnog mnjenja. Naravno, postoje populističke snage koje skupljaju političke poene kritizirajući i demonizirajući Brisel, ali to trenutno u Evropi nije većinska opcija. Možda je to i dobar odgovor na pitanje koliko je jak normativni fundament Evrope.
'EU nije jedini akter na Balkanu'
Drugo pitanje je naravno kako i na koji način EU zrači i djeluje u semi-perifernim regijama kao što je Zapadni Balkan, gdje Unija nije jedini geopolitički akter i gdje imamo interne procese koje teže ka uspostavljanju novog normativiteta ili svjetonazora i nove vrste politike u Evropi, koja je iliberalna, autoritarna, uskogrudna, ili ako želimo to tako reći, skučena u sokaku vlastite etnički homogene nacije ili kulture.
Iz više razloga je EU na Balkanu izgubila onu poziciju jedinog i dominantnog aktera, borba za povratak ove normativne pozicije Unije će biti neophodna. Zapadni Balkan treba jaku i vrijednosno stabilnu i nedvosmislenu EU.
Podrška Parlamenta integracijama će ostati
Ne mislim da će se ovdje nešto radikalno promjeniti u samom odnosu Parlamenta prema Zapadnom Balkanu ako desnica ojača, što se iz ove perspektive čini neminovno.
Zapadni Balkan kao mala evropska regija nije toliko u fokusu ovih populističkih debata. On se kao regija pojavljuje tu i tamo na marginama, recimo kada se radi o vezama nekih desničarskih stranki prema pitanju Kosova i Srbije ili pitanje dajnje sudbine BiH. Tu su recimo austrijski desničari iz Slobodarske stranke, koja je trenutno koalicioni partner Sebastianu Kurzu u Austriji, imali zadnjih par godina stavove drugačije od oficijalnih stavova EU i same Vlade Austrije. Ali generalno, nije Balkan u epicentru njihove pažnje.
Generalno mislim da se diskurs o i prema Zapadnom Balkanu najvjerovatnije neće posebno promijeniti – suštinska podrška Parlamenta za integracije će ostati, angažovani poslanici će biti i dalje aktivni na Balkanu, tražiće se mogućnosti da se da podrška demokratskim i proevropskim snagama. To dakako, imajući u vidu i značaj odnosno limite Evropskog parlamenta, neće automatski dovesti do resetovanja politike EU prema regiji. Ali Evropski parlament će i u novom sastavu, to barem ja očekujem i priželjkujem, biti potreban demokratski korektiv i za EU Komisiju i za zemlje članice odnosno institucija koja otvorenije, direktnije (naravno ne i politički djelotvornije) može postavljati kritična i važna pitanja o daljem odnosu Unije prema Balkanu.
Normalna evropska društva
Zapadni Balkan se nalazi u delikatnoj poziciji. Neka suštinska pitanja suvereniteta nisu rješena, sto je najočiglednije u pitanju Kosova i Srbije.
Na Balkanu a i šire u ovom dijelu Evrope svjedoci smo ogromne demografske revolucije, koja će ako se nešto ne uradi i ne promijeni, opustošiti veliki dio regije. Pored svega toga postoji i momenat vremena i kolektivne psihologije jedne cijele regije – već tri decenije regija je u nekom međuprostoru, međuvremenu, u tranziciji koja nema kraja, ka cilju koji se odmiče kako mu se približava, u nekoj vrsti kolektivne psihoze.
Bitisanje u međuprostoru, „in-between“ opasno najeda psihu regije i njenih stanovnika, hrani sve moguće vrste kompleksa. Ovakva konstatacija nije razlog za rezignaciju i defetizam već prije svega za borbu i za rad. Za rad na alternativama, za borbu za oslobađanje društava i država od vladavine onih loših među nama, za rad na iscrtavanju kontura normalnih, evropskih, demokratskih društava. To nije nemoguće.