Zapošljavanje u brojnim ministarstvima, službama i agencijama na nivou države BiH praćeno je propustima, a između ostalog "namještanjem" konkursa i prijemom po rođačkim, odnosno prijateljskim vezama. O tome odavno govore prvenstveno oni koji su pokušali naći radno mjesto legalnim putem, na konkursima. Njihovim navodima nedavno su se pridružile i ocjene Kancelarije za reviziju rada institucija BiH, gdje je uočeno kako procedura zapošljavanja - od oglasa do prijema na radno mjesto traje čak nekoliko godina.
Izvještaj Kancelarije za reviziju institucija BiH o zapošljavanju državnih službenika na nivou države, koji je predstavljen protekle sedmice, izazvao je lavinu nezadovoljstva kod bh. javnosti, tim prije što je saopšteno kako su procedure u pojedinim ministarstvima prilikom zapošljavanja trajale više od 800 dana. Revizija je obuhvatila 102 javna oglasa u 14 institucija u periodu od 2005. do 2007. godine, kaže koordinatorica projekta Fadila Ibrahimović:
„Direkcija za ekonomske integracije, oglas zatvoren 19. 8. 2005., do 31. 12. protekla 862 dana. Ministarstvo finansija i trezora, oglas zatvoren 31. 8. 2005., proteklo 850 dana. Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, isto 31. 8. 2005. - 850 dana.“
Kako navode u Kancelariji za reviziju, sve procedure su bile u nadležnosti Agencije za državnu službu BiH, čime su, ocjenjuju, napravljeni propusti u odnosu na postojeći zakon. Direktor Agencije Neven Akšamija kaže da je veći dio izvještaja zasnovan na stvarnim pokazateljima, ali i da se radi o periodu kada je Agencija radila u teškim uslovima, bez adekvatnog kancelarijskog prostora, prostora za testiranje kandidata i manjka kadrova:
„Devet stotina dana je jedan ekstremni slučaj, pri čemu nema govora o devet stotina, procedure su tada trajale možda oko šest mjeseci, nikad duže od osam mjeseci, sada trenutno već traju pet mjeseci.“
Kancelarija za reviziju institucija u BiH saopštila je i da postoji velika vjerovatnoća da su na radna mjesta u državnoj službi primane osobe mimo konkursa i bez adekvatne školske spreme. O tome Akšamija kaže:
„Preko Agencije ne. Međutim, moguće je da insititucija primi nekoga bez konkursa, po nekim vrstama ugovora.“
Na pitanje da li s obzirom na podatke koji se nalaze u Izvještaju ima elemenata za pokretanje istrage, glavni revizor Milenko Šego kaže:
„Činjenica da proces dugo traje govori o tome da bi moglo biti takvih pojava.“
Neven Akšamija:
„Glavni revizor ima nezavršen ekonomski fakultet i nema kvalifikaciju da može davati takve stvari koje su pravne. Mene jako čudi ta ocjena jer izvještaj se uopšte ne bavi time.“
Osim državne Agencije za državnu službu postoje i na nivou entiteta, koje su, sudeći prema izjavama čelnih ljudi, efikasnije prilikom zapošljavanja. Direktor federalne Enver Išerić kaže da je prosječan period od zatvaranja konkursa do obavještavanja kandidata o zapošljavanju 120 dana. Išerić priznaje da i na nivou entiteta ima kršenja zakona, pa se dešava da su utvrđene nezakonitosti prilikom zapošljavanja pripravnika, kao i da pojedine institucije raspisuju konkurse samoincijativno:
„Mi smo nedavno dobili anonimno pismo iz jedne općine gdje su nam dostavljena rješenja o nezakonitom prijemu državnih službenika na neodređeno vrijeme i o nezakonitom unapređenju državnih službenika itd. Znači, dešavaju se te stvari. Naravno, dešavaju se stvari da rukovodioci također primaju pripravnike mimo liste koja je utvrđena, mimo redoslijeda utvrđenog za prijem pripravnika u određeni organ, a dešavaju se stvari da rukovodioci organa državnih službi traže poništenje konkursa.“
U Federaciji BiH ne postoje sankcije kojim bi se kažnjavali rukovodioci institucija koji zapošljavaju mimo konkursa, na osnovu rodbinskih ili prijateljskih veza, a Agencija za državnu službu je tu nemoćna, što je za Išerića glavni problem kod nepoštovanja zakona:
„Tako dok prođe sav taj žalbeni postupak, dok mi obavijestimo upravnu inspekciju, dok upravna inspekcija izvrši inspekcijski nadzor, dok izda određena rješenja rukovodiocima organa državne službe, kandidati koji su na nezakonit način primljeni skoro da taj pripravnički staž i odrade i onda se postavlja pitanje da li mi tako nezakonito odrađen pripravnički staž uopšte treba da priznamo ili da ne priznamo.“
Rok od objavljivanja konkursa do zasnivanja radnog odnosa u Republici Srpskoj u državnoj službi je 75 dana. Za razliku od Federacije, u RS postoje i sankcije za prekršioce zakona, odnosno visoke novčane kazne, kaže direktor Agencije za državnu upravu tog bh. entiteta Dragomir Kutlija:
„U dosadašnjoj praksi, počeo se zakon primjenjivati od 1. januara ove godine, ono što ja znam nije bilo kršenja tih rokova, odnosno upravna inspekcija nije podnosila prekršajne prijave.“
Uprkos postojanju Zakona o zapošljavanju u službama na nivou entiteta ili države, brojni su primjeri gdje se zakoni krše, a prekršioci su i visoko pozicionirani predstavnici vlasti. Tako se dešava da po dolasku na vlast zapošljavaju brojnu familiju i prijatelje, a da zbog toga još niko od njih nije odgovarao.
