Žestoke borbe na poluotoku Krimu, naročito za strateški lučki grad Sevastopolj, jedna je od najdramatičnijih i impresivnijih stranica borbe Sovjetskog Saveza tokom Drugog svjetskog rata. Priča naglašava hrabrost i izdržljivost Crvene armije i sovjetskih civila. I krimska kampanja bila je jedna od rijetkih svijetlih tačaka u Sovjetskom Savezu za vrijeme mračnih dana tokom prve dvije godine ovog konflikta. U maju 1945., sovjetski čelnik Josef Staljin je proglasio Sevastopolj, zajedno s Lenjingradom, Staljingradom i Odesom, prva od ukupno četiri "herojska grada" SSSR-a. Krim je osvojilo Rusko carstvo u 18. vijeku. Za većinu ondašnjih ljudi taj poluotok je bio dio Ruske Republike. Ipak, 1954. godine sovjetska vlada se preoblikovala i u Ukrajinsku Republiku. Nakon sloma Sovjetskog Saveza, Rusija i međunarodna zajednica su pristale zadržati Krim u granicama nove nezavisne Ukrajine. Međutim, u martu 2014. Rusija je pripojila sebi ovaj poluotok nakon hitno organizovanog referenduma pritom izazivajući međunarodnu krizu i nestabilnost koja se proširila na druga područja Ukrajine.
Vremeplov: Opsada Sevastopolja
1
Još otkako je izgrađen 1783. godine, Sevastopolj ima krucijalnu ulogu u historiji Rusije. U ovom lučkom gradu je sjedište ruske Crnomorske flote, a istovremeno je i važna komercijalna luka. Tokom 11-mjesečne opsade, od 1854. do 1855., Sevastopolj su tokom krimskog rata opkolile britanske, francuske i druge vojne snage. Poslije hrabre odbrane, Rusi su bili prisiljeni da onesposobe cijelu flotu, te da evakuišu žitelje razrušenog grada.
(Detalj iz panoramske slike Franza Roubauda "Opsada Sevastopolja, oktobar 1853 - februar 1856.")
(Detalj iz panoramske slike Franza Roubauda "Opsada Sevastopolja, oktobar 1853 - februar 1856.")
2
Krim je bio od ogromnog strateškog značaja tokom Drugog svjetskog rata. Iz baze u i oko Sevastopolja, Sovjetski Savez je mogao pokrenuti zračne napade protiv rumunskih naftnih polja u Ploiesti koji su bili ključni u nacističkoj ratnoj mašineriji. Osim toga, njemačka vojska, napredujući uporedo sa SSSR-om ljeta 1941. i 1942., nadala se da će se moći boriti kroz Kerch moreuz kako bi pridobila sovjetska naftna polja na Kavkazu. Takav manevar im je omogućio da nadmudre branioce u ključnim sovjetskim gradovima Rostovu i Donu, te Staljingradu s juga. Konačno, Hitler je imalo lični fetiš - trofejno "okupiranje" gradova poput Lenjingrada, Staljingrada i Sevastopolja.
7
Sovjetske snage su, tokom opsade Sevastopolja, koristile sve dostupne resurse. Mornari i marinci Crnomorske flote bili su raspoređeni u pješadiju. Više od 100.000 civila u Sevastopolju je obavljalo vojnu službu, pomagalo u izgradnji utvrđenjâ ili u dopremanju zaliha.
(Marinci Crvene armije "popunjavaju" defanzivne linije oko Sevastopolja, 1942.)
(Marinci Crvene armije "popunjavaju" defanzivne linije oko Sevastopolja, 1942.)
9
(Lenjinova ulica u Sevastopolju, 9. maj 1944.)
10
Posljednja uporišta sila Osovine na Krimu su ukinuta 12. maja 1944.
(Sovjetski marinci zauzimaju položaj u blizini Kercha, 1944.)
(Sovjetski marinci zauzimaju položaj u blizini Kercha, 1944.)
11
(Njemačko vojno groblje nedaleko od Sevastopolja, 1944.)
12
Osamnaestog maja 1944. godine, samo nekoliko dana nakon konačnog oslobođenja Krima, Staljin je naredio Crvenoj armiji da izvrši prisilnu deportaciju više od 200.000 krimskih Tatara koji su naseljavali poluotok. Sovjetska vlada je smatrala da su krimski Tatari sarađivali sa nacistima, te ih je poslala na udaljena područja Rusije i Centralne Azije. Procjenjuje se da je više od polovine krimskih Tatara umrlo u prvoj godini od posljedica prinudne deportacije. Krimski Tatari su tek u kasnim 1980-im godinama počeli sa postepenim povratkom na Krim i sada na ovom poluotoku čine oko 20 posto stanovništva.
(Krimski Tatari u Simferopolju održavaju komemoraciju kojom obilježavaju 69. godišnjicu deportacije sa Krima, 2013.)
(Krimski Tatari u Simferopolju održavaju komemoraciju kojom obilježavaju 69. godišnjicu deportacije sa Krima, 2013.)
13
U februaru 1945. lideri tri glavne savezničke snage sastali su se u bivšoj carskoj palači izvan krimskog grada Yalta-e da bi razgovarali o završnoj fazi rata protiv Njemačke i Japana, te o uspostavljanju reda nakon sukoba. Poslije sastanka donesene su ključne odluke poput sporazuma kojim se zahtijeva bezuslovna predaja Njemačke, podjela te zemlje i grada Berlina na četiri okupacione zone. Saveznici su se dogovorili da Njemačka izvrši reparaciju. Saveznici se se složili i da predaju Sovjetima sve sovjetske građane. Staljin je tom prilikom rekao da će se pridružiti Ujedinjenim nacijama i da će dozvoliti slobodne izbore u Poljskoj.
(Britanski premijer Winston Churchill (lijevo), američki predsjednik Franklin Roosevelt (u sredini), i sovjetski lider Josef Staljin na konferenciji u gradu Yalta, februar 1945.)
(Britanski premijer Winston Churchill (lijevo), američki predsjednik Franklin Roosevelt (u sredini), i sovjetski lider Josef Staljin na konferenciji u gradu Yalta, februar 1945.)