„Direkcija za ekonomske integracije, oglas zatvoren 19. 8. 2005., do 31. 12. protekla 862 dana. Ministarstvo finansija i trezora, oglas zatvoren 31. 8. 2005., proteklo 850 dana. Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, isto 31. 8. 2005. - 850 dana.“
Kako navode u Kancelariji za reviziju, sve procedure su bile u nadležnosti Agencije za državnu službu BiH, čime su, ocjenjuju, napravljeni propusti u odnosu na postojeći zakon. Direktor Agencije Neven Akšamija kaže da je veći dio izvještaja zasnovan na stvarnim pokazateljima, ali i da se radi o periodu kada je Agencija radila u teškim uslovima, bez adekvatnog kancelarijskog prostora, prostora za testiranje kandidata i manjka kadrova:
„Devet stotina dana je jedan ekstremni slučaj, pri čemu nema govora o devet stotina, procedure su tada trajale možda oko šest mjeseci, nikad duže od osam mjeseci, sada trenutno već traju pet mjeseci.“
Kancelarija za reviziju institucija u BiH saopštila je i da postoji velika vjerovatnoća da su na radna mjesta u državnoj službi primane osobe mimo konkursa i bez adekvatne školske spreme. O tome Akšamija kaže:
„Preko Agencije ne. Međutim, moguće je da insititucija primi nekoga bez konkursa, po nekim vrstama ugovora.“
Na pitanje da li s obzirom na podatke koji se nalaze u Izvještaju ima elemenata za pokretanje istrage, glavni revizor Milenko Šego kaže:
„Činjenica da proces dugo traje govori o tome da bi moglo biti takvih pojava.“
Neven Akšamija:
„Glavni revizor ima nezavršen ekonomski fakultet i nema kvalifikaciju da može davati takve stvari koje su pravne. Mene jako čudi ta ocjena jer izvještaj se uopšte ne bavi time.“
Osim državne Agencije za državnu službu postoje i na nivou entiteta, koje su, sudeći prema izjavama čelnih ljudi, efikasnije prilikom zapošljavanja. Direktor federalne Enver Išerić kaže da je prosječan period od zatvaranja konkursa do obavještavanja kandidata o zapošljavanju 120 dana. Išerić priznaje da i na nivou entiteta ima kršenja zakona, pa se dešava da su utvrđene nezakonitosti prilikom zapošljavanja pripravnika, kao i da pojedine institucije raspisuju konkurse samoincijativno:
„Mi smo nedavno dobili anonimno pismo iz jedne općine gdje su nam dostavljena rješenja o nezakonitom prijemu državnih službenika na neodređeno vrijeme i o nezakonitom unapređenju državnih službenika itd. Znači, dešavaju se te stvari. Naravno, dešavaju se stvari da rukovodioci također primaju pripravnike mimo liste koja je utvrđena, mimo redoslijeda utvrđenog za prijem pripravnika u određeni organ, a dešavaju se stvari da rukovodioci organa državnih službi traže poništenje konkursa.“
U Federaciji BiH ne postoje sankcije kojim bi se kažnjavali rukovodioci institucija koji zapošljavaju mimo konkursa, na osnovu rodbinskih ili prijateljskih veza, a Agencija za državnu službu je tu nemoćna, što je za Išerića glavni problem kod nepoštovanja zakona:
„Tako dok prođe sav taj žalbeni postupak, dok mi obavijestimo upravnu inspekciju, dok upravna inspekcija izvrši inspekcijski nadzor, dok izda određena rješenja rukovodiocima organa državne službe, kandidati koji su na nezakonit način primljeni skoro da taj pripravnički staž i odrade i onda se postavlja pitanje da li mi tako nezakonito odrađen pripravnički staž uopšte treba da priznamo ili da ne priznamo.“
Rok od objavljivanja konkursa do zasnivanja radnog odnosa u Republici Srpskoj u državnoj službi je 75 dana. Za razliku od Federacije, u RS postoje i sankcije za prekršioce zakona, odnosno visoke novčane kazne, kaže direktor Agencije za državnu upravu tog bh. entiteta Dragomir Kutlija:
„U dosadašnjoj praksi, počeo se zakon primjenjivati od 1. januara ove godine, ono što ja znam nije bilo kršenja tih rokova, odnosno upravna inspekcija nije podnosila prekršajne prijave.“
Uprkos postojanju Zakona o zapošljavanju u službama na nivou entiteta ili države, brojni su primjeri gdje se zakoni krše, a prekršioci su i visoko pozicionirani predstavnici vlasti. Tako se dešava da po dolasku na vlast zapošljavaju brojnu familiju i prijatelje, a da zbog toga još niko od njih nije odgovarao.